اسان جي غم جو داستان
آمريڪا ۾ ڪيترائي اسان جا ايشيائي پئسو ڪمائڻ ۽ خوشحال زندگي گذارڻ جي شوق ۾ ويا. ڪيترن پئسو ڪمايو. هو خيال ۽ خبرداريءَ سان هليا. پئسو بچايائون، ان جي صحيح طرح سِيڙپ ڪيائون. ٻارن کي اعليٰ تعليم ۽ اخلاق جهڙين شين سان مالا مال ڪيائون ۽ آخر تائين پنهنجي زندگيءَ جون گهڙيون سڪون ۾ گذاريائون، پر ڪيترا اسان جي ملڪن جا، آمريڪا جي رونق ۾ وهي ويا. سندن اولاد سڌرڻ بدران والدين لاءِ مسئلو بنجي پيو. بهرحال ان قسم جي ڪيترن ئي ماڻهن جون ڪهاڻيون اڪثر پڙهڻ ۾ اچن ٿيون. پاڪستان جي مشهور ڪالم نويس ۽ TV ائنڪر جاويد چوڌريءَ جو به ان بابت ’جم، جمال، جميل‘ نالي هڪ مضمون پڙهيو هوم پڙهندڙن جي معلومات ۽ دلچسپي لاءِ هِتي اهو ترجمو ڪري رهيو آهيان:
نيويارڪ سينٽر ٽائون جو هي جم، جمال ۽ جميل نالي صاحب جيڪڏهن هڪڙو ئي مثال هجي ها ته پوءِ هن جو اصل نالي ٻڌائڻ ۾ ڪو به حرج نه ٿئي ها، پر هن وقت آمريڪا جي پنجاهه رياستن جي پنج سؤ شهرن ۾ اهڙا سوين هزارين پاڪستاني موجود آهن، جن جي هيءَ ڪهاڻي آهي... جن جي سيني تي اهي ئي داغ آهن. منهنجو هي دوست اڄ کان ٻارهن سال کن اڳ، هڪ ايجنٽ کي پنج لک رپيا ڏئي آمريڪا پهتو هو. هي جڏهن پاڪستان کان نڪتو هو ته هن جو نالو ’جميل‘ هو، رستي تي هن جي تصوير ڪنهن ٻئي صاحب جي پاسپورٽ تي چنبڙائي وئي ته هي ’جمال‘ ٿي ويو، آمريڪا پهتو ته حالتن هن کي ’جِم‘ بنائي ڇڏيو. هاڻ هو آمريڪن جي نظر ۾ جم آهي. دوست هن کي جمال سڏين ٿا ۽ جڏهن هفتي يا ڏهه ڏينهن بعد پاڪستان مان فون ايندو آهي ته هُو جميل بڻجي ويندو آهي. منهنجي هن دوست جم، جمال، جميل جي ڪهاڻي رڙين سان لکڻ کپي. هن کي ’آهُن‘ ۽ ’دانهن‘ تي چٽڻ کپي ۽ ان کي پاڪستان جي هر ڀت تي ڳاڙهي مس سان تحرير ڪرڻ کپي. هن ۾ غم جا داستان آهن ته سُڏڪا ۽ دانهون ڪِيڪُون به!
منهنجو هي دوست ’جم، جمال، جميل‘ جڏهن پاڪستان کان نڪتو ته هن جي زال جي مٿي جا سڀ وار ڪارا هئا. هن جي کِل ۾ ندين جي وهڻ جو ترنم ۽ درياهن جو طلسم هو. هن جي در جي چونڪ تي هن جون ٻه ڌيئون بيٺيون هيون. ننڍيءَ جي هٿ ۾ ڪپڙي جي گڏي هئي ۽ وڏيءَ جي ڪلهي تي ڪِتابن جو ٿيلهو هو. هن کي ٻه پٽ هئا... سعادتمند، فرمانبردار ۽ پاڙُهو ٽائيپ. ٻنهي هن کي سامان کڻايو. هن کي هڪ سيڌي جو دڪان به هو، جنهن کي وڪڻي هن ايجنٽ لاءِ پئسن جو بندوبست ڪيو هو ۽ هن جا پوڙها ماءُ پيءُ به هئا، جن جو هُو اڪيلو پٽ هو. منهنجي هن دوست جم، جمال، جميل جو پاڪستان ۾ گذارو نٿي ٿيو. سيڌي جي دڪان مان به معمولي بچت هيس. کائڻ وارا گهڻا هئا. ڌيئرون به وڏيون ٿي رهيون هيون. پٽ جوانيءَ جي چانئٺ کان ٻه قدم پري هئا. سو ’جم، جمال، جميل‘ کي هنن جي مستقبل جو وڏو فڪر هو. منهنجي دوست گهر جي چانئٺ ٽپي، جميل مان جمال ٿي ويو ۽ پوءِ اٺن مهينن جي ذلت ۽ خواريءَ بعد آمريڪا پهتو ته ’جم‘ ٿي ويو.
