سئيڊن جي ليلا، اوڙيسا جو مجنون
پيٽارو ۾ مئٽرڪ بعد لکڻ جو شوق ٿيو پر ڊرائنگ جو شوق به گڏ گڏ رهيو ۽ اهي ٻئي شوق چٽگانگ ۾ تعليم دوران ۽ جهازن تي نوڪري دوران رهيا ۽ ڪيترن جهازن تي- جن جن تي آئون رهيس انهن جي ڊائننگ سئلون، ڊرائنگ روم ۽ پنهنجي ڪمري لاءِ تصويرون ٺاهي لڳايم. منهنجا جهازران دوست ۽ بعد ۾ اهي جهاز هلائيندڙ آفيسر، جيڪي انهن جهاز تي رهيا جن مون نوڪري ڪئي اڄ به ملاڪنڊ جهاز تي لڳل منهنجي هڪ واٽر ڪلر پينٽنگ جي واکاڻ ڪندا آهن جيڪا مون نيويارڪ ۾ ٺاهي هئي جنهن ۾ اسانجو جهاز ايم وي مالاڪنڊ نيويارڪ جي بروڪلن پل جي هيٺان بيٺل ڏيکاريل آهي. منهنجي خيال ۾ منهنجي اها آخري پينٽنگ هئي جنهن بعد مون اهو فيصلو ڪيو ته هاڻ اهو ڪم ڇڏي رڳو لکڻ جو ڪريان جو پينٽنگس ته ضايع ٿيو وڃن ۽ فقط چند ماڻهو ڏسي سگهن ٿا. اخبار ۾ آيل مضمون ڪيترائي ماڻهو پڙهن ٿا ۽ ڪتابي صورت ۾ به اچن ٿا. ان وقت تائين منهنجا ڪيترائي ڪتاب ڇپجي چڪا هئا. خاص ڪري “منهنجو ساگر منهنجو ساحل” جيڪو منهنجي سامونڊي سفر جو پهريون سفرنامو هو ۽ ان تي مون کي رائيٽرس گلڊ طرفان “بيسٽ بڪ آف دي ييئر” ايوارڊ به مليو هو- جنهن ڪري منهنجي وڏي همت افزائي ٿي ۽ آهستي آهستي ڪري رنگن ۽ برشن جي پچر ڇڏي رڳو قلم کي قابو جهليندو رهيس. خاص ڪري اهو قلم جيڪو لکڻ ۾ روان هجي ۽ جنهن ۾ گهڻي مس پئجي سگهي. پر اهو آهي ته ڪٿي پينٽنگس جي نمائش ڏسندو هوس ته هليو ويندو هوس يا ڪنهن ملڪ جي شهر ۾ ڪنهن کي فٽ پاٿ تي پورٽريٽ يا سينري ٺاهيندو ڏسندو هوس ته ان جي ڀرسان ڪلاڪ اڌ ويهي رهندو هوس. ڪوبي (جپان) جي ڪِلاڪ پارڪ ۽ ڪوالالمپور (ملائيشيا) جي سينٽرل مارڪيٽ ۾ وهندڙ آرٽسٽن سان ته چڱي طرح ڄاڻ سڃاڻ رهي ٿي. پنهنجي وطن ۾ ننڍي هوندي کان پڙهڻ لاءِ دلپسند شاعري ۽ ادب ته مليو ٿي پر ڏسڻ لاءِ ڪو اهڙو سٺو آرٽ (چترڪاري) نظر نٿي آئي جيئن ولايت ۾ نوجوان آرٽسٽن کي ڏٺو ٿي. ننڍي هوندي جنهن چترڪار جون تصويرون نظر آيون ٿي اهو گل محمد کتري هو جنهن سنڌ جي سورمين ۽ شاهه لطيف جي شاعريءَ تي به ڪافي تصويرون ٺاهيون. بس نه کان وري به بهتر ٿي لڳيون پر منهنجا ادبي دوست اهائي ڪمينٽ ڏيندا هئا ته انهن تصويرن جي ته ائناٽامي ئي درست ناهي. پر تڏهن به اسان غنيمت سمجهيو ٿي. ان جي مقابلي ۾ هاڻ جو منظور حسين منگيءَ جون موڪليل مٿيون ٻه تصويرون ۽ ان بعد ٽيهارو کن سندس ٻيون تصويرون ڏسي دل خوش ٿي وئي ته هو ڪنهن به بين الاقوامي وڏي آرٽسٽ جي مقابلي ۾ گهٽ ناهي. ڇا هن جي رنگن جي چونڊ آهي ۽ ڇا برش جو استعمال آهي. منهنجي ساڻس ملاقات به ٿي ۽ حيرت ٿي ته هن ننڍي عمر ۾ هو ڪيڏو وڏو آرٽسٽ آهي.
منظور منگي خيرپور ميرس جي نظاماڻي محلي ۾ 1977ع ۾ ڄائو. مئٽرڪ اتي جي ناز هاءِ اسڪول مان ۽ انٽر سچل سپيريئر سائنس ڪاليج مان ڪرڻ بعد 2001ع ۾ سنڌ يونيورسٽيءَ مان فائين آرٽس ۾ ماسٽرس ڪيائين. هن ٻڌايو ته سنڌ يونيورسٽيءَ ۾ محمد علي ڀٽي، جيڪو هاڻ آمريڪا ۾ آهي ۽ عاشق عارباڻي جهڙا سندس پروفيسر رهيا. ڪلاس ميٽن ۾ موهن داس جيڪو اڄڪلهه ڪراچي جي انڊس وئلي اسڪول ۾ پڙهائي ٿو، حسين چانڊيو جيڪو حيدرآباد ۾ پروفيشنل آهي ۽ شاهد اقبال جهڙا مشهور آرٽسٽ رهيا. مون منظور کان پڇيو ته آرٽ جڏهن هڪ اهڙي شيءِ آهي جيڪا اليڪٽرڪ، درزڪي، ويلڊنگ- يا ويندي انجنيئرنگ، ڪمپيوٽر ۽ ڊاڪٽر وانگر شاگرد کي سيکاري نٿي سگهجي ڇو جو هي ته هڪ قدرتي ڏات آهي جنهن ۾ انسان پاڻ ئي ڀڙ ٿئي ٿو ۽ جنهن لاءِ هن کي پاڻهي شوق پيدا ٿئي ٿو. سو ڪلاس اٽينڊ ڪرڻ مان ڪهڙو فائدو آهي؟
“بلڪل صحيح آهي ته آرٽسٽ اهوئي ٿئي ٿو جنهن کي قدرتي ڏات آهي ۽ سکڻ جو پنهنجو شوق آهي“، منظور ٻڌايو، “پر اهو آهي ته تعليم حاصل ڪرڻ سان ماڻهو Polished ٿئي ٿو... رنگن ۽ آرٽ جي دنيا جي خبر پوي ٿي، ٻين آرٽسٽن سان گڏ ڪلاس روم ۾ رهي وڌيڪ ڄاڻ ٿئي ٿي”.
