آبادي جو دٻاءَ ۽ لاقانونيت
توهان ٿورو غور ڪريو پاڪستان جي قائم ٿيڻ وقت مغربي پاڪستان جي آبادي ساڍا ٽي ڪروڙ هئي. 1950ع ۾ لڏ پلاڻ جي ڪري آبادي ۾ 30 سيڪڙو آبادي شهري ٿي هئي. وڏا ٻيلا هئا، جنگل هئا. سنڌو ندي ٻارنهن مهينا وهندي هئي. پلا، مڇيون تمام گهڻا ٿيندا هئا. هر ڳوٺ گهڻو ڪري پنهنجو پاڻ تي آڌار ڪندڙ هو. ديسي پيداوار سان ماڻهو جو گذر سفر ٿيندو هو. ماحولياتي گدلاڻ تمام گهٽ هئي. 1965ع ۾ ايوب خان هڪ مهم هلائي ته آبادي جو دٻاءَ ايندڙ ڏينهن ۾ خطرناڪ صورتحال اختيار ڪندو. انهيءَ ڪري ان وقت جي حڪومت آبادي جي روڪ ٿام ڪرڻ شروع ڪئي. پر جلدي ئي اها تحريڪ پروپگنڊه جي ور چڙهي ويئي. مٿان وري ڀٽي صاحب جي تحريڪ کان پوءِ اها پلاننگ ختم ٿي ويئي. وري ڪنهن به حڪومت انهيءَ تحريڪ کي نه کنئيو جنهن جو سبب ملڪ ۾ مذهب جي غلط تشريح ڪندڙ ملان ازم جو خوف هو. ٻيو ته ضياءَ شاهي پنهنجي اقتدار کي طويل قائم رکڻ جي ڪري ملاازم کي هٿي ڏيئي. ملڪ کي تباهي ڏانهن ڌڪي ڇڏيو.
نتيجي طور پاڪستان جي آبادي ٻاويهه ڪروڙن تائين پهچي ويئي. ٽيئن دنيا جي ٻين ملڪن جي صورتحال به اها ئي رهي.هندستان جي آبادي هڪ ارب چوٽيهه ڪروڙ کان مٿي آهي چين جي آبادي هڪ ارب چاليهه لک کان مٿي آهي. اهڙي طرح هن وقت ايشيا کنڊ آبادي جو ائٽم بم بنجي چڪو آهي. جڏهن ته يورپ جي ڪل آبادي 74 ڪروڙ آهي ۽ امريڪا جي آبادي 32 ڪروڙ آهي. آسٽريليا جي آبادي ٻه ڪروڙ 24 لک آهي.هن صورتحال ۾ اسان ڏسي رهيا آهيون ته ايشيا سڀ کان وڌيڪ آبادي جي دٻاءَ ۾ آهي. ٻي طرف عالمگير سامراجي سرمائيداري دنيا کي هڪ وڏي مارڪيٽ ۾ تبديل ڪري چڪي آهي. جنهن ڪري دنيا جي آبادي تيزي سان شهرن جو رخ ڪري رهي آهي. هن وقت دنيا ۾ چوٽيهه ميگا شهر آهن ميگا شهر جو مطلب ته ان جي آبادي هڪ ڪروڙ کان وڌيڪ هجي. دنيا جي وڏن شهرن ۾ ڪراچيءَ جو ڇهون نمبر آهي. پهريان پنجن شهرن جو وجود به ايشيا ۾ آهي. وڏن شهرن جي خصوصيت اها آهي ته اتي لکين مسئلا موجود هوندا آهن. بي روزگار ماڻهن جا ڪٽڪ روزاني شهرن جو رخ ڪندا آهن. جنهن ڪري ڪچي آبادي، انهن ۾ پلجندڙ ڏوهن جي واڌ، صحت جا مسئلا، منشيات فروشي، ڌاڙا ڦرون، روزمره جا ڏوهه، ڦر، قتل اتي جام ٿيندا رهندا آهن، سرمائيدار ڪارخانه ۽ ڪمپنيون به شهرن ۾ لڳائيندا آهن، بين القوامي واپار به شهر ۾ ٿيندو آهي. ماحولياتي گدلاڻ به شهرن ۾ تمام گهڻي ٿيندي آهي. اقوام متحده جي انگ اکرن مطابق 1930ع کان پوءِ دنيا جو سٺ سيڪڙو آبادي شهرن ۾ شفٽ ٿي ويندي.
