• پکي
هن اهڃاڻ بابت جديد سائنس جي ماهرن جي راءِ آهي ته ، جهرڪي هڪ اهڙو پکي آهي جيڪو پنهنجي فطرت ۾ سڀ کان وڌيڪ سرگرم ڏسڻ ۾ ايندو آهي. هي پکي نهايت ذهين ۽ کليل حواس رکندڙ پکي آهي . هي ايترو حساس پکي آهي جو سندس آسپاس ٿيندڙ هر چرپر کي جلد محسوس ڪري وٺندو آهي . هي هڪئي وقت پنهنجا سمورا حواس استعمال به ڪري سگهڻ جي صلاحيت رکي ٿو. هن پکي جو شمار ڪجهه اهڙن ٿورن پکين ۾به ٿئي ٿو . جيڪي مٽي ۾ ليٽي پر ڦڙڪائي وهنجي به سگهندا آهن . هي پاڻي ملڻ جي صورت ۾ پاڻي جي سطح تي لهي پر ڦڙڪائي به وهنجندو آهي . پر جيڪڏهن ڪٿي هن کي پاڻي نه ملندو آهي ته هو مٽي ۾ پر ڦڙڪائي به وهنجڻ جي صلاحيت رکي ٿو.
چوماسي جي مند ۾ جڏهن مينهن جي مند شروع ٿيندي آهي . ته فضا۾ آبي بخارن جو مقدار وڌي ويندو آهي ، پر ان سان گڏ اوزون جي تهه مان ڪجهه گئسن جي بوءَ به فضا کان زمين تائين پکڙي ويندي آهي . جنهن سان سموري حساس جيوت ۾ چرپر شروع ٿي ويندي آهي . ايتري قدر جو زمين تي موجود جراثيم ، حشرات الارض به چرپر ۾ اچي ويندا آهن . انهي وقت زمين کي سونگهڻ سان انسان به اها بوءَ محسوس ڪري سگهي ٿو . اهوئي سبب آهي ته ، جڏهن برسات وسڻ بعد ماحول صاف ٿي ويندو آهي ، ۽ اوزون جي گئسن جي بوءَ به ختم ٿي ويندي آهي ، ته انسان هڪ نئين بوءَ محسوس ڪندو آهي . جنهن کي مٽيءَ جي خوشبوءَ به چوندا آهن ، سا برسات کان اڳ واري گئسن جي بوءَ جي ختم ٿيڻ جي ڪري ئي محسوس ٿيندي آهي . جيڪو انسان جي سونگهڻ واري حواس جو دوکو آهي . حقيقت ۾ اها اوزون جي گئسن جي بوءَ پکڙڻ کان اڳ واري خوشبوءَ جي موٽ هوندي آهي . هوا ۾ موجود اها عجيب بوءَ ۽ فضا ۾ موجود آبي بخار جڏهن جهرڪين جي جسم کي لڳندا آهن ، ته هو وهنجڻ جي ضرورت محسوس ڪنديون آهن . ٿر ۾ جيئن ته وسڪاري کان اڳ ۾ پاڻي موجود نه هوندو آهي انهي ڪري هو پنهنجي فطرت موجب واريءَ ۾ پر ڦڙڪائي وهنجي وٺنديون آهن . جهرڪيون عام حالت ۾ ڏينهن ۾ هڪ ٻه دفعا وهنجڻ جي ضرورت محسوس ڪنديون آهن ، پر چوماسي جي موسم ۾ آبي بخارن جي گهڻائي ۽ فضا ۾ پکڙيل بوءَ جي سبب هو معمول کان وڌيڪ ڀيرا وهنجنديون آهن . جيئن ته چوماسي جي موسم ۾جهرڪين جي معمول کان وڌيڪ وهنجڻ کي برسات جي جلد اچڻ جو اهڃاڻ مڃي سگهجي ٿو ، ڇاڪاڻ ته چوماسي جي موسم ۾ آبي بخارن جي گهڻائي ۽ خاص طورهوا ۾ پکڙيل گئسن جي بوءَ مينهن جي جلد مانڊاڻ ٺهڻ جي نشاندهي آهي . انهن سڀني سببن جي روشني ۾ لوڪ ڏاهپ جي هن اهڃاڻ جي سچائي جي تصديق ڪري سگهجي ٿي .
