سياست کان ويڳاڻي عوام ۽ انارڪيءَ ڏانهن وڌندڙ سماج
سڄي سنڌ ۾ هڪ ويڪائو ۽ جڳاڙي طبقو هر شيءَ تي حاوي ٿيندي نظر اچي ٿو. سنڌ جو اصلي پورهيت، هاري ناري هن سڄي عمل کان ويڳاڻو آهي کيس ڪمند جو اگهه نه مليو، فصل لاءِ پاڻي نه مليو، مارڪيٽ ۾ اگهه نه مليو،زمينن کي پاڻي نه مليو، زراعت جا قرض ڪير کڻيو وڃي، ڪو به موضوع ناهي، زمين تي ڪيترا قبضا ٿيا، ڪيترا ٻيلا وڍائي وڏيرن قبضا ڪري زمينون پنهنجي نالي ڪرائي ڇڏيون ڪا به خبر ناهي، ڪيترا ماڻهو بي روزگار آهن، پنهنجي ڌرتي تي موجود ڪارخانا، ملٽي نيشنل ڪمپنيون کيس روزگار نٿيون ڏين، انهيءَ جڳهه تي ڌارين جي لوڌ اچي روزگار حاصل ڪري ٿي، پر ڪابه خبر ناهي، ماحولياتي گدلاڻ سنڌ جي ماحول کي تباهه ڪري پئي، وڏيرو ڪرپشن مان ان ڌاتا ٿي ڳوٺ جي ماڻهن کي غلام ٺاهيو ويٺو آهي پر ڪابه خبر ناهي، بس اسان وٽ چاپلوسن جي فوج تيار ٿئي پئي. جن کي پنهنجو مفاد عزيز آهي.
اهو به چيو وڃي ٿو ته ملڪ 1970ع جي چونڊن جي علاوه ڪا به چونڊ شفاف ناهي ٿي، هن وقت به ملڪ ۾ شفاف چونڊن جو ماحول ناهي. تنهن ڪري لڳي ٿو ته نتيجا اڳ ئي طئي شده آهن، صورتحال غير يقيني هئڻ سبب عوام ۾ بي چيني ۽ مايوسي آهي. هونءَ به چونڊن ۾ ووٽ ڏيڻ جو بنياد پارٽي جو منشور ناهي، نه وري پارٽي جي حڪمت عملي ڏٺي وڃي ٿي.
اسان سوچيون ٿا ته اّخر سنڌ ۾ تبديلي ڇو نٿي اچي؟ ڇا ذميدار ايجنسيون آهن؟ ڇا ذميدار سياست آهي؟ ڇا ذميدار صحافت آهي؟ يا اسان جو وچيون طبقو جيڪو پڙهيو لکيو، اديب، شاعر،دانشور آهي. يا وري اهو طبقو جيڪو پنهنجي جياپي جي جنگ لاءِ رات ڏينهن محنت ڪري ٿو کيس هوش نٿو رهي ته هو زنده آهي.
جيڪڏهن غور ڪيو وڃي ته ڪو دور هو جڏهن سياست نظرياتي هئي، ته مزدور، هاري ناري، پورهيت طبقو سياست کان باخبر هو، ان وقت ملڪ ۾ مارشلا هئي، پر عوام سياست کان باخبر هئي. قانون جي بالادستي موجود هئي. قبضا گيري اڃا شروع نه ٿي هئي. وڏيرو ڪاٺ ۾ هو. سنڌ ۾ ڪرپشن ايتري نه هئي. بي روزگاري گهٽ هئي، تعليم سرڪاري اسڪولن ۾ بهترهئي. غربت هئي اڃا سنڌ جو وچيون طبقو ايترو پيدا نه ٿيو هو. ميرٽ جي لتاڙ نه هئي. سفارشي، چاپلوسي ڪلچر محدود هو. پر اسان جي سياست باخبر ۽ نظرياتي هئي. پورهيت طبقو، شاگرد سياست ۾ دلچسپي وٺندو هو. انقلابي ڌريون سنڌ جي جياپي جي نالي تي ذاتي مفادن جي پيروي ڪونه ڪنديون هيون. انقلابي سياست جو مرڪز غريب عوام هو. ماڻهو انفرادي مفاد جي بجاءِ شهيد ٿيڻ پسند ڪندو هو. انهيءَ ڪري ضيا شاهي سنڌ جي سياست کان خوفزده هئي. سنڌ جي عوام جي شعور کان حڪمران خوفزده هئا. پورهيت جي حق تلفي ايتري نه هئي، نجي ڪمپينون ايترو استحصال لاءِ آزاد نه هيون. سنڌ جي شعور جو اعليٰ مثال توهان کي 1983ع جي ايم آر ڊي تحريڪ ۾ ملي ٿو. جيڪا تحريڪ جمهوريت جي بحالي لاءِ نه پر پورهيت انقلاب لاءِ هئي. عوامي سياست جو اعليٰ مثال هئي.
