خانه جنگي شروع ٿي چڪي آهي
اسان ٿورو غور ڪنداسين ته اسان جو سماج ٽيڪنالوجي جي ٻوڏ جو شڪار آهي. هڪ طرف پنج سئو ٽي وي چئنل جيڪي مارڪيٽ جو وکر پيش ڪرڻ جا گيت ڳائين ٿا. ٻي طرف ڏيکاءُ جي دنيا پيدا ڪري ماڻهن جا جذبا اڀارين ٿا. وري سوشل ميڊيا ڇڙواڳ ۽ عام ماڻهو جي فرسٽريشن جو اظهار آهي. جنهن ۾ ماڻهو سڄو وقت هڪ ٻي تي دهونس ڄمائڻ يا ڏيکاءَ جو اظهار ڪري ٻي کي گهٽ ڏيکارڻ ۾ رڌل آهن. جيترو ٽيڪنالوجي ترقي ڪئي آهي اوترو سماج جو شعور نه وڌيو آهي. نه وري رياست انهن وڌندڙ نون رجحانن لاءِ ڪا حڪمت عملي جوڙي آهي، نه وري قانوني ادارن کي اهڙي ٽرينگ ڏنل آهي. انهيءَ ڪري عالمي سامراج جي بيانيه ميڊيا ذريعي ماڻهو کي رات ڏينهن برغلائي ٿي. اهڙي صوتحال ۾ حڪومت جو ڪم هوندو آهي سماج ۾ نوان ڊسيپلين ۽ شعور اجاگر ڪري ماڻهن کي ساڃاهه وند رکي. جنهن لاءِ وڏي حڪمت عملي جي ضرورت آهي پر بدقسمتي سان اسان جي ملڪ ۾ اسان وٽ 20 سالن کان پلوٽو ڪريسي هلندڙ آهي. جنهن کي جمهوريت جي نالي ۾ عوام مٿان ٿونپيو وڃي ٿو. انهيءَ عمل سنڌ ۾ خاص طور سوين سالن جي قبائلي نظام سردار ۽ وڏيري کي جاڳائي اڃا به مظبوط ڪري ڇڏيو آهي. ٻي طرف وڏيرو ان ڌاتا ٿي وڃڻ ڪري هنن هڪ وڏي چاپلوسين جي ضمير فروشن جي ۽ جڳاڙين جي فوج تيار ڪري ورتي آهي.
جڏهن به ماڻهن کي انصاف نه ملندو ته هو ناجائز طرح سان پنهنجي ڳالهه مڃرائيندا، اهو رجحان وڌي وڃي محرومين جي پٽڪي تي بيهي ٿو. آخر هر ڳالهه مڃائڻ لاءِ ماڻهو بغاوت ۽ بليڪ ميل تي لهي اچي ٿو. آهستي آهستي جائز ۽ ناجائز جو فرق ختم ٿيو وڃي..
اسان جي ملڪ ۾ وڌندڙ آبادي مطابق پلاننگ نه ڪئي ويئي. وسيلن جي ورڇ منصفاڻي نه ڪئي ويئي. جنهن جو نتيجو اهو نڪتو ته آبادي بي ترتيب وڌندي رهي، وري ڪٿي به رهائش کان وٺي ٽريفڪ جو ڪو نظام آهي. تنهن ڪري ملڪ جي موجوده صورتحال هڪ ناڪام رياست جو نمونو بنجي چڪي آهي. ڪنهن به سماج جي هلڻ جو دارو مدار سندس عدالتي سرشتي تي هوندو آهي، پر جڏهن عدالتون ڪرپشن جي ور چڙهي وڃن ته ملڪ ۾ افراتفري شروع ٿي ويندي آهي. اصل ۾ انهن سڀني مسئلن جو سبب هڪ ئي آهي. ته هن ملڪ ۾ زنده رهڻ جي جنگ هلي رهي آهي. اسان اهڙي معاشري ۾ رهون ٿا جتي هر ماڻهو جي پرک جو معيار دولت سان لڳايو ويندو آهي. انهيءَ کي وڌ کان وڌ رياست ۾ حيثيت ڏني ويندي آهي جيڪو وڌ کان وڌ دولت مند هوندو آهي. اهو رويو سماجي به بنجي چڪو آهي. سڌريل ماڻهو يا بااخلاق سٺو ماڻهو صرف اهو آهي جيڪو دولت هٿ ڪري سگهي ٿو. ٻئي جي اهميت ناهي، جنهن ڪري اهو ماڻهو جيڪي دولت هٿ ڪري سگهڻ ۾ ناڪام ٿئي ٿو اهو خود به خود مايوس ۽ پاڻ کي هن سماج ۾ غير اهم سمجهڻ لکي ٿو. اهڙي طرح جيئڻ لاءِ دولت جا انبار لڳائڻ شرط بنجي وڃي ته پوءِ ماڻهو سماج جا قدر لتاڙي دولت گڏ ڪرڻ لڳي ٿو. اسان جو سماج بلڪل انهيءَ دولت جي هوس جي پٺيان لڳل اهو بدبو دار سماج آهي جنهن ۾ ڪو به قدر ناهي رهيو.
