پنهنجي طرفان
تنهن ڪري اڄ جي دور جي عالمگيريت جيڪا گلوبل ازم، جديديت پڄاڻان، عالمي ڪنيڪٽيوٽي، غير مادي معشيت، يوني پولر نظام ڪيترا ئي اصطلاح کڻي آئي آهي بلڪل هڪ ظالماڻي روپ واري دنيا آهي. هر اصطلاح کي سمجهڻ خود هڪ وڏو جاکوڙ جو ڪم آهي. مون گذريل ڪتاب جديديت پڄاڻان ۾ گهڻن ئي اصطلاحن جي تشريح ڪئي هئي. جنهن کي ڪافي پذيرائي ملي هئي.
هي ڪتاب پنجن سالن دوران موجوده صورتحال تي لکيل ڪالمن ۽ مضمونن تي شامل آهي. جيڪي عوامي آواز ۾ مختلف وقتن تي ڇپجندا رهيا آهن.پنج ممضمون منهنجي گذريل ڪتاب”جديديت پڄاڻان“ مان کنئيل آهن، جيڪي هنن مضمونن جي تسلسل کي ڳنڍڻ لاءِ يا سمجهڻ لاءِ کنئيا ويا آهن.ڇو ته هنن سڀني مضمونن جو تعلق عالمگيريت جي مختلف پهلوئن سان آهن، پر صورتحال جو ۽ فڪر جو جوهر هڪ آهي تنهن ڪري هنن مضمونن ۾ ڪٿي جملن جو ورجاءَ به ملندو ته ڪٿي هڪجهڙائپ به ملندي. اهو موضوع کي سمجهائڻ لاءِ ضروري آهي.
مون هي ڪتاب ڇپرائڻ نٿي چاهيو،ڇو ته منهنجو هن سماج تان اعتبار کڄي ويو آهي، گهٽ ۾ گهٽ آئون ڪتاب ڇپائڻ ۽ پاڻ پڏائڻ جي ڊوڙ ۾ ناهيان. آئون ڪوالٽي جو قائل آهيان مقدار جو نه. ائنتونيو گرامچي چيو هو ته: ” توهان جيڪي ڪجهه ڪيو ان جا ذميدار آهيو، پر جيڪي ڪجهه نه ڪيو ان جا به ذميدار آهيو“. اسان وٽ سال ۾ 300 کان 400 ڪتاب ڇپجن ٿا. پر اڄ جي صورتحال جي نبض تي ڪنهن هٿ نه رکيو آهي، موضوعن جي گهرائپ تمام گهٽ ملي ٿي. شاهه لطيف جي لفظن جي هيرا ڦيري ڪريو ماڻهو روز ٿا ڪتاب لکن پر انهن کي پڙهه ته ڪجهه به پلئي نٿو پوي. انهيءَ کي چئبو آهي Stupid Competation معنيٰ يا ڦٻئون يا ڦٻئون.
بس باقي علم، ادب، ڄاڻ، فڪر سان ڪنهن جو ڇا وڃي؟ توهان سوچيو ايترا ڪتاب لکڻ وارا عملي طور اڪثر چپ هوندا آهن. سنڌ جو مسئلو هجي يا قوم جو مسئلو هجي. سندن زبان تي مهر لڳل آهي. ڇو ته انهن کي صرف پروموشن يا ڪا سڻڀي پوسٽ کپي. انهن کي اڄ جي غير انساني سماج جي هوا لڳي چڪي آهي
.پر ٿورو غور ڪريو اسٽيون ڪوي صرف ٻه ڪتاب لکيا پر بيسٽ سيلير جو اوارڊ مليس سڄي دنيا ۾ سندس هاڪ هئي. ٽافلر صرف پنج ڪتاب لکيا. ايرڪ فراهم صرف 7 ڪتاب لکيا پر دنيا ۾ انهن جي مقابلي جو ڪو ليکڪ ناهي. مون پاڻ کي ڪڏهن اديب نه سمجهيو آهي نه وري دانشور. مون ته صرف پاڻ کي هڪ سوچيندڙ جي روپ ۾ ڏٺو آهي. منهنجو رستو الڳ آهي، ڇو ته مونکان جڳاڙ نه ٿيندو آهي. ڪنهن جي چاپلوسي نه ٿيندي آهي. ڳالهه هميشه سڌي ڪرڻ جو عادي آهيان. آئون ڪا به هام نٿو هڻان ته مون ڪو وڏو ڪم ڪيو آهي، مون ته صرف تاريخ جي موجوده ستم ظريفي جي آيف آئي آر ڪٽرائي آهي.