(2) تاڙو پکي يا ٻاٻيهو: تاڙو پکي صبح جو فجر ويل تنوار ڪري ، ته اهو برسات اچڻ جو امڪان آهي پر شرط اهو آهي ته انهي وقت گرمي به هجي.
هن اهڃاڻ بابت جديد سائنس جي ماهرن جي راءِ آهي ته ، تاڙوپکي يا ٻاٻيهو نر هوندو آهي ۽ ان جي مادي ڪاري رنگ جي هوندي آهي جنهن کي ڪويل سڏيندا آهن. هي پکي وڌيڪ گرمي ۽ لڪ برداشت نه ڪري سگهندا آهن ، گرم لڪ لڳڻ سان هي مري به ويندا آهن. هي پکي وڌيڪ سردي به برداشت نه ڪندڙ پکي آهن. انهي ڪري هي گهربل ماحول ۾ لڏپلاڻ به ڪندا رهن ٿا . سنڌ ۾ هي پکي فيبروري کان پوءِ نظر ايندا آهن . جون مهيني جي گرمين ۽ سخت لڪن لڳڻ ڪري هنن مان ڪافي تعداد ۾ پکي مري به ويندا آهن ، ٿر جي گرم هوائن وارين لڪن ۾ هنن پکين ۾ موت وڌيڪ ٿيندو آهي . چوماسي جي مند ۾ فضا ۾ آبي بخارن جي گهڻائي سبب برسات وسڻ کان اڳ ۾ رات جو سنهي ماڪ وسندي آهي . جنهن کي عام ماڻهو ساٽ سڏيندا آهن . ڏينهن جي گرمي جي تپش ۾ بي حال ٿيل تاڙي يا ڪويل کي جڏهن انهي ساٽ ۾ پسڻ بعد هوا لڳندي آهي ته هو خوشي جي اظهار طور ٻوليون ڪندو آهي . وري جڏهن چوماسي ۾ برساتن جي مانڊاڻ ٺهڻ سان ماحول ۾ پيدا ٿيندڙ گئسن جي بوءَ هي پکي محسوس ڪندو آهي ته وڌيڪ ٻولڻ شروع ڪندو آهي . انهي وقت جيئن ته چوماسي جي مند ويجهي هوندي آهي انهي ڪري سندس انهي ٻولي کي جلد برسات اچڻ جو اهڃاڻ سمجهيو ويندو آهي.
ٻئي طرف چوماسي جي آڳاٽي برسات وسڻ بعد هن پکي جي لڳ جي موسم به اچي ويندي آهي ، انهي ڪري جنسي هارمون جي حرڪت ۾ اچڻ سبب هي وڌيڪ وڻندڙ ۽ مٺيون ٻوليون به ڪندو رهندوآهي. هن جي انهن ٻولين کي عام ماڻهو مينهن جي وڌيڪ وسڻ جو اهڃاڻ سمجهندا آهن .
انهن مٿين سببن ۽ تاڙي جي ٻولڻ بعد برسات جي وسڻ واري ماحول جي پيدا ٿيڻ جي مد نظر لوڪ ڏاهپ جي هن اهڃاڻ کي درست قرار ڏجي ٿو.
(3) ڪانءَ ؛ ڪانگڙي ( ڪانءَ جي مادي ) جيڪڏهن آڳاٽو جون مهيني ۾ آنا لاهي ته اِهو به مينهن اچڻ جو اهڃاڻ آهي ، پر جيڪڏهن آگسٽ مهيني ۾ آنا لاهي ته برسات پاڇاٽي پوندي يا گهٽ وسندي ، سڪار نه ٿيندو . ڪانگڙي جيترا آنا لاهيندي اوترا مينهن وسندا ، ۽ آکيري ۾ بيدن جو رخ جنهن طرف هوندو انهي طرف برسات وسندي.
