شخصيتون ۽ خاڪا

سنڌ جا املهه هيرا (مضمون)

هي ڪتاب سنڌ جي اهم شخصيتن تي لکيل ڪالمن يا تاثرات تي شامل آهي. هن ڪتاب جو ليکڪ محترم مير نادر علي ابڙو صاحب جن آهن. پاڻ سنڌ جي علمي ۽ ادبي گهراڻي سان تعلق رکن ٿا.
اسين ٿورائتا آهيون مير نادر علي ابڙو جا جنهن نه صرف هن ڪتاب جي سافٽ ڪاپي موڪلي ڏني پر ان سان گڏ هي ڪتاب سنڌ سلامت تي پيش ڪرڻ جي اجازت به ڏني.
Title Cover of book سنڌ جا املهه هيرا (مضمون)

مخدوم امين فهيم جي لاڏاڻي بعد پيل ٿيل خلا

مخدوم امين فهيم جو لاڏاڻو ملڪي سياسي تاريخ لاءِ جتي تمام وڏو خال آهي ته اتي سندن علمي، ادبي خدمتون به فراموش نٿيون ڪري سگهجن. پاڻ هڪ ئي وقت تمام وڏو سياستدان هو ۽ هن کان به وڏو اديب ۽ شاعر هو، سندن ۾ الله پاڪ جيڪي خاصيتون پيدا ڪيون هيون، سي خاصيتون تمام ٿورڙن ماڻهن جي کاتي ۾ اينديون آهن. سندن شخصيت بي داغ ۽ وفا جي علمبردار هئي ۽ تمام عمر وفا ۾ گذاري ڇڏي، مخدوم خاندان جون خدمتون هميشه سنڌ جي ماڻهن لاءِ مثالي بڻيل رهيون آهن. اهو سلسلو سرور نوح جي گادي کان هلندو ٿو اچي ۽ اڃان تائين قائم ۽ دائم آهي. هن رشتي کي مخدوم امين فهيم وڌيڪ مضبوط بنايو هو ۽ پاڻ هر ميدان ۾ جتي ڪٿي محبتن جو پيغام ڏنو هو، پاڻ سروري جماعت جو جتي روحاني پيشوا هو ته اتي سندن منجهه روحاني خاصيتون به بيمثال هيون، جتي هي ٻين لاءِ دعائون گهرندو هو ته اتي پاڻ لاءِ به دعا گهرائيندو هو، پاڻ پيپلزپارٽي جو سينيئر وائيس چيئرمين هو. مخدوم امين فهيم جي ولادت چار آگسٽ 1939ع تي هالا ۾ ٿي. سندن نالو محمد امين رکيو ويو، جڏهن ته مخدوم محمد امين فهيم ثالث پکن ڌڻي جي نسبت سان ڏاڏا سائين به سڏيو هو، اڃان ٻن سالن جو هو ته سندن ماءُ وفات ڪري وئي، بعد ۾ سندن والد مخدوم طالب الموليٰ ٻي شادي خاندان کان ٻاهر ڪئي، جنهن مان کيس پنج پٽ ٿيا. جن ۾ اڳوڻي ايم پي اي مخدوم خليق الزمان، مخدوم نويد الزمان، مخدوم شفيق الزمان، حيدرآباد جي اڳوڻي ضلعي ناظم مخدوم رفيق الزمان ۽ اڳوڻي ايم پي اي مخدوم سيد الزمان آهن. مخدوم امين فهيم شروعاتي تعليم هالا ۾ حاصل ڪئي، بعد ۾ مخدوم غلام حيدر هاءِ اسڪول ۾ مئٽرڪ پاس ڪري وڌيڪ تعليم لاءِ سروري اسلامي ڪاليج ۾ داخلا ورتي، جتي بي اي پاس ڪيائين، سنڌ يونيورسٽي مان پوليٽيڪل سائنس ۾ ماسٽر ڪيائين، قانون جو امتحان پاس ڪيائين. بزم طالب الموليٰ سنڌ جو صدر به رهيو تعليمي خدمتن جي سلسلي ۾ سروي اسلامي ڪاليج ۽ سروريه اورينٽل ڪاليج هالا جو نائب صدر رهيو ۽ ٽائون ڪميٽي هالا جو چيئرمين ڊويزنل ڪائونسل حيدرآباد جو ميمبر رهيو، مخدوم محمد الزمان طالب جي لاڏاڻي بعد سروري جماعت جو روحاني پيشوا مقرر ٿيو ۽ پاڻ 18 گادي نشين هو. بهترين اديب ۽ شاعر پڻ هو. سندن شاعري تمام گهڻي مشهور هئي. سروري جماعت کي 300 سال اڳ 9 لک گودڙي جو لقب مليل آهي، سندن مريد هندستان ۽ پاڪستان ۾ موجود آهن ۽ سندن 22 خليفا هنڌ ۽ سنڌ راجستان سميت خدمتون