منهنجي خيال ۾ منظور جي ڳالهه صحيح آهي. مون کائنس تعليم جو به اهو سوچي پڇيو ته جيڪڏهن هو فقط مئٽرڪ انٽر آهي ته هن کي وڌيڪ تعليم حاصل ڪرڻ لاءِ چوانس. هينئر به مون هن کان پڇيو ته هن کي Ph.D لاءِ ڪا ٻاهر جي اسڪالر نه ملي؟
“نه سائين! غريب ماڻهو ايترو به الائي ڪيئن پڙهي سگهياسين. ماسٽرس بعد ٻئي سال 2002ع ۾ شادي ٿي ۽ پوءِ نوڪريءَ لاءِ رلندو رهيس. ٽن سالن بعد 2005ع ۾ پاڪستان ٽيليويزن ۾ سيٽ ڊزائينر جو جاب مليو. ان تي ئي شڪر ڪري ويهي رهيس، 15 سال اچي ٿيا آهن”. منظور چيو.
دراصل اسان جي ملڪ ۾ اهوئي مسئلو آهي ته ڪنهن اديب، آرٽسٽ، فنڪار جو قدر ناهي ۽ نه وري ڪنهن ڊاڪٽر، انجنيئر، پروفيسر لاءِ رهنمائي آهي ته هنن کي صحيح هنڌن تي پنهنجي ملڪ يا ولايت ۾ لڳايو وڃي. ان معاملي ۾ انڊيا تمام تيز آهي. آئون به گذريل پنجاهه سالن کان ڏسندو اچان ته ويندي اسلامي ملڪن ۾ به هنن جا سفير ان ملڪ جي ادارن کي پنهنجن گرئجوئيٽن جي آڇ ڪندا رهن ٿا. ان سلسلي ۾ آئون ڪيترائي مضمون لکي چڪو آهيان ته ڪيئن اسان جي انجنيئرن ۽ ڊاڪٽرن جي ٽولن کي ملائيشيا ۾ نوڪري ملي پر هو صحيح تعليم ۽ ڄاڻ نه هجڻ ڪري ولايت ۾ جالي نه سگهيا ۽ نوڪري ڇڏي ڏنائون. انڊيا جي سفارتخاني کي خبر پيئي ته هنن يڪدم پنهنجن گرئجوئيٽ انجنيئرن ۽ ڊاڪٽرن جي آڇ ڪئي. ايتريقدر جو هنن پنهنجي ڀاڙي تي گهرائي ملائيشيا وارن کي چيو ته توهان هنن کي ڏسو. صحيح ڪم اچين ته رکو ۽ ڀاڙو به پوءِ موٽائجو.
منظور کي مون چيو ته ٻاهر وڃي Ph.D ڪرڻ لاءِ ان ڪري ٿو چوان ته توجهڙي آرٽسٽ جو هڪ دفعو ٻاهر وڃڻ ٿي وڃي ته اتي پينٽنگ ٺاهي باقي سيمسٽرز جا پئسا به ڪڍي سگهئين ٿي ۽ وڏي بچت به ڪري سگهئين ٿي ۽ ٿي سگهي ٿو ته اتي (ولايت) ۾ ڪو سٺو جاب به ملي وڃئي ها. اهڙن ڪمن ۾ به انڊيا هوشيار آهي. ميرٽ تي اتي جي سرڪار نه فقط پنهنجن نوجوانن کي اعليٰ تعليم لاءِ موڪلي ٿي پر ڪيترائي خير جو ڪم ڪندڙ فلمي اداڪار، وڏيرا، سيٺيون، ڪارخانيدار، سياستدان پنهنجي تر جي نوجوانن کي ٻاهر موڪلين ٿا... گهٽ ۾ گهٽ هنن کي هوائي جهاز جي ٽڪيٽ ۽ پهرين سيمسٽر جي في ڏين ٿا. 1970ع وارن آمريڪا جي سفرنامن ۾ لکي چڪو آهيان ته پنهنجي مڙسي سان نيويارڪ پهتل اسان جا سنڌي نوجوان گهڏي جو مبارڪ ٽالپر، ٽنڊو جان محمد جو يوسف ڏاهري ۽ٽنڊو قيصر جو نور احمد نظاماڻي ٻڌائيندا هئا ته ڏکڻ انڊيا جا تامل سياستدان ۽ گجرات جا ڪارخانيدار پنهنجي خرچ تي پنهنجي علائقن جي نوجوانن کي نيويارڪ موڪلين ٿا. انهن سالن ۾ آئون ڏسندو هوس ته اسان جا سياستدان، وزير مشير، پير، سردار پاڻ ته انگلينڊ ۽ آمريڪا گهمڻ لاءِ اچن ٿا ۽ ٺڙڪو عياشيءَ تي وڏو خرچ ڪريو هليا وڃن پر پنهنجي تَرَ جي ڪنهن غريب قابل نوجوان کي ڪجهه مدد ڪرڻ لاءِ به ڪيٻائين ٿا. هڪ جي نالي جو ذڪر ضرور ڪندس جنهن ڪيترن جي مالي ۽ اخلاقي مدد ڪئي. اهو اسان جي پاسي پير جهنڊو جو مرحوم پير فضل الحق شاهه راشدي هو.