ان وقت ڇا صورتحال هوندي؟ توهان اندازو لڳايو ته هن وقت فصلن واريون زمينون تيزي سان رهاشي آبادي ۾ تبديل ٿي رهيون آهن. باغ باغيچا ختم ٿي رهيا آهن. هر طرف آبادي جو دٻاءَ جي ڪري قبضه گيري حد کان وڌي چڪي آهي. سنڌ جي ڪنهن به شهر مان توهان گذرندي توهان کي ڪلاڪ لڳيو وڃن ڇو ته روڊن تي قبضو ٿي چڪو آهي. مٿان وري سياستدانن ٻيلا وڍائي زمينن تي قبضو ڪري ڇڏيو. قدرت جو پنهنجو نظام آهي، جڏهن به ڪا شيءَ حد کان وڌندي ته خود بخود انهيءَ جو خاتمو ٿيندو. مثال وڻن ۾ ميوو جڏهن گهڻو لڳندو آهي ته هوائون انهيءَ ميوو کي ڪيرائي وڻ کي هلڪو ڪري ڇڏينديون آهن، اهڙي طرح وڇون جا ٻچا هزارن جي تعداد ۾ پيدا ٿيندا آهن پر قدرتي طور انهيءَ جي افزائش نه ٿيندي آهي، صرف ڪجهه وڇون وڃي بچندا آهن. توهان ٿورو غور ڪريو روز نيون بيماريون، وائرس، سونامي، زلزلا، وڌي رهيا آهن، ماحولياتي گدلاڻ جي ڪري گرمي پد وڌي رهيو آهي، اوزون جو تهه تيزي سان گهٽجي رهيو آهي، نتيجي ۾ سج جا الٽرا وايوليٽ شعا زمين تي اچن ٿا. جيڪي ڪينسر جهڙي خطرناڪ بيماري پيدا ڪري رهيا آهن. ان کان علاوه کاڌ خوراڪ تيزي سان گهٽجي رهي آهي، جنهن ڪري جديد سائنس هائبرڊ فصل تيار ڪري رهي آهي جيڪي سراسر نقل آهن، جن جا خطرناڪ اثر هڪ ته صحت تي ٿي رهيا آهن ٻي طرف هوس پرست واپاري انهيءَ مان وڌيڪ سرمايو ڪمائڻ لاءِ ان ۾ به جعل سازي ڪري تباهي ڦهلائي رهيا آهن مثال ڪڪڙ ۽ مڇي جي فارمنگ جو کاڌو خطرناڪ زهريلو ۽ ڪيميڪل وارو آهي جيڪو انسان صحت تي هاڃيڪار اثر وجهي رهيو آهي.
مستقبل آباديءَ جي دٻاءَ جي ڪري نظام ختم ٿي ويندو. افراتفري، خانه جنگي، عدم تحفظ جي فظا پيدا ٿيندي. اهڙي صورتحال ۾ انسان جي خانداني منصوبه بندي خود به خود ٿيندي. بيمارين، سونامين، زلزلن جي صورت ۾ يا وري جنگين جي صورت ۾.