ٿر جي لوڪ ڏاهپ جي هن اهڃاڻ بابت جديد سائنس جا ماهر چون ٿاته ، ڪانءَ انتهائي حساس ۽ کليل حواس رکندڙ پکي آهي. هي پڻ هڪئي وقت پنهنجا سڀ حواس استعمال ڪرڻ جي صلاحيت رکي ٿو. هن ۾ دفاعي احساس وڌيڪ آهي. هي هر قسم جي خطري کي جلد محسوس ڪندڙ پکي آهي.
مئي کان جولاءِ تائين چوماسي جي مند ۾ هن جي جنسي هارمون ۾ پڻ اضافو ٿي ويندو آهي . ان ڪري هن پکي جي چرپر ۾ پڻ اضافو ٿي ويندو آهي . هي پنهنجي ٻچن جي حفاظت جو احساس پڻ وڌيڪ رکندو آهي . ان ڪري برسات جي مند کان اڳ ۾ هي بيضا لاهي پنهنجا ٻچا اڏارڻ چاهيندو آهي . سندس جنسي هارمون چاليهي جي موسم جي پڄاڻي تي فضا ۾ آبي بخارن جي وڌڻ بعد وڌيڪ حرڪت ڪندا آهن . پر جي فضا ۾ آبي بخارن جي موجودگي گهٽ هوندي ته هن جي آنن لاهڻ جي موسم به پاڇاٽي ٿي ويندي آهي . هن پکي جي اها حالت صرف ٿر يا ان جهڙن ٻين علائقن ۾ ٿيندي آهي . اها ڳالهه پاڻي وارن علائقن ۾ لاڳو نه هوندي آهي . ٿر ۾ موسم برسات جي آبي بخارن جي دير سان گڏ ٿيڻ جي حالت ۾ ڪانءَ جي مادي ڪانگڙي جي بيضن لاهڻ جي صلاحيت پڻ گهٽجي ويندي آهي . ان ڪري جولاءِ يا آگسٽ ۾ هي گهٽ آنا لاهيندي آهي.
جنهن ڪري ٿر جا ماڻهو جڏهن دير سان بيضا لاهڻ جي صورت ۾ گهٽ بيضا آکيرن ۾ ڏسندا آهن ته کين پاڇاٽي برسات وسڻ سان گڏ گهٽ برسات وسڻ جو پڻ احساس ٿيندو آهي. انهي ڪري هو ڪانگڙي جي بيضا لاهڻ واري عمل کي برساتن جي وسڻ سان لاڳو ڪندا آهن.
انهي حساب سان ڪانگڙي جيڪڏهن آڳاٽا جون ۾ بيضا لاهيندي ته برسات جي موسم به آڳاٽي هوندي پر جي جولاءِ يا آگسٽ ۾ بيضا لاهيندي ته برسات جي موسم به پاڇاٽي هوندي ، پاڇاٽي برسات يعني سيپٽمبر واري برسات ٿر ۾ پوکي جي مند ختم هئڻ ڪري فصلن جي پيداوار گهٽ ٿيڻ جي حالت ۾ گهربل پيداوار حاصل نه ٿيڻ ڪري سڪار نه ٿيندو.
پکي آکيرن ۾ بيضا لاهڻ وقت هوا ، روشني ، ۽ بيضن جي حفاظت جو خيال رکندا آهن . انهي ڪري هو بيضن کي انهن سڀني ڳالهين جي ضرورت کي سمجهندي ٺاهي پڻ رکندا آهن . انهي مان ٿر جا ماڻهو برساتن جي طرفن جو اندازو لڳائيندا آهن .
انهن سڀني ڳالهين جي روشني ۾ لوڪ ڏاهپ جي هن اهڃاڻ کي جديد سائنس جي روشني ۾ درست مڃي سگهجي ٿو.