هڪ ٻي به ڳالهه آهي جنهن ذريعي ڪيترن ملڪن جا غريب قابل نوجوان امير ملڪن ۾ سٺي روزگار کي لڳيو وڃن. اهي خوش نصيب انهن ملڪن جا آهن جن ۾ ٽوئرزم آهي. جيئن انڊيا ۽ ملائيشيا آهي جتي هر روز هزارين ٽوئرسٽ اچن ٿا. اتي جي حڪومت اتي جي آرٽسٽن لاءِ مختلف وڏن شهرن جي تاريخي هنڌن تي ڪجهه جاءِ حوالي ڪري ٿي جتي هو ڪاٺ جي اسٽالن يا فٽ پاٿ تي ويهي پنهنجي فن جو مظاهرو ڪن ٿا. مثال طور ڪوالا لمپور ۾ سينٽرل مارڪيٽ اهڙي جاءِ آهي جتي ملائيشيا جي ڳوٺن جا ڪيترائي نوجوان پنهنجي آرٽ (Painting) جو مظاهرو ڪندا رهن ٿا. منهنجو پهريون دفعو هن مارڪيٽ ۾ اچڻ 1968ع ۾ ٿيو. اڄ ڏينهن تائين هيءَ مارڪيٽ منهنجي دلپسند جاءِ آهي ۽ هر دفعي ڪوالالمپور اچڻ تي سينٽرل مارڪيٽ جو چڪر هڻان ٿو جيڪا هاڻ ٻه ماڙ ۽ ايئرڪنڊيشنڊ ٿي وئي آهي هتي ڪي آرٽسٽ تصوير رکي ان جهڙي پينٽنگ پيا ٺاهيندا ته ڪي پنهنجي سامهون اسٽول تي گراهڪ کي وهاري پينسل سان يا واٽر ڪلر سان پورٽريٽ پيا ٺاهيندا. ڪي ڪاٺ جي چاٻين جي ڇلي تي چٽ گل ۽ توهان جو نالو لکي ڏيندا ته ڪي توهان جي چهري تي گل گلڪاريون ٺاهي ڏيندا. دنيا ڀرجي سياحن جي رش هوندي آهي. هن ڀيري ته مون ڏٺو ته نه فقط يورپي ۽ آمريڪي پر عرب ملڪن ۽ ترڪيءَ جون ڇوڪريون به هن مارڪيٽ ۾ تصويرون ٺهرائي رهيون هيون. منهنجي سٺن آرٽسٽن سان شروع کان سلام دعا رهي آهي پر مون ڏٺو آهي ته سال ٻن بعد اهي غائب ٿي ويندا آهن. پڇا تي خبر پوندي آهي ته انهن کي جپان، آمريڪا، انگلينڊ، جرمني جهڙي امير ملڪ جو ڪو همراه پنهنجي ڪمپنيءَ ۾ ڪم ڪرڻ لاءِ وٺي ويو. اهوئي حال انڊيا ۾ دهلي، آگري، ممبئي، ڪلڪتي جهڙن شهرن جي فوٽ پاٿن تي ڪم ڪندڙ آرٽسٽن جو آهي.
ان تان مون کي انڊيا جي هڪ آرٽسٽ “مهاننديا” جي ڪهاڻي ٿي ڌيان ۾ اچي. اسڪئنڊي نيويا جي ملڪن جو سفرنامو “آرڪٽڪ سرڪل جي آس پاس” لکڻ دوران مون کان پڙهندڙ اڪثر اهو سوال ڪندا رهيا ٿي ته سئيڊن ۽ ناروي جهڙا ملڪ جتي هر باشندي کي سرڪار طرفان خوب پئسو ملي ٿو اتي جون ڇوڪريون به پاڻ کي معاشي طرح مضبوط سمجهن ٿيون جو هو نوڪري نٿييون ڪن ته به انهن کي سرڪار طرفان گهر ۽ بيروزگاري الائونس ايترو ملي ٿو جو هنن جو سڄي مهيني جو خرچ پورو ٿيو وڃي. طلاق ٿيڻ تي مڙس طرفان خرچو الڳ ملي ٿو ته سرڪار طرفان طلاق الائونس الڳ. ان کان علاوه طلاق ٿئي يا نه هر ٻار لاءِ هر مهيني سرڪار طرفان تمام گهڻو سوشل خرچو ملي ٿو جيسين اهو ٻار 18 سالن جو ٿئي. انهن ملڪن لاءِ اهو به لکيو اٿم ته اتي جي عورتن کي بنهه پرواهه نٿي ٿئي. دنيا ۾ طلاقن جو سڀ کان وڏو تعداد هنن ملڪن ۾ آهي. هنن ملڪن ۾ ڇوڪري ۽ ڇوڪريءَ کي بنا شاديءَ جي به گڏ رهڻ ۽ ٻار پيدا ڪرڻ جي اجازت آهي. هونءَ به سڄو خرچ پکو، گهر، کاڌي خوراڪ، ميڊيڪل، تعليم کان بي روزگاري، طلاق وغيره جو الائونس، ويندي ڪفن دفن جو خرچ پکو ۽ بندوبست سرڪار ڪري ٿي.
پڙهندڙ اهوئي پڇندا آهن ته پوءِ اهڙن ملڪن ۾ اهڙا عشق جا داستان ته نه ٿيندا هوندا جهڙا اسان وٽ سسئي پنهون، ليلا مجنون، سهڻي ميهار جهڙا عام آهن جن ۾ هڪ غريب ۽ امير جو به عشق ٿيو وڃي. واقعي ڳالهه ته صحيح آهي. انهن ملڪن ۾ ڇوڪرو ۽ ڇوڪري آزاد آهن جنهن کي جنهن سان وڻي ٿو وقت گذاري ٿو. دل ڀرجڻ تي هڪ کي ڇڏي ٻئي وٽ هليو وڃي... اتي ڪٿان آيو ڪنهن غريب ۽ امير جي وچ ۾ معاشقو. پر نه. ائين به ناهي. ان سلسلي جو اهو قصو لکڻ ٿو چاهيان جنهن ۾ سئيڊن جي شاهي خاندان جي هڪ امير ڇوڪِريءَ ائن چارلوٽ (سڄو نالو: Charlotte Von Schedvin) ۽ انڊيا جي مٿئين غريب شودر ڇوڪري مهاننديا (سڄو نالو: Pradumna Kumar Mahanandia) جي وچ ۾ ٿيو ۽ اهو ملڪ جتي ڪنهن جي شادي ٻه ٽي سال ٿي هلي ته وڏي ڳالهه سمجهي ٿي وڃي اتي اڄ 45 سال گذرڻ بعد به هيءَ شادي قائم دائم آهي. هيءَ هڪ اهڙي محبت جي ڪهاڻي آهي جنهن جي انجام تائين پهچڻ جي پري پري تائين اميد نه هئي ڇو جو ڇوڪرو نه فقط ايشيا جو هو سو به انڊيا جو... پر انڊيا جو هڪ اڇوت، بيحد غريب ۽ فٽپاٿي آرٽسٽ هو جنهن انهن ڏينهن ۾ يعني 1977ع ڌاري ڏهين روپئي ۾ پورٽريٽ ٺاهي پيٽ گذر ڪيو ٿي.