اڄ سياست صرف وڏيري جي لونڊي آهي، جنهن جي چوڌاري چاپولسن جي فوج آهي،عوام سياست کان بي خبر آهي، هنن کي صرف استعمال ڪرڻ لاءِ جلسن، جلوسن ۾ آندو وڃي ٿو. غريب عوام کي ايترو ته مسئلن ۾ مونجهايو ويو آهي جو کين سياسي لاهن چاڙهن سان ڪابه دلچسپي ناهي، ڇو ته جڏهن يو سي مهيڙ جي چئرمئن کي سندس پٽن سميت قتل ڪيو وڃي ٿو، انهن جا قاتل آزاد گهمن ٿا سندن ايف آئي آر ۾ نالا ئي نٿا وڌا وڃن ته پوءِ عام ماڻهو جي ڇا صورتحال هوندي. جيڪو صرف شناختي ڪارڊ لاءَ هڪ ڏينهن جي ڏيهاڙي ڇڏي قطارن ۾ بيهي ٿو کيس هزارين فارملٽين کي منهن ڏيڻو پوي ٿو. اهڙي صورتحال توهان کي اسٽيل مل جي نظر ايندي، کربين رپين جو هي پلانٽ جيڪو ڪروڙن جي پيداوار هڪ ڏينهن ۾ ڏيندو هو، جنهن سان 25 هزار مزدورن جو روزگار جڙيل هو. اها مل بند ڪئي ويئي. پلانٽ تباهه ٿي ويو. مزدورن کي پگهار نٿا ملن، ڪڏهن ڪنهن اسيمبلي ۾ ڳالهايو ته آخر ڇو مل بند ڪئي ويئي آهي؟ جتي حساس ادارا ڪنهن جي ٽيليفون تي به کيس پڪڙي وٺن ٿا، اتي اسٽيل مل جي ڪرپشن ڪنهن کي نظر نه آئي، جيڪوماڻهو چوٿين گريڊ ۾ ڀرتي ٿيو، وري اهڙو وقت آيو جو پنهنجي پٽ جو وليمو دبئي ۾ ڪرايائين ڄاڃين لاِءِ جهاز بڪ ڪرائي ڄڃ وٺي ويو هو.ڇا ان ماڻهو ڪيترو کاڌو ۽ کارايو، ڪنهن کي نظر نٿو اچي؟ ڇا اها خبر ڳجهي آهي ته پي آءِ اي جو جهاز وڪجي ويو هو، ڇا اها خبر ڳجهي آهي ته تعليم کاتو، ايريگيشن، ايڪسائيز اينڊ ٽيڪسيشن، پوليس ۾ ڪيتري ڪرپشن آهي؟ ڇا اهي ڳالهيون لڪيل آهن، پر نه اسان وٽ ڪلچر ئي اهو آهي، ته بي ايماني ڪريو اربين رپين جي ڪرپشن ڪريو ته توهان کي سونا تاج پهرايا ويندا. اهڙي صورتحال ۾ جتي غريب ماڻهو پنهنجي پٽ يا ڌيءَ کي پڙهايو به ته ڪهڙي ڪم جو نوڪري ته وڏيري جي پٽ کي ملندي، رئيس جي ڀائٽي کي ملندي، باقي نجي فيڪٽرين ۾ انجنئر کي 18 هزار پگهار ملندو. آهي ڪو تعليمي ادارو جيڪو غريب جي ٻار کي ڪجهه بنائي سگهي، ڇا غريب بيڪن هائوس جي فيس ڀري سگهندو؟ ته پوءِ باقي نجي يا سرڪاري اسڪول ۾ ته ڪا به پڙهائي ڪونهي. اهڙي صورتحال جتي استادن تي لٺيون وسايون وڃن، نياڻين تي تشدد ڪيو وڃي، پوليس پنهنجو ڪم ڪرڻ ڇڏي ڀتا خوري ۾ لڳي پيئي هجي، ٽرئفڪ هر وقت جام هجي، قبضا مافيا سرگرم هجي. سڄي سنڌ ۾ اسٽريٽ ڪرائيم عروج تي هجي، اتي ڇا ماڻهو اميد رکي سگهي ٿو ته اليڪشن ۾ ڪا وڏي تبديلي ايندي، ڀوتار ويندا ٻيا ڀوتار ايندا، هڪڙن کائي پيٽ ڀريا ٻين کي وري وارو ملندو. اهڙي صورتحال ۾ عوام به اليڪشن مان هٿ ڪڍي ويئي آهي، سندن ڪا به دلچسپي ڪانه رهي آهي، توهان ڪنهن کان پڇو ته ووٽ ڏيندي، 90 فيصد ماڻهو چوندا اسان جو ڇا وڃي ووٽ ڏيڻ سان، ايندا اهي ئي وڏيرا جنهن مان هوند نه سوند، ڪهڙي ضرورت آهي ووٽ ڏيڻ جي.
ڇا جمهوريت اها آهي؟ جيڪڏهن جمهوريت اها آهي ته پوءِ عوام اهڙي جمهوريت کان بس ڪئي. جهموريت هونءِ به غريب ملڪن لاءِ ناهي جتي عوام کي شعور نه هجي جيڪي نو آبادياتي ڪالونيون هجن اتي جمهوريت ڪامياب نظام ناهي. جمهوريت صرف قانون جي بالادستي تي هلي سگهي ٿو، انصاف سستو ۽ عام ملڻ تي هلي سگهي ٿو. قانون امير يا غريب لاءِ جڏهن هڪ جهڙو هجي تڏهن جمهوريت هلي سگهي ٿي، پر اسان وٽ قانون خود وڏيرن جي طابع آهي، جنهن ڪري سماج ۾ انارڪي ڦهلجي ويئي آهي، تنهن ڪري ماڻهو غلاميءَ جا هاڻ عادي ٿي ويا آهن، سچ کي سچ چوڻ ڇڏي ڏنو اٿن، ڪوڙي مصلحت جي پٺيان هلن ٿا. انهيءَ ڪري چونڊون انهن لاءِ هڪ دلچسپ تماشو ته ٿي سگهي ٿو پر ماڻهن جي تقدير نٿو بدلائي سگهي. ڇو ته ماڻهو به سمجهي ويا آهن ته غريب پنهنجي تقدير وڏيري جي هٿ ۾ ڏيو ويٺو آهي، دانشور، يا عالم کي هاڻي ڪير ووٽ نٿو ڏيئي، توهان ڏٺو ته پليجو صاحب ٺٽي مان ٻه دفعا اليڪشن ۾ هارائي ويو. قوم پرست سياست ته ماڻهن رد ڪري ڇڏي آهي، باقي عام ماڻهن جو سوال اهو آهي ته آخر ڪنهن جي حمايت ڪجي، سڀ رڍون ڪار ٻوٿيون آهن، جي ڪو عالم فاضل، نظرياتي ۽ ايماندار چونڊن ۾ بيهي به ٿو ته ان کي هارائڻ لاءَ ڪيتريون ئي ڌريون ميدان تي لهي ٿيون اچن. انهيءَ جو مطلب ته عوام سياست کان ويڳاڻو ٿي چڪو آهي نه ته عوام پاڻ جڏهن پنهنجن مسئلن لاءِ سياست ۾ نڪري اچي ته پوءِ اهو سوال ئي نه ٿيندو ته ڪنهن کي ووٽ ڏجي.