(4) ڪانءَ: ڪانءَ جيڪڏهن چئوماسي جي موسم ۾ رات جو ٻولي ته اهو ڏڪار جو اهڃاڻ آهي.
هن اهڃاڻ بابت جديد سائنس جي ماهرن جي راءِ آهي ته ، ڪانءَ هڪ حساس پکي آهي . اڏامندڙ پکين ۾ ماحول کي سمجهڻ ۽ اڳواٽ خطرن کي محسوس ڪرڻ جي صلاحيت وڌيڪ هوندي آهي ، ڇوته زمين تي رهندي يا فضا م اڏامندي هوپنهنجي دفاعي حواسن کي وڌيڪ سرگرم رکندا آهن. انهي لاءِ وڌيڪ حساس رهڻ ڪري هو آسپاس جي ماحول کي وڌيڪ محسوس ڪرڻ جي صلاحيت به رکندا آهن. ڪانءَ جيئن ته وڌيڪ حساس پکي آهي ، ان ڪري چوماسي جي مند ۾ جيڪڏهن برسات جو مانڊاڻ گهٽ ٺهيو ، يا فضا ۾ آبي بخارن جي گهٽ موجود هئڻ کي محسوس ڪندي هو پنهنجي جنسي هارمون جي گهٽ حرڪت ڪرڻ ڪري به پريشان رهندا آهن . انهي حالت ۾سندن وڌيڪ نسل پيدا ڪرڻ جا احساس متاثر ٿيندا آهن . انهي ڪري سندن حرڪتون به عام معمول جي ابتڙ ٿي وينديون آهن، جنهن ڪري هو رات جو به ٻولڻ شروع ڪندا آهن . جنهن کي ٻڌي ٿر جي ماڻهن کي برساتن نه وسڻ جي پڪ ٿي ويندي آهي. جنهن ڪري اهڙي قسم جي ٻولين کي هو ڏڪار جو اهڃاڻ سمجهندا آهن . انهن سڀني ڳالهين کي نظر ۾ رکندي ٿر جي لوڪ ڏاهپ جي هن اهڃاڻ کي درست سمجهي سگهجي ٿو.
(5) مالهاريءَ پکي: هن پکي ۾ ٿر جي ماڻهن جو وڏو اعتماد آهي . جيڪڏهن ڳوٺ يا ٻنيءَ ۾ ايندڙ ويندڙ ماڻهن جي ساڄي پاسي ٻولي ته اهو سڀاڳو سوڻ سمجهندا آهن، ۽ انهي سال سڪار ٿيندو. پر جي ملهاريءَ پکي کاٻي پاسي ٻولي ته اهو نڀاڳ جي نشاني سمجهندا آهن. انهي حالت ۾ مينهن نه وسندا ۽ ڏڪار ٿيندو.
هن اهڃاڻ بابت جديد سائنس جي ماهرن جو چوڻ آهي ته، مالهاري پکي هڪ خاموش طبيعت ۽ انتهائي حساس ۽ انساني آبادين ، وڻن ۽ ٻنين جي ويجهو رهندڙ پکي آهي . انهي ڪري هو ايندڙ خطرن جو پڻ وڌيڪ احساس رکي ٿو. هو پنهنجن انهن احساسن جو وقت بوقت ٻولين جي ذريعي اظهار پڻ ڪندو رهي ٿو . انهي ڪري خاص ڪري جهنگ ۾ رهندڙ ڌنار سندس انهن ٻولين جا مختلف مطلب به ڪڍندا رهندا آهن.
چوماسي جي مند ۾ جڏهن فضا ۾ آبي بخار وڌي ويندا آهن ، ۽ انهي موسم ۾ جڏهن هوائن ۾ گئسن جي عجيب وغريب بوءَ ڦهلجي ويندي آهي ، انهي کي محسوس ڪندي هي پکي پڻ وڌيڪ ٻولڻ لڳندو آهي. سندس انهي معمول جي خلاف ٻولڻ کي ٿر جا ماڻهو مينهن اچڻ جي نشاني سمجهندا آهن .