مهاننديا جيڪو اڄڪلهه عام طرح “ڊاڪٽر پي ڪي مهاننديا” سڏجي ٿو مون کان پنج سال کن ننڍو آهي شروع کان 1977ع کان سئيڊن جي شهر گوتن برگ ۾ رهي ٿو جتي ڪجهه سالن کان اسان جي ٽنڊوقيصر جي دوست رئيس نور احمد نظاماڻي جو انجنيئر ڏوهٽو عبدالرحيم نظاماڻي ۽ هن جي گهرواري ڊاڪٽر آمنه به رهن ٿا. منهنجو جهاز ذريعي هن بندرگاهه گوتن برگ ۾ مهاننديا جي اچڻ کان به ڪجهه سال اڳ کان اچڻ شروع ٿيو هو. سئيڊن جو مالمو بندرگاهه، جتان جي يونيورسٽيءَ مان مون تعليم حاصل ڪئي اهو به گوٿن برگ جي ائين ويجهو آهي جيئن ڪراچيءَ کان ڄامشورو! روزانو ڪيتريون ئي ريل گاڏيون اينديون وينديون رهن ٿيون.
ڊاڪٽر مهاننديا 1949ع ۾ انڊيا جي رياست اوڙيسا (جيڪا هاڻ اوڊيثا سڏجي ٿي ان جي هڪ ڳوٺ ۾ هڪ غريب شودر ڪوريءَ جي گهر ۾ پيدا ٿيو جيڪي اڄ به ڪپڙا اڻڻ کان مشهور آهن. مهاننديا ۽ اوڙيسا جي ماڻهن جي ٻولي اوديا سڏجي ٿي جيڪا هندي ۽ بنگاليءَ جو مڪسچر لڳي ٿي. مون کان اگر ڪو پڇي ته اوڙيسا رياست ڪٿي آهي ته بنا نقشي جي هن کي آئون اهو چئي سگهندس ته جيئن ڪراچيءَ کان انڊيا جو مغربي ڪنارو ڏئي سريلنڪا وڃڻ وقت سنڌ بعد انڊيا جون ڪناري واريون رياستون ڪڇ گجرات، مهاراشٽرا، گوا، ڪرناٽڪا ۽ ان بعد آخر ۾ ڪيرالا اچي ٿي ان بعد سريلنڪا جو ٻيٽ آهي. اهڙي طرح چٽگانگ (بنگلاديش) کان جهاز کي سريلنڪا وٺي اچڻ لاءِ انڊيا جو مشرقي ڪنارو ڏئي اسان کي اچڻ مهل پهرين مغربي بنگال رياست پار ڪرڻي پوي ٿي جنهن جا ڪولڪتا ۽ هالديا مشهور بندرگاهه آهن. ان بعد هي اوڙيسا رياست شروع ٿئي ٿي جنهن جو پراديپ مشهور بندرگاهه آهي. اوڙيسا بعد انڊيا جي انڌرا پرديش رياست شروع ٿئي ٿي ۽ آخر ۾ پوڇڙ تي تامل ناڊو آهي جنهن جو بندرگاهه چينائي اڳ ۾ مدراس سڏيو ويو ٿي. مهاننديا پنهنجي رياست اوڙيسا جي اسڪول مان بنيادي تعليم حاصل ڪئي ان بعد هن کي اتي جي آرٽس اسڪول ۾ داخلا ملي وئي پر غربت ڪري هو في نه ڀري سگهيو ۽ اسڪول ڇڏڻو پيس. بعد ۾ آرٽ جي علم حاصل ڪرڻ لاءِ هن دهليءَ جي آرٽ ڪاليج ۾ 1971ع ۾ داخلا ورتي.
اهڙا آرٽسٽ جن کي ڪو اڳيان ڪرڻ وارو نه هوندو آهي اهي اڪثر گمناميءَ جي طوفانن ۾ لڙهي ويندا آهن. پر ڪڏهن ڪڏهن اهڙن خاموش ۽ اڻ ڄاڻ فنڪارن کي قدرت طرفان ڪو اهڙو موقعو ملي ويندو آهي جو هو فرش تان عرش تي پهچي ويندا آهن. دهلي ڪاليج آف آرٽ ۾ مهاننديا جي قسمت جو ستارو ان ڏينهن چمڪي پيو جڏهن ان وقت جي وزيراعظم اندرا گانڌيءَ جو هن ڪاليج ۾ دورو ٿيو ۽ مهاننديا پاڻوٽ اندرا جو اڳواٽ ٺهيل پورٽريٽ، ڪڍي اندرا کي گفٽ ڪيو. اندرا جي تعريف تي مهاننديا ۽ هن جي اسڪول جي واهه واهه ٿي وئي. ان بعد مهاننديا دهلي سرڪار کان موڪل گهري ته هن کي ڪناٽ پليس وٽ ٺهيل ڦوهاري Holy Foundation وٽ ويهي پنهنجي آرٽس جو مظاهرو ڪرڻ جي اجازت ڏني وڃي. دهلي جو ڪناٽ پليس شهر جو هڪ خوبصورت مرڪز آهي جنهن تي تفصيل سان پنهنجي انڊيا جي سفرنامي “واٽ ويندي” ۾ گهڻو ڪجهه لکي چڪو آهيان. ڪناٽ پليس اها جاءِ آهي جتان هر اهو سياح جيڪو دهلي اچي ٿو ضرور لنگهي ٿو. هي علائقو سئنيما هالن، ڊپارٽمينٽ اسٽورن، انڊين ريسٽورنٽن کان مشهور آهي. هتي جنترمنتر آبزروئٽري، سک گردوارو بنگلا صاحب ۽ اعليٰ پئماني جون هوٽلون آهن. هِتان هُتان کان ڪيترائي رستا هتي اچي ٿا ملن ۽ راجيو ميٽرو اسٽيشن به هتي آهي. ان کان علاوه دهليءَ جو مشهور هنومان مندر ۽ پالڪا بازار به هتي آهن... مطلب ته هتي ڏينهن رات ملڪي ۽ غير ملڪي سياحن جي پيهه پيهان لڳي رهي ٿي. هيءَ اها جاءِ آهي جتي 17 ڊسمبر 1975ع تي سئيڊن جي شهزادي ڇوڪري ائن چارلوٽ وان شيدون جي فٽ پاٿ آرٽسٽ مهاننديا سان ملاقات ٿي. چارلوٽ انهن ڏينهن ۾ لنڊن ۾ پڙهي رهي هئي ۽ موڪلن ۾ هن انڊيا گهمڻ جو پروگرام ٺاهيو هو، جنهن لاءِ هن هڪ وئن هٿ ڪري خشڪي رستي سفر شروع ڪيو. رستي تي هوءَ فرانس، اٽلي، يونان، ترڪي ۽ ايران، افغانستان جو سير ڪندي 22 ڏينهن بعد انڊيا پهتي. انڊيا ۾ دهليءَ جا چڪر هڻندي هوءَ ڪناٽ پليس به اچي پهتي. هن دنيا جي ان وقت جي مشهور شخصيت روسي عورت وئلنٽينا (سڄو نالو:Valentina Tereshkova) بابت ته اڳواٽ ٻڌو هو ته سال ڏيڍ اڳ اندرا گانڌيءَ جي دعوت تي جڏهن هوءَ انڊيا آئي هئي ته هن ڪناٽ پليس جي هڪ فوٽ پاٿي آرٽسٽ کان ڪيترائي پورٽريٽ ٺهرايا هئا. وئلينٽينا جون نه فقط اهي تصويرون مشهور ٿيون هيون پر انهن تصويرن مهاننديا کي به ناميارو بڻائي ڇڏيو هو. سئيڊن جي دوشيزه چارلوٽ کي به ڪناٽ پليس پهچي اهو آرٽسٽ ياد اچي ويو ۽ پڇائيندي پڇائيندي هن وٽان اچي نڪتي. ظاهر آهي، جنهن آرٽسٽ ملڪ جي وزيراعظم اندرا گانڌي ۽ دنيا جي پهرين خلاباز ائسٽروناٽ وئلنٽينا جهڙين اهم شخصيتن جي تصوير ٺاهي هجي ان کان هن حسين سئيڊش ڇوڪري چارلوٽ به تصوير ڪڍرائڻ چاهي ٿي.