ڊاڪٽر مٺل وقاصي صاحب جو اسرار هو ته هي ڪتاب ضرور ڇپجڻ گهرجي،سندس آڌر رکندي مون هن ڪتاب کي ڇپائي توهان جي هٿن تائين آندو آهي، مون 2005 ع ۾ منهنجو ڇپيل ڪتاب ”انسان فطرت ۽ سماج“ ۾ لکيو هو ته ”منهنجي ڪابه دعوا ناهي صرف ڪنهن هڪ ماڻهو کي به منهنجو ڪتاب سمجهه ۾ اچي ويو ته پنهنجو پورهيو صاب سمجهندس“ وقاصي صاحب مون کي آمريڪا مان ٽيلفون ڪري چيو ته مون تنهنجو ڪتاب سمجهيو آهي، هاڻي تنهنجو پورهيو صاب ٿيو. آئون سندس احسان نه وساري سگهندس جو وقت به وقت هن مون کي پنهنجي اهميت جو احساس ڏياريو ۽ بي روح سماج ۾ اميد جو احساس ڏياريو.
سماج ۽ انسانيت ئي تاريخ ۾ صدين جي تسلسل ۾ - انسان هٿ ڪيا يا ٺاهيا هئا. اڄ اهي ٻئي شيون ناپيد آهن. سماج ٽٽي چڪو آهي. انسانيت جهڙي ڪا شيءَ رهي ناهي.
سماج مان مراد ڊسيپلين، قانون، انصاف، سچ، ايمانداري، اخلاق ۽ باضميري تي مبني هوندو آهي. پر اهي شيون ختم ٿي ويون. جنهن کي جيڪو وڻي سو ڪري ته پوءِ سماج ڇا جو؟
انسانيت اها جو ٻي جو جائز درد محسوس ڪري سگهجي، رشتن جو حياءَ ڪري سگهجي. احسان فراموشي نه هجي. سهپ هجي، برداشت جي قوت هجي، ٻي جو آڌر هجي، وڏ ننڍي جو حياءَ هجي. پر هتي انڊي مان ڦٽندي ئي ماڻهو ڪاتي واري ڪار ٿو ڪري. مفادن تي رشتا ٺاهي ٿو، مفادن تي چاپلوسي ڪري ٿو. مفاد نڪتو همراه اکيون مٿي تي رکي ڇڏيون. انهيءَ ڪري انسان ۽ سماج ٻئي ختم ٿي ويا آهن.
اڳ سرمائيداري سماج عام ماڻهوجو استحصال ڪندو هو. ماڻهن جي کپت مارڪيٽ ۾ هوندي هئي. پر هاڻي ماڻهو جي ضرورت عالمگيريت کي ناهي. تنهن ڪري غريبن کي الڳ دنيا ۾ رکيو ويندو ته جيئن جلد مري کپي وڃن. سڄي دنيا ۾ پلوٽو ڪريسي يا ڌن راج هلي ٿو. قانون يا انصاف نالي ماتر به ناهي.
عالمگيريت جا ڪيترائي چينل آهن. ميڊيا، فيس بڪ، واٽس اپ، ٽيوٽر، ٽڪ ٽاڪ، زوم ميٽنگ، يا ٻيا سافٽ ويئر، ٻي طرف ميڪ ڊونالڊ، ڪي ايف سي، سپر مارڪيٽون، موبائل ڪنيڪٽوٽي، آن لائن شاپنگ، ميڊيا جا پنج سئو چئينل سڀ انسان کي لٽڻ، ڦرڻ ۽ ٺڳڻ لاءِ ايجاد ڪيا ويا آهن. انهيءَ کي هائپر ريئلٽي چئبو آهي، معنيٰ تصور اڀاريو ۽ وڪڻو.
دنيا مان معيار موڪلائي ويو. شيون ڊسپوز ائبل آهن. رشتا ڊسپوز ائبل آهن. شين جا ڍير توهان جو آئيڊيل آهن. جهٽ پٽ ترقي ڪرڻ بلينئر ٿيڻ اڄ جي نوجوان جو خواب آهي. ان لاء جيڪي ڪجهه ڪرڻو پوي ڪرڻو آهي. پر ڀلا ڀلي جو ڇيهه ڪونهي - هوس ختم ٿيڻ جي ناهي.
اڳ مارڪيٽ گهر کان کان پري هوندي هئي ضرورت تحت گهر کان نڪري مارڪيٽ وڃبو هو. پر هاڻي مارڪيٽ گهر ۾ آهي. بلڪ توهان جي روح ۾ آهي. اڳ شيون مخصوص ويڪو هونديون هيون هاڻي هر شي وکر آهي. مان سائنسي ترقي جي خلاف ناهيان انهن جي غلط استعمال جي ڳالهه ٿو ڪريان.