هي پکي جيت کائيندڙ پکي آهي . انهي ڪري اڪثر ٻنين ۽ وڻن ۾ رهندو آهي . چوماسي جي مند جي شروعات ۾ جڏهن ٿر جا هاري پنهنجي ٻنين جي صفائي جو ڪم ڪندا آهن ، ته هي پڻ هارين جي ڪم دوران آڏامندڙ جيتن کي کائيندو رهندو آهي. انهي دوران هو هوا ۾ موجود آبي بخارن جي موجودگي ۽ فضا ۾ موجود گئسن جي بوءَ کي محسوس ڪندي ٻوليون به ڪندو رهندو آهي. جن ٻولين کي ٿر جا هاري ۽ ڌنار برسات جي آمد جي نشاني سمجهندا آهن . وري جڏهن فضا ۾ آبي بخارن جي گهٽتائي هوندي آهي يا هوا ۾ گئسن جي بوءَ ختم ٿي ويندي آهي ، تڏهن ملهاري پکي جي ٻولين ۾ تبديلي اچي ويندي آهي ، جنهن مان ٿر جا ماڻهو برسات نه اچڻ جو اندازو لڳائيندا آهن . جنهن کي ڏڪار جو اهڃاڻ سمجهيو ويندو آهي .
انهن سڀني ڳالهين کي نظر ۾ رکندي جديد سائنس ٿر جي لوڪ ڏاهپ جي هن اهڃاڻ کي درست قرار ڏي ٿي . باقي مالهاري پکي جي ساڄي ۽ کاٻي پاسي ٻولڻ واري ڳالهه سائنس جي روشني ۾صرف ماڻهن جي عقيدت ٿي سگهي ٿي. جنهن ڳالهه جو سائنس جي حقيقتن سان ڪو به تعلق ناهي.ڇو ته انسان پنهنجي نفسيات ۽ صدين جي جبلت موجب هميشه ساڄي پاسي کي سٺو ۽ کاٻي پاسي کي مڪروه يا خراب سمجهندو رهيو آهي . انهي ڪري اهڙين ڳالهين جو تعلق صرف انساني نفسياتي لاڙن ،جبلت ۽ عقيدي سان هوندو آهي . جنهن کي سائنسي حقيقت نه سمجهڻ گهرجي .
( 6 ) تتر پکي: تترپکي جيڪڏهن چئوماسي جي موسم ۾ ٻنيءَ جي صفائي ڪندڙ هاريَ جي ساڄي پاسي ٻولي ته مينهن وسندو ۽ ٻني ڀلي ٿيندي.پر جيڪڏهن تتر ٻني ۾ ڪم ڪندڙ هاري جي کاٻي پاسي ٻولي ، ته محنت اجائي ويندي مينهن نه وسندو ۽ ڏڪار ٿيندو.
ٿر جي لوڪ ڏاهپ جي هن اهڃاڻ بابت جديد سائنس جي ماهرن جا رايا آهن ته ، تتر زمين تي رهندڙ ۽ گهٽ اڏامندڙ پکين مان هڪ آهي. ٿر ۾ اڇڙو تتر وڌيڪ هوندو اهي . اڇڙو تتر گاهه ، گاهن جو سنهو ٻج ، اڏوهي ۽ مٽي جا جيت کائيندڙ پکي آهي. هو ڏينهن جو ٻنين ۾ کوٽاڙي ڪندو ۽ جيت کائيندو رهندو آهي ، پر رات جو عام حالتن ۾ وڻن تي رهندو آهي.
چوماسي جي مند ۾ جڏهن گرمي ۽ آڙنگ ٿيندو آهي . تڏهن فضا ۾ موجود اوزون گئسن جي بوءَ پکڙندي آهي ، جنهن سبب زمين ۾ رهندڙ جراثيمن جي چرپر سبب مٽيءَ مان به هڪ تيز قسم جي بوءَ اٿندي آهي ، جنهن کي محسوس ڪري تتر به مينهن جي آمد کان اڳواٽ خبردار ٿي ويندو آهي. اهڙي حالت ۾ هوٻوليون ڪندو آهي . جيڪي ٻڌي ٻنين ۾ ڪم ڪندڙ هارين ۽ جهنگ ۾ مال چاريندڙ ڌنارن کي برسات اچڻ جي خبر پئجي ويندي آهي.
