• ڏڪار جا قسم
1. موسمياتي ڏڪار 2. آبي ڏڪار . 3. زرعي ڏڪار . 4. سماجي ۽ معاشي ڏڪار .
موسمياتي ڏڪار : ڪنهن به علائقي ۾ برسات جي مند دوران مينهن نه وسي ، جنهن سبب تل ۽ ترايون سڪي وڃن . آبي ذخيرا ختم ٿي وڃن . برسات نه وسڻ سبب دريائن ۾ پاڻي جي کوٽ ٿي وڃي . زير زمين پاڻي جو مقدار گهٽجي وڃي . هوائن جي لڳڻ سبب زيرزمين پاڻي جي کوهن جي پاڻي جي مقدار ۽ معيار ۾ فرق اچي وڃي . گرم هوائون ۽ مٽي جا طوفان هلڻ لڳن . هوائن ۾ گهم جو مقدار گهٽجي وڃي . سج باهه جا الا وسا.ئڻ لڳي . يا وري ٻي حالت ۾ سخت سردي جي لهر اچي وڃي ، آبي ذخيرا ڄمي وڃن . هرطرف ماحول برف ٿي وڃي. سموري ساوڪ سردي سبب سوڪهڙي جو شڪار ٿي وڃي . کاڌ خوراڪ ملڻ مشڪل ٿي وڃي زندگي جو جياپو مشڪل ٿي وڃي ته اهڙي صورتحال کي موسمياتي ڏڪار ۾ ڳڻي سگهجي ٿو. ڏڪار وارن علائقن ۾ هي صورتحال ڪڏهن عارضي ته ڪڏهن ڊگهي مدت تائين رهندي آهي . وري موسمن جي تبديلي سان سڪار اچي ويندو آهي ۽ زندگي ٻيهر پنهنجن سمورن رنگن سان ساهه کڻڻ شروع ڪندي آهي .
آبي ڏڪار : هن قسم جي ڏڪار جو واسطو آبي ذخيرن ۾ پاڻي جي کوٽ سان وابسته هوندو آهي . جنهن کي ٻين لفظن ۾ خشڪ سالي به چئبو آهي . پاڻي جو هئڻ زندگي جي جياپي لاءِ تمام گهڻو ضروري آهي . انهي ڪري ئي چوندا آهن ته “ پاڻي زندگي آهي ”. پاڻي جي کوٽ يا نه هئڻ سبب زندگي جا سمورا رنگ اجڙي ويندا آهن . زندگي جي سموري حرارت جي سگهه پاڻي جي ميلاپ سان ئي قائم ۽ دائم رهندي آهي . جيڪڏهن پاڻي نه هجي ته هي ڌرتي به چنڊ جيان ويران گرهه بڻجي وڃي. هي حالت به ڪنهن مخصوص علائقي ۾ هوندي آهي ، هن جو مدو به ڪڏهن گهٽ ته ڪڏهن وري ڪن حالتن سبب ڪجهه سالن تائين رهندو آهي . ان بعد وري برساتن يا آبي ذخيرن جي بحالي سان حالتون تبديل ٿي وينديون آهن ۽ سڪار اچي ويندو آهي .
زرعي ڏڪار : هن ڏڪار جو تعلق وري زرعي فصلن جي نه ٿيڻ يا ڪن سببن جي ڪري گهربل پيداوار نه ڏيڻ سان هوندو آهي .زرعي ڏڪار جي پيدا ٿيڻ جو سبب به پاڻي جي کوٽ ، هوا ۾ گهم جو گهٽجي وڃڻ ، ماحول ۾ گرم ۽ خشڪ هوائون لڳڻ ، سردي سبب برف جو نه پگهرجڻ ، دريائن ۾ پاڻي جي اچڻ جا رستا بند ٿي وڃڻ ، برسات جو پوکي جي مند تي ضرورت موجب نه وسڻ ۽ ماحولياتي ڦيرڦار ڪري موسمن جو تبديل ٿيڻ ۽ زمين ۾ پوسل ۽ ٻين زرخيز جزن جي کوٽ ٿيڻ ئي هوندو آهي . هن حالت ۾ زرعي پيداوار نه ٿيڻ سان جانورن انسانن يا ٻين ساهوارن کي خوراڪ نه ملڻ سبب هڪ طرف سندن طاقت ۽ پورهيي جي قوت گهٽجي ويندي آهي ته ٻئي طرف سندن واڌ ويجهه وارو عمل به رڪجي يا گهٽجي ويندو آهي ، ته ٽئين طرف ڪمزوري ڪري منجهن بيمارين جي مقابلي ڪرڻ جي قوت مدافعت به نه رهندي آهي ، جنهن سبب موت جو راڪاس زندگيون ڳڙڪائڻ شروع ڪندو آهي . هي خوني ڏڪار هوندو آهي . هن ڏڪار ۾ سماج پنهنجي برداشت ۽ سهپ جي سگهه وڃائي ويهندو آهي . اهڙي قسم جا ڏڪار جي ڊگهو عرصو هليا ته پوءِ ماڻهن ۾ لڏپلاڻ ٿي ويندي آهي .
سماجي ۽ معاشي ڏڪار : هن ڏڪار جو بنيادي ڪارڻ پڻ پاڻي جي کوٽ، يا قدرتي وسيلن جو گهٽجي وڃڻ يا آبادي جو دٻاءَ هوندو آهي . سماجي ۽ معاشي ڏڪار ، قدرتي آفتن سبب پيداواري قدرتي جي وسيلن جي نظام جي برباد ٿيڻ ، جنگين ، سماجي ٽڪرائن يا ڇڪتاڻ، سامراجي ڦرلٽ ۽ وسيلن جي غلط استعمال سبب ايندا آهن يا حڪومت جون غلط اقتصادي پاليسيون ۽ قدرتي وسيلن جي اجائي استعمال سان به هي ڏڪار پيدا ٿي پوندا آهن . هن قسم جي حالتن ۾ سماجي قدرن جو پڻ ڏڪار ٿي پوندو آهي . سماجي ۽ معاشي ڏڪار ماڻهن جي اخلاقي قدرن ، ۽ معيار زندگي جي گهٽ وڌائي جو سبب پڻ بڻبا آهن .هن قسم جي ڏڪار ۾ ورتل علائقن ۾ بدامني ، گروهه بندي ، جهڙيون سماجي بيماريون پڻ پيدا ٿينديون آهن . جن جو سڌو سنئون تعلق اقتصادي مارڪيٽن تي ٿيندو آهي . ڇو ته اقتصادي سائنس موجب طلب ۽ رسد جو تناسب ٽٽڻ سبب مهانگائي ۽ بيروزگاري ماڻهن جي قوت خريد کي متاثر ڪندي آهي. ۽ ڏڪار واري علائقي ۾ سمورو سماجي توازن ٽٽي ويندو آهي . هي ڏڪار قومن جي سماجي ارتقا کي بيهاري سماجي نفسيات ۾ جمود پسند لاڙا پيدا ڪندو آهي . جنهن سان قومن جو وجود خطري ۾ پئجي ويندو آهي . هن قسم جا ڏڪار ڊگهي مدت تائين هلندا آهن .