وقت سان گڏ ۽ اڄڪلهه خلا ۾ راڪيٽن جو وڃڻ اهم نه هجڻ ڪري اڄ جا نوجوان وئلينٽينِا، يُول گاگارين، نيل آرم اسٽرانگ ۽ الان شيپرڊ جهڙن کي وساري چڪا آهن نه ته 1960ع واري ڏهاڪي ۾ خلا ۽ چنڊ ڏي ويندڙ راڪيٽن ۽ انهن ۾ سوار ماڻهن بابت خبرن سڀ کان وڌيڪ تجسس رکيو ٿي. اسان 1960ع ۾ مئٽرڪ ۾ هئاسين ته ٻڌوسسين ته آمريڪا هڪ اهڙو هوائي جهاز (راڪيٽ) ٺاهي رهي آهي جيڪو دنيا جي ڪشش مان ٻاهر نڪري خلا ۾ ڌرتيءَ جي چوڌاري چڪر هڻندو ۽ چنڊ تي به پهچي سگهي ٿو. اسان لاءِ اها حيرت جي ڳالهه هئي. اسان وٽ ته ملان مولوي اهو به چوڻ لڳا ته اهي ڪفر جون ڳالهيون ۽ ڪم آهن، جيڪو اهڙي ڪوشش ڪندو اهو سڙي ٻري ويندو. پوءِ ٻئي سال 1961ع ۾ دنيا ڏٺو ته آمريڪن ائسٽروناٽ الان شيپرڊ راڪيٽ ۾ خلا جو چڪر هڻي آيو. ان ئي سال بعد ۾ روس جي ائسٽروناٽ يول گاگارين روسي راڪيٽ ووستڪ ۾ خلا جو سير ڪيو. راڪيٽ ڇا آهي، ڪهڙي رفتار سان هلي ٿو، خلا مان ڌرتي ڪيئن ٿي لڳي... ان قسم جون ڳالهيون معلوم ڪرڻ لاءِ دنيا ۾ اسان جهڙا نوجوان بي تاب هئا. هر هڪ جي زبان تي شيپرڊ ۽ گاگارين جهڙا نالا هئا ته مڙس مٿير آهن، ڇا ته ڪاريگر پائليٽ آهن. وڏي دل گردي جا مالڪ آهن. اڃان اسان اهي پئي ڳالهيون ڪيون ته روس وارن 1963ع ۾ پنهنجي ووسٽڪ راڪيٽ نمبر 6 ۾ کڻي وئلينٽينا نالي عورت کي موڪليو.سندس ڪامياب سفر ۽ سلامت واپسي تي واهه واهه ٿي وئي. هر هڪ وئلينٽينا جون ٻڌايل ڳالهييون ۽ انٽرويو شوق سان ٿي پڙهيون ته روس آمريڪا کي ملهه ماري ويو جو وئلينٽينا نه فقط دنيا جي پهرين عورت قرار ڏني وئي پر ننڍي عمر جي پڻ، جنهن اڪيلي سر 16 جون 1963ع تي اڪيلي سر راڪيٽ ۾ سوار ٿي دنيا جي چوڌاري 48 چڪر هنيا جنهن ۾ هن کي ٽي ڏينهن لڳي ويا. انهن ڏينهن ۾ دنيا جي ماڻهن کي پنهنجي ملڪ جي فلمي اداڪارن، سياستدانن ۽ ڳائڻين کان به وڌيڪ روس جي هيءَ ڇوڪري وئلينٽينا ٿي لڳي. سندس هر ڳالهه جي ماڻهن واهه واهه ڪئي ٿي. ايتري قدر جو هن کان اڳ گاگارين جڏهن خلا جي سفر ۾ وڃي رهيو هو ته هن بس مان لهي (جنهن ۾ هن کي راڪيٽ لانچنگ پئڊ تائين آندو)، راڪيٽ ۾ داخل ٿيڻ کان اڳ پتلون جي زپ کولي بس جي ويل (ڦيٿي) تي پيشاب ڪيو. شايد انهن ڏينهن ۾ اڄ وارو “خلائي سوٽ” ايجاد نه ٿيو هو جيڪو “اي ايم يو” سڏجي ٿو يعني (Extravehicular Mobility Suit). روس جي ان پهرين خلاباز گاگارين جي اها روايت قائم رکڻ لاءِ وئلينٽينا به بس مان لهي راڪيٽ ۾ داخل ٿيڻ کان اڳ ان بس جي ڦيٿي تي پيشاب ڪيو. هڪ عورت ٿي ڪري هن اهو ڪم ڪيئن سرانجام ڏنو اهو ريسرچ ڪرڻ وارا ئي ٻڌائيسگهن ٿا. باقي ان کانپوءِ سگهو ئي اهڙا ته ماڊرن خلائي سوٽ ايجاد ڪيا ويا جيڪي پهرڻ بعد خلا باز کڻي راڪيٽ ۾ هجي، خلا ۾ واڪ ڪري يا چنڊ تي، هو ان ۾ ئي هَنگي مُٽي سگهي ٿو. هي خلائي سوٽ جيڪو EMU سڏجي ٿو اڄ جي سائنس ۽ ٽيڪنيڪل ايجاد جو وڏو ڪارنامو آهي. جنهن ۾ هنگڻ مٽڻ لاءِ هڪ وڏو چهندڙ (Absorbent) قسم جو ڊائپر ٿئي ٿو جيڪو Maximum Absorption Garment يعني (MAG) سڏجي ٿو جنهن ۾ خلاباز جو پيشاب ڪاڪوس گڏ ٿيندو رهي ٿو. خلا مان موٽڻ بعد خلا باز جڏهن نارمل ڪپڙا اوڍي ٿو ته هو پهرينMAG کي ڪڍي ڦٽو ڪري ٿو. خلا بازن جي هن سوٽ EMU ۾ کاڌي پيتي، ساهه کڻڻ لاءِ آڪسيجن ۽ ٻين ڪيترن ئي شين جو بندوبست پڻ رهي ٿو ۽ توهان کي حيرت ٿيندي ته هي دنيا جي مهانگي ترين سوٽن مان سمجهيو وڃي ٿو جنهن جي قيمت لڳ ڀڳ 12 ملين ڊالر آهي. يعني 150 روپئي جي حساب سان ڊالر ٻڌجي ته به اٽڪل ٻه ارب روپيا ٿا ٿين! بهرحال وئلنيٽينا جي هر ڳالهه دنيا جي ماڻهن وڏي شوق سان ٻڌي ۽ پڙهي ٿي. پاڻ 1937ع ۾ روس ۾ ڄائي. 1963ع ۾ خلائي سفر بعد هن جي روس جي هڪ خلاباز ائنڊريان نڪولا وييو سان شادي ٿي جيڪا ڇڪي تاڻي 1977ع تائين هلي. ان بعد وئلينٽينا جي شادي تولي (سڄو نالو: Tuli Shaposshnikov) نالي هڪ روسي سرجن سان ٿي.