سرانجام ڏين ٿا. مخدوم امين فهيم جي شاعري ۽ سندن شعري مجموعي ’’پيغام‘‘ کي تمام وڏي پذيرائي ملي، هن شعر ۽ شاعريءَ 1953ع کان شروع ڪئي، جيڪو فن هن پنهنجي والد مرحوم مخدوم محمد زمان طالب الموليٰ کان سکيو. پهرين پنهنجو تخلص ’امين‘ رکيائين ان کان پوءِ ’فهيم‘ جو تخلص سندن والد مخدوم طالب المولي ڏنو. جنهن کي هو پنهنجي عمر جي آخري وقت تائين استعمال ڪندو رهيو. سندن شاعري جا ٻه مجموعا ڇپيل آهن، جن مان ’’پيغام‘‘ کي تمام گهڻو پسند ڪيو ويو. هن غزل جي تمام وڏي خوبصورت شاعري ڪئي ۽ اردو ٻولي ۾ به تمام وڏا ڪلام چيائين، هالا جي ادبي ماحول ۾ وڏي هلچل آندائين سندن ڪلام ’’پيغام‘‘ کي سنڌ ادبي بورڊ ڊسمبر 1990ع ۾ شايع ڪيو. سندن جواني جي دؤر ۾ ڪجهه وقت لاءِ شاعري ڪرڻ ۾ وقفو به رهيو، جنهن لاءِ سندن ذاتي مصروفيتون رهيو ، کين موسيقي سان به دلچسپي رهندي هئي، پاڻ فارسي، عربي، انگريزي ۾ ڪتاب پڻ لکيا. پاڻ يارويس ۽ طبعيتن سادو هوندو هو، هڪ بردبار، صابر وڏي دل رکندڙ سياستدان هو ۽ پاڻ هميشه دانشوراڻي سوچ رکي، شاعر کي پڻ اجاگر ڪيو. سندن لاءِ اها ڳالهه چئي ويندي هئي ته هن ۾ برداشت انتهائي گهڻي هوندي هئي جنهن ڪري کين ’صابرين‘ چيو ويندو هو. هو ناراص ماڻهن سان به پيار سان ڳالهائيندو هو. پنهنجي سياسي زندگي شهيد ذوالفقار علي ڀٽي جي چوڻ تي شروع ڪئي پهريون ڀيرو 1970ع واري چونڊن ۾ ٺٽي مان ايم اين اي چونڊيو ويو، ان کان پوءِ 1977ع کان 1988، 1990، 1997، 2002 ۽ 2008 جي چونڊ ۾ هالا مٽياري تڪ تان ايم اين اي چونڊاڻو، ضياءُ جي آمريت دؤر ۾ پارٽي فيصلي تحت هو 1985 عام چونڊن ۾ اميدوار نه هو. هن سياسي سفر جو آغاز 1970 ڌاري پ پ جي ٽڪيٽ تي قومي اسيمبلي جي ميمبر ٿيڻ سان ڪيو جيڪو ڪجهه وقت سنڌ جي گورنر جو صلاحڪار پڻ رهيو پوءِ مرڪز ۾ وزيرمملڪيت تي فائز ٿيو. 1977ع ۾ سنڌ اسيمبلي جو ميمبر چونڊاڻو ۽ غلام مصطفيٰ جتوئي جي ڪابينا ۾ روينيو ۽ آبادڪاري جو وزير ٿيو. 1983ع ۾ ايم آر ڊي تحريڪ دوران پ پ سنڌ جو صدر رهيو. 1988ع ۾ بينظير ڀٽو جي ڪابينا ۾ مواصلات جو وزير مقرر رهيو. 1990 ۽ 1993، 1997 واري عام چونڊن ۾ قومي اسيمبلي جو ميمبر چونڊيو ويو. وري 2008ع جي چونڊن ۾ قومي اسيمبلي جو ميمبر چونڊيو ويو مرحوم پ پ جو صدر ۽ پيپلزپارتي جو سينيئر وائيس چيئرمين پڻ رهيو. پاڻ ملڪ جو واحد سياستدان هو جنهن کي فهم، فراست، شائستگي،ٿڌي مزاج ۽ جمهوري قدرن جو امين هجڻ ڪري حڪومت مخالف ڌر سميت سموري پارٽين ۾ هڪ جهڙي عزت ۽ قدر جي نگاهه سان ڏٺو ويندو هو. ضياالحق جي دؤر کان وٺي کيس وزيراعظم جي عهدي جي آڇ ٿي پر هو پارٽي سان وفادار رهيو. سنڌ جي سياسي ۽ غير سياسي وڏيرن سان سندن ياري ڪنهن کان لڪل نه هئي، پارٽي جي منع باوجود ڄام صادق علي، پير پاڳاري، شاهنواز جوڻيجي سان ناتا نه ٽوڙيا. 