دنيا ۾ انفارميشن جو سونامي آهي، غلط معلومات ائين ڦهليل آهي جيئن مڪڙ فصلن تي حملو ڪن. تعليم، صحت مڪمل ختم ٿي چڪا آهن، يورپ يا امريڪا ۾ تعليم ۽ صحت مهانگي آهي اسان جي ملڪن ۾ سري کان آهي ئي ڪونه. اميرن جا ٻار ٻاهر ملڪن ۾ پڙهن، علاج به اتي ڪرائن. باقي غريبن لاءِ سهوليتن ڇو هجن؟ ڊگرين جي ڀرمار آهي، انجنئر، ڊاڪٽر، پي ايڇ ڊيز لکن جي تعداد ۾ پيدا ٿين ٿا پر معيار ڪجهه به ناهي. صرف دولت ڪمائن جا حربا آهن.
اهڙي صورتحال ۾ ماڻهن مذهب کي به واپار ٺاهي ڇڏيو آهي. اسان جي نوجوانن جا ذهن گهر ويٺي اغوا ٿي وڃن ٿا. اسان جا ٻار گهر ۾ ويٺا آهن پر اهي اسان جا ناهن اهي مارڪيٽ جا ۽ عالمگيريت جي سازش جا شڪار ٿي چڪا آهن. انسان جو ذهن اغوا ٿي چڪو آهي، هن نظام انسان جي روح کي ماري ڇڏيو آهي باقي بدن ڀوت بنجي ڀٽڪي رهيو آهي.
ايندڙ پنجاه سالن کان پوءِ صورتحال ڪهڙي هوندي ان جو اندازو ڪير به نٿو لڳائي سگهي. ڇو ته اڳ ٻن ملڪن جي جنگ لڳندي هئي. هڪ کٽندو هو ٻيو هارائيندو هو، پر پوءِ انسان ۽ شيطان جي وچم جنگ لڳي. انسان ته ڪڏهو ڪو هارائي ويو. پر هاڻي شيطانن جي پاڻ ۾ جنگ لڳل آهي. جنهن ۾ عام ماڻهو مارجي رهيو آهي.
اسان جا دانشور اڃا نمبر ون جي وڏي ڊوڙ ۾ رڌل آهن، ڪي سڻڀيون ڪرسيون حاصل ڪرڻ جي چڪر ۾ آهن. ڪي بيوروڪريٽ ٿيڻ ٿا چاهين، ڪي سياست ۾ انقلاب آڻڻ ٿا چاهين.پر غور سان ڏٺو وڃي ته ڪنهن جي به ڊاريڪشن صحيح ناهي.
اسان جو سرمايو اڄ جو نوجوان ۽ شاگرد آهي، ان جو ذهن مارڪيٽ اغوا ڪري ورتو آهي. اسان ان کي سنڀالي نه سگهيا آهيون. نوجوان جي آبياري نئين سر ڪرڻي پوندي ان کي صحيح ڊاريڪشن ڏيڻي پوندي. ان کي غلط کي غلط ۽ صحيح کي صحيح چوڻ سيکارڻو پوندو.
اسان جي عوامي مزاحمتي قوت گهٽين جي جهيڙن ۾، خانداني جهيڙن، بي مقابلي بازي ۽ انا ۾ ضايع ٿي رهي آهي. هن عوام کي سڀ کان پهرين مارڪيٽ جي چنبي مان آزاد ڪرڻو پوندو. کين شو بازي ۽ روز جي ڪوڙن اشوز مان جان آجي ڪرائڻي پوندي. ميڊيا جي وڪڙ مان جان آجي ڪرائڻي پوندي.
اصل ڳالهه آهي ته منهنجي هيءَ ڪوشش صرف اڄ جي نوجوان کي موجوده صورتحال سمجهائڻي آهي [ Knowledge is power but clarity of knowledge is more powerful ]. جڏهن بيماري سمجهه ايندي ته ڪو علاج لاءِ هٿ پير به هڻبو.
اڄ جي دور ۾ نوجوان کي صحيح رخ ڏيکارڻ لاءِ مايا جي ڄار مان ڪڍڻو پوندو. هن کي سمجهائنو پوندو ته دنيا جنهن رخ ۾ وڃي پئي ان جو انجام اڃا به خطرناڪ آهي، زندگي جو موجوده روپ مارڪيٽ ڏنو آهي. اصل ۾ زندگي اها ناهي، اهو خطرناڪ مايا ڄار آهي.
انهيءَ مان پاڻ ڪيئن نڪرجي ۽ ٻين کي ڪيئن بچائجي؟ اهو اڄ جو چئلينج آهي.
شاهه لطيف جي بلڪل هن سٽ وانگر ته: هلي ۽ واجهائي ٻنهي ڄيرن وچم
ڊاڪٽر غفور ميمڻ
يونيورسٽي آف ڪراچي
آگسٽ 22، 20202
# 0333-2323516