انهن سببن جي روشني ۾ جديد سائنس ٿر جي لوڪ ڏاهپ جي هن اهڃاڻ کي درست قرار ڏي ٿي . باقي هاري جي ساڄي ۽ کاٻي پاسي ٻولڻ واري ڳالهه غير سائنسي آهي. هي صرف ماڻهن جي عقيدي سان واسطو رکي ٿي . جنهن سان سائنس جو ڪو به تعلق نه آهي .
( 7 ) چِٻ پکي: چٻ پکي چئوماسي جي شروعات ۾ يا پوءِ جيڪڏهن ڳوٺ يا ٻني ۾ ڪم ڪندڙ هاري جي کاٻي پاسي ٻولي ،يا گهگهه پکي (چٻرو) ساڄي پاسي ٻولي ته اهو ڏڪار جو اهڃاڻ آهي.
ٿر جي لوڪ ڏاهپ جي هن اهڃاڻ بابت جديد سائنس جي ماهرن جو چوڻ آهي ته ، چٻ پکي هڪ خاموش رهندڙ ۽ ڏينهن جو آرام ڪندڙ پکي آهي . هي انساني آبادين جي ويجهو خاموش ۽ ويران جڳهين ۽ قبرستانن ۾ رهندو آهي. سج جي روشني ۾ هي پکي اونداهين ۽ ڇانوَ وارين جاين ڏانهن هليو ويندو آهي. سج لهڻ بعد هن جي چرپر ۾ اضافو ٿي ويندو آهي. هن پکي جي مادي کي چٻ ۽ نر کي چٻرو سڏيندا آهن.هي اڪيلائي پسند پکي هوندو آهي. هن جي ٻڌڻ ۽ سونگهڻ جا حواس ٻين حواسن کان وڌيڪ تيز هوندا آهن جن جي ذريعي هي آسپاس جي ماحول کان باخبر پيو رهندو آهي.ڪوئا هن جي پسنديده خوراڪ آهن ، انهي ڪري ٿر ۾ ڪوئن جي وڌيڪ تعداد هئڻ ڪري هي رات جو ٻنين ۾ڦرندو ۽ اڏامندو نظر ايندو آهي. چوماسي جي مند ۾ جڏهن فضا ۾ گئسن جي بوءَ پکڙندي آهي تڏهن هن کي برسات جي اچڻ جي اڳواٽ خبر به پوندي آهي. انهي حالت ۾ هن جي معمول موجب چرپر ۾ پڻ فرق اچي ويندو آهي. هونئن عام طور تي هي پکي رات جو ٻوليندو رهندو آهي ، پر چوماسي جي موسم ۾ هي ڏينهن جو به ٻولڻ شروع ڪندو اهي. خاص طور مادي چٻ وڌيڪ ٻوليندي آهي . جنهن کي ٻڌي ٻنين ۾ ڪم ڪندڙ هاري ۽ جهنگ ۾ مال چاريندڙ ڌنار چٻ جي اهڙي ٻولڻ کي مينهن جي موسم ويجهي اچڻ جي نشاني سمجهندا آهن .
انهن سڀني ڳالهين جي روشني ۾ ڏينهن جو چٻ جي ٻولڻ کي برسات جي اڳواٽ پيشنگوئي سمجهي سگهجي ٿو ، انهي ڪري ٿر جي لوڪ ڏاهپ جي هن اهڃاڻ کي سائنس جي روشني ۾درست مڃي سگهجي ٿو .