هاڻي جڏهن سماج جو بنياد جيڪو ڏاڍو سو گابو واري بيانه تي وڃي رهيو آهي ته هر طرف ماڻهو ڏاڍو ٿيڻ جا جتن ڪري ٿو. ظاهر آهي هر ماڻهو ڏاڍو نٿو ٿي سگهي انهيءَ ڪري گهڻا ماڻهو، ڏاڍن جا برجهلا ٿي انهن جي چاپلوسي ڪندي، انهن جي اڳيان ضمير وڪڻندي پاڻ مرڪندا آهن. اهڙي طرح سماج ۾ پاڻ بچائڻ جڏهن انفرادي صورتحال بنجي وڃي ته پوءِ هر ماڻهو بگهڙ وانگر جيئڻ لڳندو آهي، جنهن ڪري سماج ٽٽي ويندو آهي۽ هڪڙي خانه جنگي پيدا ٿيندي آهي.
مثال توهان ٽريئفڪ تي ڏسندا ته ماڻهو اچڻ وارين جڳهين تان وڃن پيا ۽ وڃڻ وارين جڳهين تان اچن پيا. نه سگنل تي بيهن نه اصول مطابق ڊرائيو ڪن، ڀلي موٽر سائيڪل هجي، موٽر هجي، مني بس هجي يا ٽرڪ هجي پر ٽرئيفڪ جو ڪو به قانون ناهي سنڌ ۾ قانون کان بغير ٽرئيفڪ هلي ٿي.مزي جي ڳالهه اها ته غلط ڊرائيو ڪرڻ وارو وري توهان کي اکيون ڏيکاريندو ته توهان ڀڄي پاسو ڇو نه ڪيو. اها هڪ خانه جنگي جي شڪل آهي.
توهان بازار وڃي ڪا به شيءَ خريد ڪريو ته هڪ دوڪان واري کان وٺي گاڏي وارو توهان سان ٺڳي ڪرڻ جي ڪوشش ڪندو. اگهه مٿي وٺڻ، شيءَ خراب ڏيڻ، رويو خراب رکڻ، توهان جي مجبوري مان فاعدو وٺڻ سڀ خانه جنگي جون شڪليون آهن. باقي روز ماڻهن کان ڦر ٿئي ٿي. گاڏيون، پئسا، موبائل، مزاحمت ڪرڻ تي ماڻهو قتل ٿين ٿا. اها خانه جنگي جي شڪل آهي، انهيءَ کان پوءَ بجلي وارن جو نظام ڪرپشن جي ڪري تباهه و برباد آهي، ڇو ته سندن ڇاڙتا ڪنڊا لڳرائي ڀتا خوري ڪن، يا وري ڳرا بل ڏين ته صارفين نه ڏئي سگهن، مجور ٿي ڪنڊا لڳرائن ۽ ڀتو ڏين مٿان وري اهو الزام ته ماڻهو بجلي چوري ٿا ڪن، جڏهن ته چوري خود انظاميه پاڻ ٿي ڪرائي. اهڙي طرح سنڌ جي هر ڳوٺ ۽ شهر ۾ بجلي نه هئڻ جي برابر آهي. جنهن ڪري ڪاروبار تباهه حال آهي، ٻي طرف سنڌ سيڪريٽريٽ ۾ توهان ڪنهن به ڪم سان وڃو توهان پنهنجو جائز ڪم ڪرائڻ لاءِ لکن جي رشوت ڏيندا نه ته توهان جو فائل ئي غائب ٿي ويندو. رشوت ڏئي ناجائز ڪم به ڪرائي سگهو ٿا. مان سمجهان ٿو سنڌ سيڪريٽريٽ ۾ جيتري ڇڙواڳي ۽ ڪرپشن آهي. اوترو ڪٿي شايد ڪٿي هجي. سڀني کي خبر آهي. ته بدلي ڪرائڻ جا پنج لک، پوسٽنگ ڪرائڻ جا ٻه لک، موڪل منظور ڪرائڻ جا لک رپيا، پينشن ۽ رٽائرمينٽ جا پئسا وٺڻ لاءَ پنج لک وغيره ماڻهو ويچارا ڇا ڪن؟ ڪو حل ناهي ”چري ڪيئن ته ويران وير وڌ.“ ڇا اها خانه جنگي جي شڪل ناهي!! ته ماڻهو ماڻهو کي کائي رهيو آهي. ڳوٺن جون روز خبرون اچن ٿيون ته ڀاءَ ڀاءَ کي قتل ڪري ڇڏيو، زال مڙس کي ماري ڇڏيو. قبائلي جهيڙا، ذات پات جا جهيڙا وغيره ڇا اها خانه جنگي ناهي!! ها البته اهو ڏينهن پري ناهي ته گهر ۾ به هٿيار کڻي ويهڻو پوندو، ڇو ته ماڻهو ماني به توهان کان ڦري ويندا. مطلب اهو ته سماج ٽٽي چڪو آهي. رياست ناڪام ٿي چڪي آهي. حڪومت ڀاڙيتي آهي. ماڻهو جهنگل ۾ رهي پيو. جتي ڪابه حتمي صورتحال ناهي.