منهنجو هي دوست گذريل ٻارهن سالن کان آمريڪا ۾ آهي. انهن ٻارهن سالن ۾ هن زندگيءَ جا جيڪي ڀوائِتا روپَ ڏٺا، اهي هُو ڄاڻي ٿو يا هن جو رب. هن ٽئاليٽ صاف ڪيا، ڪچرو کنيو، رستن تي ٻهاريون ڏنيون، چوڪيداري ڪئي، ڪتن کي وهنجاريو، مزوري ڪئي، پاڳل خاني ۾ چرين جا پوتڙا بدلايا، هوٽلن ۾ ٿانوَ ڌوتا ۽ هاڻ آخر ۾ هي گذريل چئن سالن کان ٽئڪسي هلائي رهيو آهي. انهن ٻارهن سالن ۾ هن جو پاڪستان سان ٽيليفون ۽ هنڊيءَ جو ئي واسطو رهيو. هي ڏينهن رات محنت ڪري پئسا ڪمائيندو رهيو. انهن مان فقط پنهنجي کائڻ پيئڻ جو خرچ ڪڍي باقي رقم پاڪستان موڪليندو رهيو. ڏهه ڏهه ماڻهن سان گڏ هو پَٽَ تي سمهندو رهيو ۽ هڪ هڪ جينز جي پتلون ۾ ٻه ٻه سال گذاريندو رهيو. اها هن جي زندگي هئي ۽ اهو هن جو روزانو ڪاروهنوار.
منهنجو هي دوست نيويارڪ جهڙي جنت ۾، دوزخ جهڙي زندگي گذاريندو رهيو، پر پٺيان آمريڪا کان هزارين لکين ميل پري ٽوبا ٽيڪ سنگهه ۾ هن جي گهر رپين پيسن جي ريل پيل ٿي وئي، گهر نئون ٺهي ويو، ٻارن گاڏيون خريد ڪري ورتيون، زال ڊائمنڊ جا زيور پائڻ لڳي ۽ ماءُ پيءُ کي حج جي سعادت نصيب ٿي وئي. دولت جي هن گهڻائيءَ آمد ڏيکاري ته هن جي ٻنهي پٽن پڙهائي ڇڏي ڏني. وڏو، خراب صحبت جو شڪار ٿي ويو. سگريٽ ڇڪڻ سان شروعات ٿي ته هيروئن تي اختتام... ننڍو نينگر، بدمعاشن ۾ وِهڻ لڳو، جھيڙو ٿيو، هن ڪاوڙ ۾ اچي گولي هلائي، ٻه ماڻهو قتل ٿي ويا، پاڻ گرفتار ٿي ويو. ڪورٽ ۾ موت جي سزا آئي. هُو اڄ ڪلهه ڪال ڪوٺڙيءَ ۾ اپيل جي منظوريءَ جو منتظر آهي. وڏي ڌيءَ ڊرائيور سان ڀڄي وئي، ماءُ واسطا وجھي واپس وٺي آئي. اڄ ڪلهه هن جي شاديءَ جون تياريون ٿي رهيون آهن. ننڍي ڌيءَ پاڻ کي ساڙڻ جي ڌمڪي ڏئي مرضي جي شادي ڪري ورتي، باقي بچيا ماءُ پيءُ ته هُو ٻئي هڪ ٻئي پٺيان انتقال ڪري ويا. ها، اسان هن جي زال بابت ته توهان کي ٻڌايو ئي ناهي. گهڻي کائڻ پيئڻ ڪري هُوءَ وقت کان اڳ گوشت جو جبل بڻجي وئي ۽ مڙس جي جدائيءَ هن کي نفسياتي مريض بڻائي ڇڏيو.