باقي هاري جي ساڄي پاسي يا کاٻي پاسي ٻولڻ واري ڳالهه کي نڀاڳ يا سڀاڳ سمجهڻ ، غير سائنسي ڳالهه آهي . انهي ڳالهه جو لاڳاپوانساني نفسيات ۽ ان جي عقيدي سان آهي . ڇو ته انسان پنهنجي نفسيات ۽ صدين جي جبلت موجب هميشه ساڄي پاسي کي سٺو ۽ کاٻي پاسي کي مڪروه يا خراب سمجهندو رهيو آهي . انهي ڪري اهڙين ڳالهين جو تعلق صرف انساني نفسياتي لاڙن ،جبلت ۽ عقيدي سان هوندو آهي . جنهن کي سائنسي حقيقت نه سمجهڻ گهرجي .
(8) ڍولر پکي: ڍولر پکي جي آنن جو رخ جنهن طرف هوندو ان طرف مينهن وسندو ۽ سڪار ٿيندو. جنهن طرف آنن جو رخ نه هوندو ، ان طرف مينهن گهٽ وسندو ۽ ڏڪار ٿيندو.
لوڪ ڏاهپ جي هن اهڃاڻ بابت جديد سائنس جي ماهرن جو چوڻ آهي ته، ڍولر پکي ميداني پکي آهي . هي منجهند جي وقت سج جي گرمي کي برداشت نه ڪرڻ سبب وڻن ۾هليو ويندو آهي ، هي صبح ۽ شام جي وقت يا رات جي چانڊوڪين ۾ هلندي ، ٽپڪا ڏيندي يا اڏامندي نظر ايندو آهي . هي يڪساهي ڊگهي مفاصلي تائين اڏامي نه سگهندڙ پکي آهي. هي پکي پڻ وڌيڪ حساس ۽ چرپر ڪندڙ پکي آهي.
هي پکي پڻ هوائن جي رخن ، هوا۾ موجود آبي بخارن ، ۽ فضا ۾ موجود گئسن جي بوءَ کي محسوس ڪندي ، موسمن بابت اڳواٽ آگاهه هوندو آهي . انهن موسمن جي منفي اثرن کان بچاءَ ڪرڻ جو احساس پڻ منجهس موجود هوندو آهي. اهو ئي سبب آهي جو هي پکي مختلف موسمن ۾ پنهنجي چرپر ، ٻولين ۽ رهائش جون جايون پڻ بدلائيندو رهندو آهي .
چوماسي جي مند ۾ هن جي جنسي هارمون ۾ اضافو اچي ويندو آهي ، جنهن ڪري اها هن جي لڳ ڪرڻ جي پڻ موسم هوندي آهي . جيئن ته هر پکي پنهنجي آنن کي محفوظ رکڻ جو احساس رکندو آهي ، انڪري آنن لاهڻ وقت هو انهن جا رخ هوائن ، گهربل گرمي ۽ دشمن کان بچاءَ جي بنياد تي سڀني حفاظتي ضرورتن جي بنياد تي ڪري رکندا آهن . اهڙي طرح ڍولير پکي پڻ آنا لاهڻ يا انهن کي رکڻ وقت سموريون حفاظتي تدبيرون ڪندو آهي ، جيئن ايندڙ موسمي اثرن کان سندس آنا محفوظ رهي سگهن.
انهي سموري مطالعي ۽ مشاهدي جي روشني ۾ لوڪ ڏاهپ جي ڏسيل هن اهڃاڻ کي جديد سائنس درست قرار ڏيئي ٿي .
(9) مور پکي: مورپکي ڪيترين ئي قسمن جون ٻوليون ڪندو آهي ، جن ۾ڪجهه ٻوليون وڻندڙ ۽ ڪجهه اڻوڻندڙ ۽ ڀوائتيون هونديو آهن.مور پکي جيڪڏهن رات جو مٺڙيون۽ وڻندڙ ٻوليون ڪري ۽ ٻيا مور به گڏجي مٺڙيون ٻوليون ڪري وڻندڙ سرگم ڇيڙين ، ته اهو سڪار جو اهڃاڻ آهي.پر جيڪڏهن مور گڏجي خوفناڪ اڻ وڻندڙ آواز ڪن ته اهو ڏڪار جو اهڃاڻ آهي.
