احمد فرا ز
نالي وارو انقلابي ۽ رومانوي شاعر احمد فراز نيٺ زندگي کان ويڙهاند واري جنگ هارائي ويٺو ۽ قوم هڪ اهڙي عظيم شاعر کان محروم ٿي وئي، جيڪو هر پل پنهنجي قوم لاءِ سوچيندو هو. احمد فراز هند ۽ پاڪ جو عظيم ۽ اردو جو بي مثال شاعر ٿي اڀريو هو. هن جي شاعري وڏي عمر کان ويندي نوجوانن تائين وڏي چاهه سان پڙهي ۽ ٻڌي ويندي هئي. احمد فراز 14 جنوري 1931ع ۾ نوشهره شهر ۾ جنم ورتو. سندس اصل نالو سيد احمد شاهه ۽ تخلص فراز هو. احمد فراز جي مادري ٻولي پشتو هئي. هن پشاور مان اردو ۽ فارسي ۾ ماسٽرس ڪئي ۽ هن پشاور جي مشهور ايڊورس ڪاليج ۾ تعليم حاصل ڪئي. احمد شاهه فراز ترقي پسند ۽ انقلابي شاعرن فيض احمد فيض ۽ سردار علي جعفري کان گهڻو متاثر هو. سندس خاندان ڪوهاٽ جي مشهور بزرگ حاجي بهادر سان تعلق رکندڙ هو. سندس والد بعد ۾ لڏي پشاور ۾ رهائش اختيار ڪئي. سيد احمد شاهه فراز هڪ اخبار کي ڏنل پنهنجي انٽرويو ۾ چيو هو ته هو هاڻ ايڏو جهور ٿي چڪو آهي جو شاعري پڙهڻ دوران کيس ڏکيائي پيش اچي ٿي. رياضي ۽ جاگرافي ۾ هو پاڻ کي انتهائي ڪمزور سمجهندو هو. ايستائين جو کيس نقشا به ياد نه رهندا هئا. احمد فراز ننڍپڻ ۾ هڪ عيد تي والد پاران آندل ڪپڙا وٺڻ کان انڪار ڪيو ۽ اهي ڪپڙا کيس نه وڻيا، بعد ۾ ڪپڙن جو جوڙو پنهنجي وڏي ڀاءُ حوالي ڪيائين ۽ انهيءَ دؤر ۾ پنهنجي زندگيءَ جو پهريون شعر لکيو ته
“ليڱ هيڻ سڀ ڪڱ لئڱ ڪپڙي سيل سڱ
لئڱ هيڻ هماري لئڱ ڪمبل جيل سڱ”
احمد فراز کي گرمين جي موڪلن دوران پنهنجي ڪلاس فيلو ڇوڪري وٽ رياضي پڙهڻ لاءِ موڪليو ويو، پر هو اتي رياضي پڙهڻ بدران بيت بازي ڪرڻ شروع ڪري ڇڏيندو هو ۽ اڪثر فراز پنهنجي ڪلاس فيلو ڇوڪري کان بيت بازي جي مقابلي ۾ هارائي ويندو هئو پر پاڻ جڏهن شعر لکڻ شروع ڪيائين، تڏهن هن پنهنجي ڪلاس فيلو ڇوڪري کي بيت بازي ۾ شڪست ڏني. نالي واري شاعر احمد فراز پنهنجي عملي زندگي جي شروعات ريڊيو پاڪستان تان اسڪرپٽ ليکڪ سان ڪئي. هن پشاور يونيورسٽي ۾ اردو پڙهائي. 1976ع ۾ اڪيڊمي آف ليٽرز جو باني ڊائريڪٽر بڻيو، بعد ۾ اتان کان ئي چيئرمين جي حيثيت ۾ رٽائر ٿيو. احمد فراز ڪيترن ئي سالن تائين نيشنل بوڪ فائونڊيشن اسلام آباد جو چيئرمين رهيو.
نالي وارو رومانوي ۽ انقلابي شاعر احمد فراز حڪومت ۾ فوج جي مداخلت جو سخت مخالف رهيو. هن 2004ع ۾ مليل هلال امتياز ايوارڊ 2006ع ۾ حڪومتي پاليسين خلاف احتجاج ڪندي واپس ڪيو. ضياءَ جي مارشل لا واري دؤر ۾ هن فوجي مداخلت خلاف ڪيترائي نظم لکيا، ضياءَ دؤر ۾ ئي هن حڪومت خلاف هڪ نظم پڙهي رهيو هو ته کيس گرفتار ڪيو ويو پر بعد ۾ هو پاڻ مرادو ئي جلاوطن ٿي ويو. ٽن سالن جي جلاوطني دوران پاڻ برطانيه، ڪينيڊا ۽ يورپ جي مختلف ملڪن ۾ رهائش اختيار ڪئي. جتي پاڻ سوين انقلابي رومانوي نظم تخليق ڪيائين. احمد فراز ڪيترائي ڪتاب لکيا ۽ کيس بيشمار قومي توڙي عالمي ايوارڊ پڻ مليا. احمد فراز جي مشهور ڪتابن ۾ دردِ آشوب، تنها تنها جانان جانان، ناياب، سب آوازين ميري هين، بي آواز گلي ڪوچون ۾، آئينون ڪي شهر ۾ نابينا، غزل بهانا ڪرون، خواب، گل پريشان هي، سخن آراسته هي، اي عشقِ جنون ۽ ٻيا ڪيترائي شامل آهن. جڏهن ته احمد فراز ڪيترائي نظم لکيا. ان مان انقلابي نظم محاصره سڀ کان وڌيڪ مشهور ٿيو. جيڪو هن جلاوطني جي جيون گهارڻ دوران لکيو هو. احمد فراز جي لاڏاڻي بعد ملڪ هڪ عظيم ۽ وڏي شاعر کان محروم ٿي ويو آهي ۽ ادبي دنيا مڪمل طور تي سوڳوار بڻيل ٿي نظر اچي.
دعا آهي ته شل رب ڪريم هن عظيم انقلابي انسان کي جنت الفردوس ۾ جاءِ ڏي.
خود به زبان فراز اس تنوع ڪا ذڪر، سنتي چلي
ڪون اپني طرح ڪه جس،
ني غم جهان ڪي ستم بهي
جهلي هون، عاشقي بهي ڪمال ڪي هو
_______________________________________________________________________________
شام ، مهراڻ، عبرت مئگزين، هلچل، عوامي آواز، هلال پاڪستان، سنڌ، سڪار، فيصلو، سنڌو، عبرت، تعمير سنڌ