1969ع ۾ لنڊن جي اندر مخدوم امين فهيم جي ملاقات پ پ جي باني ۽ اڳوڻي وزيراعظم ذوافلقار علي ڀٽو سان ٿي جنهن بعد هن پ پ ۾ شموليت جو اعلان ڪيو. سندن والد مخدوم طالب الموليٰ پڻ پارٽي جو سينيئر وائيس چيئرمين رهيو. کين شهيد بينظير ڀٽو جو انتهائي ويجهو ساٿي سمجهيو ويندو هو ۽ پاڻ شهيد بينظير ڀٽو جي دؤر ۾ 1988ع کان آگسٽ 1990ع تائين اطلاعات وارو وزير به رهيو ۽ 2008ع واري اليڪشن ۾ ڪاميابي بعد کين سياحت ۽ واپار جي وزارت ڏني وئي. سندن ئي رهائش گاهه هالا تي پيپلزپارٽي جو بنياد شهيد ذوالفقار علي ڀٽو رکيو ۽ پهريون ڪنوينشن به پيپلزپارٽي جو هالا ۾ ٿيو. جنهن ۾ مخدوم طالب الموليٰ امين فهيم کي پاڻ سان گڏ رکيو هو ۽ سندن سياسي پرورش ڪئي ۽ سندن شخصيت تي شهيد ذوالفقار علي ڀٽو کان پوءِ محترمه شهيد بينظير ڀٽو تمام وڏو ڀروسو ڪندي هئي.
امين فهيم کي ضياءَ جي دؤر ۾ ٻه ڀيرا ۽ رٽائرڊ پرويز مشرف جي دؤر ۾ ٽي دفعا وزيراعظم ٿيڻ جي آڇ ٿي پر هن پارٽي جي اصولن ۽ مفادن وٽان هر آڇ کي ٿڏي ڇڏيو ۽ ڀٽي خاندان کان آخري وقت تائين وفا ڪئي. جنهن ڪري کين پنج دفعا گهر ۾ نظر بند پڻ رکيو ويو. سندن علائقي ۾ تمام وڏي زمينداري ۽ جاگير پڻ آهي. سندن شخصيت کي هالا سميت سموري سنڌ جي عوام عزت جي نگاهه سان ڏسي ٿي ۽ پاڻ زندگي جي آخري وقت تائين پ پ سان نڀاءُ رکيو. مخدوم امين فهيم پنهنجي زندگيءَ ۾ 4 شاديون ڪيائين. پهرين شادي 21 جون 1957ع ۾ 19 سالن جي عمر ۾ پنهنجي خاندان مان ڪئي، ٻي شادي بنگال سان تعلق رکندڙ ايئر هوسٽ دينا ليلا سان ڪئي، جيڪا مشهور فنڪاره رونا ليلا جي ڀيڻ هئي ۽ سٺي ڳائڻي هئي جيڪا شادي بعد جلد فوت ٿي وئي. ٽئين شادي ڪراچي جي اردو فيملي مان ڪيائين ۽ چوٿين شادي پنجاب مان ڪيائين. کين ست پٽن ۽ هڪ نياڻي جو اولاد آهي. پهرين شادي مان مخدوم جميل الزمان، ٻي شادي مان چار پٽ مخدوم عقيل الزمان، مخدوم شڪيل الزمان، مخدوم نعمت الله، مخدوم نجيب الزمان ۽ چوٿين شادي مان مخدوم سڌيار پيدا ٿيا ۽ سندن جو وڏو پٽ مخدوم جميل الزمان سٺو سياستدان هجڻ سان گڏ سٺو شاعر ۽ محقق به آهي. ٻيو پٽ شڪيل الزمان سينيئر سول بيورو ڪريٽ آهي، ڊي سي ٿرپارڪر سميت ڪيترن ئي عهدن تي فائز رهي چڪو آهي ۽ مخدوم نجيب الزمان مان لنڊن مان تعليم حاصل ڪري چڪو آهي ۽ دبئي ۾ ڪاروبار ڪري رهيو آهي. سندن چوٿون پٽ ابو محمد سنڌيار آهي. دينا ليلا مان ڄاول نياڻي برمنگهم يونيورسٽي لنڊن ۾ تعليم پرائي رهي آهي. مخدوم طالب الموليٰ ۽ بابا مرحوم ڪامريڊ تاج محمد ابڙو جا تمام ڀائرن وارا رشتا هئا ۽ پاڻ جڏهن لاڙڪاڻي ايندا هئا ته بابا مرحوم ڪامريڊ تاج محمد ابڙو سان ڪچهريون رهنديون هيون. پر اڄ جڏهن مخدوم امين فهيم لاڏاڻو ڪري چڪو آهي ته سروري جماعت جي پڳ مخدوم جميل امزان کي ٻڌرائي وئي آهي ۽ سموري سنڌ مخدوم جميل الزمان مان به مخدوم امين فهيم واريون اميدون رکي ٿي، اميد ته پاڻ به مخدوم امين فهيم وانگي اهو رشتو سنڌ کان وفا ڪندا رهندا.

خبرون، هلال پاڪستان، سنڌ، فيصلو، سڪار، عبرت، مهراڻ، هلچل، سنڌو، سنڌ عوامي آواز، تعمير سنڌ