فيس بڪ تي اسان جو فيس
ننڍي هوندي لوڪ ڪهاڻي ۾ پڙهندا هئاسين ته هڪ گدڙ دريا جي ٻئي پار بيهي شينهن کي گاريون ڏيڻ لڳو. اتي شينهن چيس ته يار اهي گاريون مون کي تون ڪونه پيو ڏيئن پر درياهه پيو ڏي. بلڪل اڄڪلهه فيس بڪ هڪ درياهه آهي جنهن جي هن پار جاهلن جي فوج آهي، جيڪي پنهنجي ذهن جو هر اختراح ڪڍيو ڦٽو ڪن ٿا، توهان غور سان ڏٺو هوندو ته فيس تي لکيو پيو هوندو آهي، واٽ از ان يور مائينڊ؟ معنيٰ توهان جي مائينڊ ۾ جيڪڏهن گند، دوڙ ڇائي آهي ته ڪڍي ڦٽو ڪريو، جي الٽي ڪرڻي آهي ته ڪريو، انهيءَ کي توهان نه پر ٻيا ڀوڳيندا.
جهڙي طرح گلوبل دنيا پروسيومر(Prosumer ) جو تصور ڏنو، جنهن جو مطلب آهي ته خريدار [ Consumer ] پاڻ دڪان دار آهي، پنهنجي اخبار پاڻ لکو، پنهنجي وڊيو رپورٽ پاڻ ٺاهيو، توهان پڙهندڙ به آهيو ته صحافي به آيو، توهان اديب به آهيو ته قاري به آهيو، توهان استاد به آهيو ته شاگرد به آهيو، توهان ليڊر به آهيو ته ڪارڪن به آهيو. مطلب ته توهان پاڻ پيدا ڪندڙ ۽ پاڻ کاپو ڪندڙ،
اهڙي طرح توهان جي هٿ ۾ جديد انٽرنيٽ جي هر سهولت توهان کي وائڙو ڪري چڪي آهي، اسان جي دنيا اڃا ٻهراڙين ۽ فيوڊل قدرن مان ئي نه نڪتي هئي، اسان جو اڃا پهريون نسل نوڪرين ۾ آيو هو. اسان اڃا شهري قدر ئي نه سکيا هئا، اوچتو اسان کي هاءِ اسپيڊ جديد گلوبل دنيا ڏني ويئي. جنهن جي تيز ترار روشني جي تجلي ۾ اسان اکيون پوري ڇڏيون. هاڻي آهي هر پاسي اونداهي سڀڪو ٿاڦوڙا پيو هڻي، ٻاٿون پيو ڏي،
اصل ۾ فيس بڪ جو سافٽ ويئر انهيءَ پبلڪ اسپاٽ جو تصور آهي، جيڪو ڪنهن دور ۾ يورپ ۾ هوندو هو جتي هر ماڻهو هر ڪنهن شيءَ جو اظهار ڪري سگهندو هو. انهيءَ کي اظهار جي آزادي چيو ويندو هو. فيس بڪ کي به هر ماڻهو جي اّظهار جي آزادي سمجهيو وڃي ٿو.
پر انهيءَ فيس بڪ جو استعمال [اشتهار بازي ايئن آهي] جو ڪنهن ٻار کي تيز ڇري هٿ ۾ ڏيئي ڇڏجي، اسان جي ماڻهن هر سائنسي ايجاد کي ائين بيجا ۽ بد فعلي سان استعمال ڪيو آهي، توهان ڏٺو يورپ کي ائٽمي ٽيڪنالوجي جي دريافت هٿ آئي هنن جاپان تي ٻه بم ڪيرائي لکين ماڻهو ماري ڇڏيا. هاڻي وري پاڻ پيا ائٽمي ٽيڪنالوجي کي محفوظ ڪرڻ جو نعرو هڻن. بلڪل اهڙي طرح اسان جي ماڻهن کي انٽرنيٽ جي سهولت هٿ اچي ويئي. جنهن کي جيترو پڄي سگهن ٿا غلط استعمال ڪن ٿا. سڌريل دنيا ۾ هاڻي فيس بڪ يا واٽس اپ جهڙيون شيون گهٽ استعمال ٿين ٿيون، ڇو ته هو ماڻهو ايترو زندگي ۾ مصروف آهن جو هنن وٽ وقت ئي ناهي جو ويهي ڪنهن پوسٽ کي لائيڪ ڪن يا ڪمينٽس ڏين. اڃا به اتي ڪمرشل ماڻهو جنهن ۾ سيڪس ورڪرز زياده فيس بڪ استعمال ڪن ٿا. ڪو دانشور يا سائنسدان، پروفيسر ورلي توهان کي فيس بڪ تي نظر ايندو،
اسان سڌڙين جي دنيا ۾ رهون ٿا، جتي ماڻهو اڃا ڪوچڙا، ڪاسائي، دنيا، نائي جي ڪلچر مان ئي ناهيون نڪتا. اهي فيس بڪ ڪيئن استعمال ڪن ٿا، ٿورو غور ڪريو.ڪنهن پوسٽ رکي: اسلم کي آئون سڃاڻان وڏو بدمعاش آهي،
هاڻي بنا سوچڻ سمجهڻ جي ماڻهو لائيڪ ڪرڻ شروع ڪندا، سئو کن لائيڪ ٿي ويندا، ڪجهه وري ڪمينٽس ايندا*ها ها ادا اهو ته وڏو حرامي ماڻهو آهي،*انهيءَ حرامي تي لعنت* اسان جي سماج کي وڏو هاڃو رسايو اٿس،* سنڌي قوم لاءِ هاڃيڪار آهي،* خطرناڪ آهي سپريم ڪورٽ کي پاڻ مرادو نوٽس وٺڻ گهرجي،اهڙا سوين ڪمينٽس اچڻ شروع ٿي ويندا، بنا ڪنهن سوچ سمجهه جي، ماڻهو لکندا ويندا،
وري جيڪڏهن ڪنهن ماڻهو لکيو” اسلم ڏاڍو سٺو لائق ماڻهو آهي، ته هيٺان ڪمينٽس اچڻ شروع ٿيندا.