ٻيو رايو مذهبي ماڻهن جو آهي، جيڪي چون ٿا خانداني منصوبه بندي ڪرڻ ناجائز آهي، ڇو ته رزق خدا ڏيندو آهي ۽ رزق ڏيڻ جو واعدو خدا ڪيو آهي. آئون به چوان ٿو بلڪل ائين آهي پر فطرت جي نظام ۾ اسپتالون، علاج، حڪيم ويڄ ۽ بيمارين کان بچاءَ جا اپاءَ يا ٽڪا لڳائڻ وغيره ناهن اهي ته سماجي ترقي جا ذريعا آهن جن وسيلي اسان فطرتي نظام ۾ مداخلت ڪئي آهي. توهان علاج ڪرائڻ ڇڏي ڏيو. بيمارين خلاف اپاءَ وٺڻ ڇڏي ڏيو قدرت پنهنجي نظام کي پاڻ جاري رکندي. لکين سال انسان هن ڌرتي تي رهيو پر ڪڏهن به آبادي نه وڌي قدرت جو پنهنجو نظام آهي. اڄ اسان سائنس ذريعي فطرت جي نظام ۾ مداخلت ڪئي آهي، انسان جي ڀلائي ڪري اسان انسان کي گهڻن هاڃن کان بچايون ٿا. اسان گهڻن ڳالهين ۾ منصوبه بندي ڪندا آهيون آخر ڇو؟ جي خانداني منصوبه بندي حرام آهي ته سياري ۾ ڪمبل ڪري ڇو ٿا سمهون، مڇرن کان بچاءُ لاءِ اپاءَ ڇو ٿا وٺون؟ پنهنجي ٻار جو ڊاڪٽر کان علاج ڇو ٿا ڪرايون؟ اسان ڇو اناج بچائي رکون ٿا؟ اسان ڇو گهر ٺاهي رهو ن ٿا؟ انهيءَ ڪري ته اسان منصبوبه بندي ڪريون ٿا هڪ صحت مند سٺي زندگي گذارڻ لاءِ انهيءَ ڪري آبادي کي ڪنٽرول ڪرڻ به هڪ منصوبه بندي آهي. سٺي صحتمند زندگي لاءِ.
اسان جو ملڪ جديديت پڄاڻان دور جي گردش ۾ تباهي ۽ بربادي ۾ آزاد آهي. هتي هر ماڻحو کي قانون ٽوڙڻ، غير قانوني ڪم ڪرڻ جي خود ساخته اجازت آهي. ڇو ته ڪرپشن ايتري آهي جو انصاف يا عدل بجاءِ ظالم ۽ ڪوڙ مظبوط ٿي چڪو آهي. غريب خاندان تيزي سان وڌي رهيا آهن. مشيني ماحول جي وڌڻ ڪري بي روزگاري وڌي پيئي. گهڻائي جي ڪري معيار ختم ٿيندو وڃِي. اسان وٽ جتي هڪ يونيورسٽي هئي اتي ويهه يونيورسٽيون آهن پر شاگرد رهجي وڃڻ ٿا. روزگار جا وسيلا نه هئڻ جي برابر آهن تنهن ڪري مقابلي بازي وڌي آهي. ٻي طرف دنيا هڪ مارڪيٽ ۾ تبديل ٿي چڪي آهي، هر ماڻهو کي وکر بنجي مارڪيٽ ۾ پيش ٿيڻو آهي، جنهن ڪري قدر ختم ٿي ويا، هر طرف بليڪ ميلنگ، ٺڳي، ڪوڙ ڪاهي پيو آهي. ذهني دٻاءَ ايترو وڌي پيو جو 1930ع ۾ دنيا ۾ سڀ کان وڌيڪ بيماري ڊپريشن جي هوندي. ۽ سڀ کان وڏو ڌنڌو پاڻ وڪڻڻ هوندو. پوءِ مزدوري جي شڪل ۾ ڪسڀياڻي جي شڪل ۾، عياشِي جي شڪل ۾ يا عضون جي وڪڻڻ جي شڪل ۾يا ضمير وڪڻڻ جي شڪل ۾ !! ماڻهو کي سڪون ناهي، هر وقت مقابلو، هر وقت ڪريئر لاءِ ڀڄ ڍڪ، هوس ايتري جو ڪٿي به بس ناهي. اهڙي صوتحال ۾ توهان سوچيو ته جڏهن آبادي ايندڙ ويهن سالن ۾ ٻيڻي ٿيندي ان وقت صورتحال ڇا هوندي؟ ڪيتر افراتفري، ۽ ڏوهه هوندا؟ ڪير به محفوظ نه هوندو،
آئون سمجهان ٿو چيف جسٽس جي انهيءَ مهم کي هٿي ملڻ گهرجي گهٽ ۾ گهٽ ساڃاهه وند ماڻهن کي اها ڳالهه سوچڻ گهرجي ته هي هڪ بهتر قدم آهي جيڪو نه صرف انسان جي مستقبل کي بچائيندو پر ساڳي وقت ملڪ کي به وڏي تباهي کان بچائي وٺندو.