وئلينٽينا پهرين خلاباز عورت هجڻ ڪري هن جي سڄي دنيا ۾ وڏي ناموس ٿي وئي ۽ هڪ ٻئي پويان ڪيترائي ملڪ هن کي پنهنجي ملڪ ۾ گهمڻ لاءِ دعوت ڏيڻ لڳا. انهن ئي دعوتن جي سلسلي ۾ وئلينٽينا دهليءَ ۾ اندرا گانڌيءَ وٽ آئي جتي ڪناٽ پليس جو چڪر هڻندي هن جي مهاننديا آرٽسٽ سان ملاقات ٿي جنهن هن کي سندس پورٽريٽ ٺاهڻ جي آڇ ڪئي. وئلينٽينا مسڪرائي آڇ قبول ڪئي.”انڊو سوويٽ سوسائٽيءَ” ٻنهي کي پنهنجي ڪلب ۾ گهرائي وئلينٽينا جا ڏه پورٽريٽ ٺهرايا جيڪي ٽي ويءَ تي به ڏيکاريا ويا ۽ بقول مهاننديا جي هو رات اندر سڄي دهليءَ ۾ مشهور ٿي ويو.
سئيڊن جي دوشيزه چارلوٽ به وئلينٽينا ۽ اندر اگانڌيءَ جي تصويرن جو ٻڌي اهو شوق اندر ۾ رکي مهاننديا وٽ پهتي ته هن کان هوءَ به پنهنجو پورٽريٽ ٺهرائي. بس هو ڇا چوندا آهن ته قدرت طرفان ائين لکيل هو جو تصوير ٺاهڻ دوران مهاننديا جهڙو غريب جو ٻارهن جي سونهن ۾ مَنڊجي ويو ۽ ساڳي وقت سئيڊن جي گوري چارلوٽ هن انڊين شودر آرٽسٽ جي سادگيءَ مان متاثر ٿي وئي. مهاننديا پنهنجي ڪٿا ۾ ٻڌائي ٿو ته اسان وٽ اهو رواج هو ته نئين ٻار ڄمڻ تي نجومي (Astrologer) کي گهرايو ويو ٿي جنهن اڳڪٿي ڪري منهنجن وڏن کي ٻڌايو ته هن ننيگر جي شادي ائين نه ٿيندي جيئن انڊيا ۾ اڪثر Arranged طريقي سان ٿئي ٿي. جوتشيءَ منهنجي ماءُ پيءُ کي اهو به ٻڌايو ته هن جي زال هڪ ڏوراهين ڏيهه جي هوندي جنهن جو سَيارو Zodiac Sign برج ثور (Taurus) هوندو. ۽ اهو پڻ ٻڌايو ته اها ڇوڪِري امير هوندي ۽ ڪنهن جهنگل يا ٻيلي جي مالڪ هوندي. هن جي ميوزڪ سان به دلچسپي هوندي ۽ بانسري (Flute) وڄائڻ ۾ ماهر هوندي. منهنجي لاءِ مائٽن کي اهو ٻڌايو ويو ته هي وڏو ٿي رنگن جو ڪم ڪندو. ان ۾ ڪو شڪ ناهي ته مون کي ننڍي هوندي کان ڊرائنگ جو شوق ٿيو ۽ اڳتي هلي دهليءَ ۾ فٽ پاٿ تي اچي ويٺس جنهن دوران مون روسي خلاباز خاتون جون ڪيتريون ئي تصويرون ڪڍيون. اهڙي طرح ٻيا به ڪيترائي ملڪي ۽ غير ملڪي سياح مرد ۽ عورتون ڏهه روپيا ڏئي مون کان تصوير ٺهرائڻ لڳا. انهن ۾ اهم چارلوٽ وان شيدون چئي سگهو ٿا”. مهاننديا وڌيڪ ٻڌايو ته هن کي چٽيءَ طرح ياد آهي ته اهو سال 1975ع جو 17 ڊسمبر جو ڏينهن هو جو هڪ ڊگهن ڀورن (blonde) وارن ۽ نيرين اکين واري سهڻي ڇوڪري هن ڏي آئي. “اهو شام جو ٽاڻو هو. هوءَ اچي منهنجي تصويرن ٺاهڻ واري بورڊ (Easel) اڳيان رکيل اسٽول تي ويهي رهي. يعني هن پنهنجي تصوير (Portrait) ٿي ٺهرائڻ چاهيو. مون کي ائين لڳو ڄڻ منهنجو وجود نه رهيو هجي. مون وٽ لفظ نه آهن جن سان آئون ان وقت جو احساس بيان ڪري سگهان. هن جون اکيون وڏيون، نيريون ۽ گول هيون ۽ هن مون ڏي نهاريو ته مون کي ائين لڳو ته ڄڻ هوءَ مون کي نه ڏسي رهي هئي پر هوءَ منهنجي اندر ۾ جهاتي پائي رهي هئي... ايڪس ري مشين وانگر! مون پڪو پهه ڪيو ته هن ڇوڪريءَ جي تصوير دل لڳائي اهڙي سٺي ٺاهيندس جهڙي هوءَ سهڻي آهي. پر پهرين ڪوشش ۾ آئون هن سان انصاف ڪري نه سگهيس. آئون بيحد نروس محسوس ڪري رهيو هوس، منهنجا هٿ ڏڪي رهيا هئا. سو مون هن کي چيو: “ڇا تولاءِ اهو ممڪن آهي ته تون سڀاڻي هڪ دفعو وري اچ؟”.