اسلم ڪيريو سڏائي
ادا اهو قومي سرمايو اٿو، *واهه واهه سائين توهان ته عظيم ماڻهو جي ڳالهه ڪئي آهي.*سائين جس هجي اسلم کي، اسان جي لاءِ سرمايو آهي،*اهڙي طرح سوين لائڪ اچي ويندا.
وري ڪنهن ڇوڪريءَ تصوير لڳائي، ڪنهن تقرير جي يا پنهنجي نظم کي رکيو، يا ڪا ڪهاڻي لکي.
هزارين لائڪ ملڻ شروع ٿي ويندا، وري هزارين ڪمينٽس اچڻ شروع ٿيندا.*واهه واهه توهان ته ڪمال ڪري ڇڏيو، اسان جي قوم کي توهان تي فخر آهي،*توهان جو آواز ته اسان کي سحر انگيز ڪري هوش مان ڪڍيو ڇڏي.*ڇا ته توهان جي سوچ آهي، سنڌي قوم کي هيءَ نياڻي مبارڪ هجي.
الائي ڇا ڇا؟ توهان پڙهندا وڃو، ڇا اسان جي قوم سڌڙين جو ٽولو آهي يا انڌي ٻوڙي آهي، جيڪا 24 ڪلاڪ فيس بڪ تي ويهي پنهنجي ذهن جي ماسٽربيشن ٿي ڪري.مشڪل سان ڪو ماڻهو ڪا ڪم جي ڳالهه ڪندو, نه ته سڀ پاڻ پڏائڻ ۾ پورا، ڪو پنهنجي پٽ جي رزلٽ رکندو، ته پهرين پوزيشن کنئي اٿس، ڪو پنهنجي زال جي تصوير رکندو ته اسان سالگرهه پيا ملهايون، ڪي وري هوٽل تي ماني کائيندي تصوير رکندا، ڪي وري ڪنهن اداڪارا سان ڪڍيل سيلفي پيا رکندا. ڪجهه ماڻهو گڏهه جي تصوير ڪڍي رکندا, ته ڪي وري عمري ڪرڻ جي هر لمحي جي تصوير رکندا، ويندي گنجي ٿيڻ تائين، سڀ فيس بڪ تي ايندو.