لوڪ ڏاهپ جي ڏسيل هن اهڃاڻ بابت جديد سائنس جي ماهرن جو چوڻ آهي ته ، مور پکي انتهائي خوبصورت هئڻ سان گڏ انتهائي حساس پکي آهي. هن پکي جي نر کي مور ۽ مادي کي ڊيل سڏيو ويندو آهي. هي پکي نانگ ، بلائون ، جيت گاهه ۽ سنهو ان کائيندو آهي. هي پکي پنهنجي حفاظت جي معاملي ۾ وڌيڪ حساس هوندو آهي. هي پکي انساني آبادين جي ويجهو رهڻ جي باوجود به آزاد رهڻ پسند ڪندو آهي . ان ڪري هو پنهنجي ئي پسند واري ماحول ۾ رهڻ وڌيڪ پسند ڪندو اهي.
هي پکي وڌيڪ حساس هئڻ سبب پنهنجي آسپاس جي ماحول ۽ موسمن جي ڦير گهير کان به وڌيڪ با خبر هوندو آهي . موسمن جي گرمي سردي جا اثر به مٿس وڌيڪ پوندا آهن . انهن موسمن جي ڦير گهير سبب هو مختلف ٻوليون به ڪندو رهندو آهي. هي پکي ڪيترين ئي قسمن جون ٻوليون ڪرڻ جي پڻ صلاحيت رکي ٿو . جن ۾ ڪجهه ٻوليون روح کي فرحت ڏيندڙ ۽ وڻندڙ ٻوليون هونديون آهن ته وري ڪجهه ٻوليون خوفناڪ ، اڻ وڻندڙ ۽ درد سان ڀريل به هونديون آهن .
چوماسي جي مند ۾ گهٽ ، آڙنگ ، هوا ۾ آبي بخارن ۽ ماحول ۾ پيدا ٿيل اوزون مان زمين تي گئسن جي مخصوص بوءَ مان هن پکي کي به برسات اچڻ جي اڳواٽ خبر پوندي آهي . ان ڪري برسات کان اڳ ۾ ئي هن جي چرپر ۾ تبديلي اچي ويندي آهي. برسات جي مند ۾ هن ۾ جنسي هارمونن جي گردش پڻ وڌي ويندي آهي ، انڪري مستي ۾اچي مٺڙيون ٻوليون به ڪندو آهي . برسات جي موسم هن جي لڳ ڪرڻ جي موسم پڻ هوندي آهي . ان ڪري هن موسم ۾ هي مستي ۾ اچي رقص ۽ ناچ به ڪندو آهي . برسات وسڻ جي مند ۾ هن جي ٻولين ۾ مٺا سرگم جا راڳ پڻ هوندا آهن جن کي ٻڌي دل کي راحت پئي ايندي آهي . پر برسات جي مند ۾ مينهن جي نه وسڻ سبب ۽ خاص ڪري سيپٽمبر جي مهيني ۾ مينهن نه وسڻ جي صورت ۾ هن جي ٻولين ۾ ڀوائتو رنگ شامل ٿي ويندو آهي. مور جون مٺڙيون ٻوليون برسات ۽ سڪار جو اهڃاڻ هونديون آهن ۽ ڀوائتيون ٻوليون مايوسي ، محرومي ۽ ڏڪار جو اهڃاڻ هونديون آهن . ٿر جا ماڻهو مور جي ٻولين مان ئي ايندڙ موسم بابت سمجهي ويندا آهن ته ڇا ٿيڻو آهي . انهي ڪري هي مور پکي سان وڌيڪ محبت پڻ ڪندا آهن .
انهن ڳالهين جي روشني ۽ مور جي فطرت ۽ ٻولين جي گهري مطالعي بعد لوڪ ڏاهپ جي هن اهڃاڻ کي جديد سائنس جي روشني ۾ درست سمجهي سگهجي ٿو.