“هوءَ نه فقط ٻيو دفعو پر ٽيون دفعو به آئي ۽ مون سندس جملي ٽي چتر (Portraits) ٺاهيا. مون هر تصوير بعد هن کان پنهنجي في مطابق ڏهه روپيه اجورو گهريو پر هن 20 روپيا ڏنا ٿي. مون چيومانس، “نه! توکي منهنجي مقرر في کان وڌيڪ نه ڏيڻ کپي ڇو جو تون تمام سهڻي آهين ۽ مون کي تو جهڙين حسين عورتن کان ڊبل پئسا نه وٺڻ کپن. ها انهن مردن کان ضرور وٺجن جيڪي گنجي مٿي وارا آهن”. هو کلڻ لڳو.
اهو پڇڻ تي ته “ڇا هن ڇوڪريءَ کي ڏسي ڪٿي هن کي ننڍپڻ ۾ ٻڌايل جوتشيءَ جي پيشنگوئي ته ڌيان ۾ نه آئي؟”
“ها! ٻئي دفعي بعد مون کي اها ڳالهه ڌيان ۾ ضرور آئي ته ٿي سگهي ٿو هيءَ اها ڇوڪري هجي جنهن بابت منهنجي ڄم تي ڳوٺ جي نجوميءَ منهنجي والدين کي ٻڌايو هو. هوءَ واقعي هڪ ڏورانهين ڏيهه جي هئي. مون هن کان پڇيو ته هن جو واسطو ڪهڙي سَياري سان آهي؟“(Taurus) هن وراڻيو. نجوميءَ به اهوئي چيو هو ته ان ڏوراهين ڏيهه جي ڇوڪريءَ جو سيارو برج ثور يعني Taurus هوندو. ان بعد مهاننديا هن سئيڊش ڇوڪريءَ کان پڇيو: “ڇا تون ڪنهن جهنگل جي مالڪياڻي آهين؟”.
“جي ها. آئون هڪ ٻيلي جي مالڪياڻي آهيان”. سئيڊش ڇوڪري چارلوٽ ٻڌايو.
“ڇا تون بِينَ يا بانسري وڄائي سگهين ٿي؟”
“هائو. مون کي Flute (بانسري) ۽ پيانو وڄائڻ اچي ٿو”.
“اهو ٻڌي”، مهاننديا چيو، “آئون حيران ٿي ويس. مون ڀڳل سڳل انگريزيءَ ۾ هن کي چيوته ان جو مطلب اهو ٿيو ته پنهنجي ملڻ جو فيصلو ڪڏهوڪو آسمانن تي ٿي چڪو هو”.
اهو ٻڌي چارلوٽ وائڙي ٿي وئي. هن کي پهرين ته ڳالهه سمجهه ۾ نه آئي ته هي فوٽ پاٿي آرٽسٽ ڪهڙو فلسفو ٻڌائي رهيو آهي. هوءَ منهنجو هٿ جهلي آسمان ڏي ڏسڻ لڳي ۽ پوءِ چيو: “آسمان تي ڪهڙو فيصلو ٿيو آهي؟” مهاننديا اهو ئي وراڻيس ته “پنهنجي تقدير ۾ هڪ ڏينهن ملڻ لکيل هو. ان کان علاوه ٻيون به ڪيتريون شيون رونما ٿيڻ واريون آهن”.
“اهو سڀ ڪجهه تون ڪيئن ٿو چوين؟” چارلوٽ چيو.
“جيڪڏهن توکي يقين نٿو اچي”، مهاننديا وراڻيس، “ته آئون توکي پنهنجو زائچو يعني ڪنڊلي (Horoscope) پيش ڪري سگهان ٿو جنهن مطابق تون منهنجي زال ٿيندينءَ”.
بهرحال اهو مهاننديا جو عقيدو هو. اڄ به انڊيا ۾، خاص ڪري هندو ٻار ڄمڻ تي جوتشيءَ کان زائچو (ڪنڊلي) ڪڍرائين ٿا جنهن تي ڪيترا تمام گهڻو يقين رکن ٿا جنهن تي اسين يا چارلوٽ جهڙا يورپي ماڻهو ڪٿي ٿا يقين رکون. چارلوٽ کان جڏهن هن جي طرف جي ڪهاڻي پڇي وئي ته هن ٻڌايو ته هن کي ننڍپڻ کان انڊيا گهمڻ جو شوق هو. “جڏهن آئون يارهن سالن جي هيس ته اسان جي هڪ ٽيچر اسان کي انڊيا بابت هڪ بلئڪ ۽ وائيٽ فلم ڏيکاري هئي جنهن ۾ هاٿيءَ وارو ڇوڪرو به هو. ان بعد جڏهن آئون لنڊن ۾ پڙهي رهي هيس ته منهنجي ڪيترن انڊين سان ملاقات ٿي ۽ انڊيا جي ڪلچر ۽ ثقافت جي خبر پيئي. اتي جي البرٽ هال ۾ روي شنڪر جو پروگرام ۽ اتفاق سان مهاننديا جي رياست اوڙيسا جي ڊانس به ڏٺم ۽ بيحد پسند ڪيم. اڳتي هلي اسان چئن ڇوڪرين هڪ واڪس وئگن ڪمپني جي وئن هٿ ڪئي ۽ لنڊن کان منزلون ڪندا اچي انڊيا جي شهر دهليءَ ۾ ڇوڙ ڪيوسين. دهلي شهر جا چڪر هڻندا ڪناٽ پليس ۾ پهتاسين ته شام ٿي وئي. شام جي ڌنڌلڪي ۾ هڪ گهنڊي وارن واري ڇوڪري کي ڏٺم ته پورٽريٽ ٺاهي رهيو هو. آئون يڪدم هن وٽس آيس ۽ پڇيومانس ته “منهنجي شبيهه جو چتر ٺاهي ڏيندين؟” هن جي ڳالهائڻ ۾ مٺاس ۽ پنهنجا ئي هئي، رنگ سو ڪارو هوس پر منهن تي مرڪ ۽ موتين جهڙا سفيد ڏند هيس”.
“توکي هن ٽي دفعا گهرايو ۽ ٽئين دفعي جڏهن تون هن وٽ فوٽو لاءِ ويٺئينءَ ته هن توکي چيو ته قسمت ۾ پنهنجي شادي لکيل آهي. اهو ٻڌي تو به پڪ سوچيو هوندو ته هي آرٽسٽ پاڳل ڪو آهي؟”.