اسان آخر ماڻهن کي ڇو ٿا ٻڌائڻ چاهيون ته اسان نئين ڪار ورتي آهي، اسان بنگلي ۾ رهون ٿا، ڏسو اسان امريڪا ۾ پيا گهمون، اسان پئنٽ پايو سمنڊ جي ڪناري ڊانس پيا ڪريون ڏسو اسان ڪيڏي ترقي ڪئي آهي، بلڪل انهيءَ اشتهار وانگر هم چلي دشمن جلي. معنيٰ سڄو سماج توهان جو دشمن آهي، جنهن تي توهان دهونس ڄمائڻ ٿا چاهيو. يا وري ايترو احساس ڪمتري اسان ۾ آهي جو اسان پاڻ پڏائڻ ۾ رات ڏينهن فيس بڪ تي ويٺا آهيون،
توهان ڏٺو آهي ڪي ڇو ڪريون ته ديدا دليري سان پنهنجون تصويرن فيس بڪ تي رکن ٿيون.ڪجهه وري منهن کان بغير تصوير فيس بڪ تي رکن ٿيون، جنهن ۾ ڪپڙا، زيور، هارسينگار، جڳهئون، هوٽل، سڀ نظر اچن، ڪيڏو مذاق آهي اسان جو پنهنجو پاڻ سان، ايترو ته اشتهار بازي, سرمائيدار پنهنجي شئي وڪڻڻ لاءِ به نٿو ڪري،
هاڻي وري هڪ ٻيو فيس جو پهلو جيڪو انتهائي خطرناڪ آهي. بلڪي هاڃيڪار ثابت ٿي رهيو آهي، اهو آهي اشو پيدا ڪرڻ جو جهڙي طرح ٽي وي وارا ٻه سئو چئنلز بريڪنگ نيوز ۾ اڳڀرا ٿيڻ لاءِ ڪو نه ڪو اشو پيدا ڪري وٺندا آهن، ۽ پوءَ رات ڏينهن انهيءَ اشو تي ڪمائيندا آهن، ڪڏهن رڪشي ۾ مائي ويم ڪيو، ڪڏهن بيواهه مائي جي گهر جي ڀت ڪري پيئي، ڪڏهن ڪو پريمي جوڙو هٿ اچي ويو، ڪڏهن وري ڪنهن سياست دان جي ڪا ڪلپ هٿ اچي ويئي. پوءِ وڃي سپريم ڪورٽ جي خودڪار نوٽس وٺڻ تائين، يا وري ڪو ٻيو نئون اشو هٿ اچڻ تائين پئي ڍگ ڍگي وڄندي.
فيس بڪ به ائين اشو پيدا ڪرڻ ۽ بليڪ ميل ڪرڻ جو بهترين هٿيار آهي، سڀ دشمنيون ۽ دوستيون فيس بڪ تي نباهيو. جڏهن توهان اشو پيدا ڪندا آهيو ۽ ڪنهن ماڻهو جي بي عزتي ٿي رهي هوندي آهي يا انهيءَ تي لعنت ملامت ٿيندي آهي ته توهان ڏاڍو خوش ٿيندا آهيو، توهان جي اندر جي ساڙ کي ڏاڍي راحت ملندي آهي، توهان جي ته اذيت پسندي پوري ٿي ويئي، پر توهان اندازو لڳايو آهي جنهن ماڻهو جي عزت کي توهان نيلام پيا ڪريو، جنهن عورت تي توهان گند پيا اڇلايو، انهن جي زندگي ڪيترو عذاب ٿي ويئي هوندي.
بلڪل ائين جيئن گذريل ڏينهن ۾ هڪ دوست جو اشو هليو، اولاد ڪڏهن ڪڏهن نڀاڳو نڪرندو آهي،توهان جو نظام ڪهڙو آئيڊيل آهي، جتي هر اولاد صالح ٿئي. هر اولاد ڊاڪٽر انجنئر ٿئي. جتي گهر ۾ ٻه سئو چئنل هلن ٿا هڪ هڪ چئنل کڻي توهان ڏسو توهان کي اتي ڊراما، اشتهار، فلمون جنسي طور ڇتو ڪنديون، ٻاهر گٽڪي کان وٺي ٺري تائين هر شيءَ عام جام ملي ٿي، توهان کي کير ته خالص ڪونه ملندو پر چرس خالص ملندو، جتي علم ناهي، ادب ناهي ڏاڙهي پٽ آهي، جتي نوڪريون ناهن اتي توهان جو اولاد نالائَق ٿي سگهي ٿو.