منهنجي هن دوست انهن ٻارنهن سالن ۾ لکين ڊالر ڪمايا، هو پاڻ کي خوش نصيب به چوي ٿو پر خبر ناهي ڇو آئون هن شخص کي، يعني هن ’جم، جمال ۽ جميل‘ کي خوش نصيب سمجھڻ لاءِ تيار نه آهيان. ٿورو سوچيو اهو شخص جيڪو ٻارنهن سال پنهنجي ملڪ، پنهنجي گهر کان پري رهيو هجي ان کي خوش نصيب، خوش بخت ڪيئن چئي ٿو سگهجي؟ جيڪو شخص آخري وقت پنهنجي ماءُ جي وهاڻي ڀرسان بيهي نه سگهي، جيڪو پنهنجي پيءُ جي جنازي کي ڪلهو نه ڏئي سگهي، جنهن جون ڌيئون ڇڙواڳ ٿي وڃن، جنهن جو هڪ پٽ هيروئن پي ناليُن ۾ پيو هجي، جنهن جو ٻيو پٽ جيل جي اونداهي ڪوٺيءَ ۾ موت جي قدمن جو آواز ٻڌي رهيو هجي اهو خوش نصيب يا خوش بخت ڪيئن ٿو چئي سگهجي ۽ اهو شخص جيڪو ٻارنهن سال پنهنجي زال کان پري رهيو هجي، ان ماڻهوءَ کي توهان ڪيئن ڀاڳن وارو يا سٺن نصيبن وارو سڏي سگهو ٿا؟
مون جم کان پڇيو، ”تون ايترا سال ملڪ کان ٻاهر ڇو رهئين؟“
جم سگريٽ جو ڪش هنيو ان بعد چيو، ”آئون آمريڪا ۾ غير قانوني رهيل هوس، پاڪستان هليو وڃان ها ته وري ڪڏهن به آمريڪا موٽي نه سگهان ها. ڪاغذ صحيح ٿيا ته پٽ تي مقدمو ٺهي ويو. وڪيلن جي ڳرين فين جي پئسي جي پورائي ڪرڻ لاءِ مونکي هِتي رهڻو پيو. هاڻ پئسا به اٿم ته گرين ڪارڊ به. واپس به وڃڻ چاهيان ٿو پر سوچيان ٿو ته هاڻ اوڏانهن ڪنهن جي لاءِ وڃان؟ نه پيءُ رهيو اٿم نه ماءُ. پٽ جيئرا آهن پر مئلن کان به بدتر حالت ۾ آهن. ڌيئن سان هاڻ واسطو رکڻ بي غيرتي آهي. باقي بچي زال ته هن جي سامهون وڃڻ جي همت نه پئي ٿئيم. غم مٽائڻ لاءِ شراب پيان ٿو ۽ وقت گذارڻ لاءِ جوا کيڏيان ٿو ۽ موت جو انتظار ڪريان ٿو.
آئون شروع ۾ به اهو عرض ڪري چڪو آهيان ته نيويارڪ سينٽر جو هي صاحب جيڪڏهن واحد مثال هُجي ها ته هن جو اصل نالو ٻڌائڻ ۾ حرج نه هو پر هن وقت آمريڪا جي پنجاهه رياستن جي پنج سؤ شهرن ۾ اهڙا سوين هزارين پاڪستاني موجود آهن جن جي اها ئي ڪهاڻي آهي. جن جي سينن ۾ اهيئي داغ آهن هنن ماڻهن پڪن گهرن، ٿڌين گاڏين، چمڪندڙ زيورن ۽ لش پش زندگي جي تمام گهڻي قيمت ادا ڪئي. مون کي معلوم آهي ته هن وقت به ڪيترائي اهڙا هوندا جن جو آمريڪا ۾ رهڻ زندگيءَ جو سڀ کان وڏو خواب هوندو. جيڪي ان آرزو ۽ ان سَڌ جي روشنيءَ ۾ جيئرا آهن. آئون هنن کي ايترو عرض ڪرڻ چاهيندس ته توهان صاحب ضرور آمريڪا وڃو پر اهو سوچي وٺجو ته توهان کي به منهنجي دوست جم، جمال، جميل وانگر ڳري قيمت نه ادا ڪرڻي پوندي. ياد رکو رزق جي بدلي سمجھوتو ڪرڻ وارا ماڻهو دنيا ۾ ذليل ٿيو وڃن.