ٿي سگهي ٿو ته توهان وٽ رشوت جو پئسو جام هجي توهان جو اولاد بئنڪاڪ عياشي لاءِ ويندو هجي، يا رائل سوسائٽي ۾ ڪال گرل گهرائيندو هجي، پر غريبن جو اولاد بگڙجندو آهي، احساس محرومي ۾ لازمي ناهي سڀ سڀاڳا هجن، هن انارڪي واري سماج ۾ ڏوهه نه وڌندا ته ٻيو ڇا ٿيندو؟
پر ڇا اهو حق توهان پوليس کي ڏيو ٿا ته ڪنهن جي گهر ۾ گهڙي انهن جي نياڻين کي چماٽون هڻن، انهن کي بي عزتو ڪن. انهيءَ ماڻهو کان پڇو جيڪو انهيءَ خاندان جو اڪيلو وارث ڪيڏو اڪيلو ٿيو هوندو. جنهن جا ٻه پٽ ۽ پاڻ جيل ۾ هجي انهيءَ جي گهر وارن کان پڇو ته انهن راتيون ڪيئن گذاريون هونديون. اهو دوست ته ايترو دل برداشت ٿيو جو ذري گهٽ هن خود ڪشي ٿي ڪئي. وري اوچتو ڪنهن وڏيري جي پٽ جي وڊيو ليڪ ٿي، ماڻهن کي وري نئون اشو ملي ويو، فيس بڪ تي راٻ راٻ شروع ٿي ويئي،
هڪ ماڻهو لکيو ته ”دڙي جي اها خبر ٻڌي موتي پرڪاش جو روح تڙپيو هوندو“. سڀني دانشورن پنهنجو فرض سمجهيو ته هن واقعي تي ڪمينٽس ڏن، هڪ اشو پيدا ٿي ويو، پر انهيءَ وقت اهي دانشور ڪٿي هئا جڏهن وڏيري ڪروڙين رپين جي ڪرپشن ٿي ڪئي، جڏهن ڏهه سال دڙي ٻٺوري جو روڊ نٿي ٺهيو اتان جي ماڻهن جون رڙيون پئي آيون، اتي پيئڻ جو پاڻي ناهي ماڻهو پيئڻ جي پاڻي کان محروم آهن، اتي بجلي 20 ڪلاڪ ڪونهي، اتان جي اسپتال ۾ ڪابه سهولت ڪونهي اتي موتي پرڪاش جو روح ڪونه ٿو تڙپي باقي ڇورا پاڻ ۾ وڙهيا هڪ ٻئي جي وڊيو ليڪ ڪئي ته موتي پرڪاش جو روح تڙپي ويو.
اسان ڪنهن به ڏوهه جي حمايت نٿا ڪريون، اسان ته ايترو ٿا چئون ته سنڌ جا حقيقي اشو ڪهڙا آهن انهن تي به ڳالهايو، سنڌ جي تعليم تباهه ٿي رهي آهي انهيءَ کي به اشو ٺاهيو، سڀئي گڏجي انهيءَ تي لکو، نجي اسڪولن ۾ سنڌي نٿي پڙهائي وڃي انهيءَ کي به اشو ٺاهيو.ڪرپشن ايتري وڌي ويئي انهيءَ خلاف به اشو ٺاهيو، وڏيرا مفت ۾ ووٽ وٺيو وڃن پوءِ اربين رپين جي ڪرپشن وڃيو ڪن پر انهن خلاف اشو نٿو ٺهي، انهن کي توهان سون جا تاج ٿا پهرايو. ڇا هي سماج ايترو پستي ۾ وڃي چڪو آهي، رڳو ڏاڙهي پٽ ۽ انفرادي کوه پٽ ڪرڻي آهي، اجتماعي مفادن تي ڪڏهن به نه سوچينداسين، اسان جي نام نهاد هيومن رائٽس کي رڳو انفرادي ڏوهه ٿا نظر اچن، سنڌ جو ڪوبه اجتماعي مسئلو ناهي رهيو؟ سنڌ ۾ ڌارين جي يلغار، ڌارين کي شناختي ڪارڊ ٺهي ملن پيا اتي ڪو اشو ناهي، اسان جون زمينون سڀ نيلام ٿي ويون، اسان جي گئس، اسان جو پيٽرول پر اسان کي رائلٽي نٿي ملي،
فيس بڪ هڪ هائپر ريئلٽي آهي جنهن تي حقيقي اشو بجاءِ جڙتو اشو هلن ٿا، ڪڏهن بيمار جو فوٽو رکي انهيءَ تي سياست دانن کي بليڪ ميل ڪرڻ. ڪڏهن پنهنجو پاڻ جو فوٽو رکي لائيڪ ڪرائڻ، ته ڪڏهن ناجائز دولت جي نمائش ڪرڻ،فيس بڪ جو ڪلچر تباهه ڪن آهي، جنهن جو پٽڪو لاهڻو آهي آساني سان لاهيو، توهان کي ڪير به نه چوندو، پنهنجا جاهلائڻا ڪمينٽس ڏيئي توهان خوش پي ٿيا ڪڏهن اها باهه توهان جي گهر ۾ به ڀڙڪي سگهي ٿي ڪير آهي جيڪو ستو جتو آهي،؟ ڪير آهي جيڪو هن سماج جي عياشين جو حصو ناهي؟. ڪير ايماندار آهي؟ هن سماج ۾ ڪير پاڻ کي شريف معتبر ثابت ڪرڻ ٿو چاهي؟پٿر هڻڻ وقت ايترو سوچي وٺو ته توهان کي اهو حق ڪنهن ڏنو؟ ڇا توهان معتبر آهيو.ڳئون هميشه مينهن کي چوندي آهي ته ” هل ڙي پڇ ڪاري“
فيس بڪي ڪلچر مان نڪرو دنيا توهان کان اڳتي نڪري چڪي آهي. حقيقي اشو کي سمجهو نه ته ايڪهين صدي ۾ توهان کان سڀ ڪجهه کسجي ويندو سواءِ فيس بڪ جي