“نه. مون هن کي ٿڌو ڪيو ۽ شاديءَ جي ڳالهه جي ورندي نه ڏنيمانس. مون هن سان گڏ هن جي ڳوٺ هلڻ لاءِ راضپو ڏيکاريو. اتي منهنجي ملاقات هن جي پيءُ، ڀائرن ۽ ڀينرن سان ٿي. مون کي اهي پسند آيا ۽ آئون هنن کي وڻي ويس. مون کي ائين لڳو ڄڻ عرصي بعد پنهنجي گهر موٽي هجان. جيڪڏهن توهان ٻي جنم ۾ يقين رکو ٿا- گهٽ ۾ گهٽ مون کي ته آهي، ان ڪري مون کي ائين لڳو ڄڻ آئون انڊيا ۾ پهرين به اچي چڪي هجان. مهاننديا جو تعلق انڊيا جي هيٺاهين ۽ نيچ سمجهي ويندڙ ذات دلت سان آهي. هنن جي ڪڙم قبيلي موجب اسان جي شاديءَ جون رسمون ادا ڪيون ويون...”
مهاننديا وڌيڪ ٻڌايو ته سندس سئيڊش ڪنوار هنن سان گڏ انڊيا ۾ ٽي هفتا کن هئي ان بعد هوءَ سئيڊن رواني ٿي وئي. “هن مون کي به ساڻ گڏ هلڻ لاءِ چيو پر مون چيومانس ته آئون اتي پهچڻ جو بندوبست پاڻ ئي ڪندس. اهڙي طرح اسان ڏيڍ سال کن هڪ ٻئي کان جدا رهياسين. اسان لاءِ فقط خط لکڻ اڌ ملاقات رهي. آخر مون پنهنجي محبوبا چارلوٽ سان ملڻ لاءِ سئيڊن وڃڻ جو فيصلو ڪيو. غريب هجڻ ڪري آئون باءِ ايئر وڃي نٿي سگهيس. گهر ۾ جيڪو انڌو منڊوٽپڙ هو، اهو وڪڻي مون هڪ سائيڪل خريد ڪئي ۽ سئيڊن وڃڻ جو سفر شروع ڪيو. مون فقط سائيڪل جي سواري نه ڪئي. ڪٿي ڪٿي ڪنهن ٽرڪ واري به لفٽ ڏني ٿي. مون وٽ سمهڻ لاءِ Sleeping Bag به هئي ۽ کلئي آسمان هيٺان رات گذاريم ٿي. ڪڏهن ڪڏهن ڪنهن مون کي پنهنجي گهر ۾ به ٽڪايو ٿي ۽ کاڌو کارايو ٿي جنهن جي بدلي ۾ مون هن کي تصوير ٺاهي ڏني ٿي. مون وٽ 80 ڊالر ڪئش به هئي جيڪي بيلٽ ۾ لڪائي رکيا هئم جن کي هٿ نٿي لڳائڻ چاهيم.
رستي تي افغانستان، ترڪي وغيره مان لنگهندي مون کي ڪابل، قنڌار ۽ استنبول ۾ چارلوٽ جا خط به مليا جن منهنجي همٿ افزائي ڪئي. اهي بهتر ڏينهن هئا ۽ ان 1970ع واري ڏهاڪي ۾ ويزا ۽ پاسپورٽ جي اهڙي سختي نه هئي جهڙي اڄڪلهه آهي. ان هوندي به جيڪڏهن ڪنهن کي پڪو عزم آهي ته هن لاءِ ڪا رڪاوٽ ناهي. باقي دل کوٽي ته عذر گهڻا. منهنجي دل ۾ چارلوٽ لاءِ پيار مون کي هن سفر جي تڪليف محسوس ڪرڻ نٿي ڏني. رستي تي ملندڙ هن جي خطن مون کي احساس ٿي ڏياريو ته هوءَ به مون کي چاهي ٿي نه ته شڪ ۽ خوف انسان جا ٻه بدترين دشمن ٿين ٿا ۽ اهي اسان جي زندگي مشڪل ڪرڻ جو سبب بڻجن ٿا.
انڊيا جي غريب فٽ پاٿي دلت (اڇوت) آرٽسٽ مهاننديا ۽ سئيڊن جي امير ۽ اعليٰ خاندان جي حسين دوشيزه چارلوٽ جي ڪامياب شاديءَ کي اڄ 45 سال ٿي چڪا آهن. مهاننديا کان جڏهن ان ڪامياب زندگيءَ جو راز پڇيو ويو ته هن وراڻيو: “جي ها. هڪ راز آهي ۽ اهو راز اهو آهي ته ڪو راز ناهي. شادي نه فقط انسانن جي جسمن جو ميلاپ آهي پر روحن جو پڻ. هڪ ٻئي جي عزت ۽ هڪ ٻئي کي مانُ ڏيڻ سان به پيار ۾ واڌارو اچي ٿو”.
مهاننديا وارا شروع کان چارلوٽ جي ڳوٺ بوراس (Boras) ۾ رهن ٿا. بوراس گوٿن برگ جي ڀرسان آهي. بوراس ڪپڙي جي ڪارخانن کان مشهور آهي ۽ ان کي هڪ ننڍڙو ڳوٺ يا ٽائون چئي سگهون ٿا جنهن جي آدم شماري هڪ لک مس آهي سا به اڄڪلهه، نه ته 1970ع واري ڏهاڪي جي شروع وارن سالن ۾ جڏهن منهنجو پهريون دفعو هن شهر ۾ اچڻ ٿيو ٿي يا گوٿن برگ کان ڪالمار ٽرين ۾ وڃڻ ٿيندو هو ته رستي تي هيءَ بوراس اسٽيشن آئي ٿي ۽ انهن ڏينهن ۾ هن شهر جي اڄ کان اڌ جيتري آدمشماري مس هئي. هي اهي ڏينهن هئا جڏهن مهاننديا انڊيا کان سائيڪل ذريعي گوٿنبرگ پهتو هو جتان چارلوٽ هن کي پنهنجي ڳوٺ بوراس وٺي آئي هئي. خير آدمشماري ته اڄ به سڄي سئيڊن جي گهٽ آهي. سئيڊن جي گادي واري ۽ سڀ کان وڏي شهر اسٽاڪهوم جي آدم شماري 15 لک آهي يعني ڪراچيءَ جي ڏهين حصي کان به گهٽ ٿي. سئيڊن جو ٻيو نمبر وڏو شهر گوٿن برگ آهي. ان بعد مالمو ٽئي نمبر تي آهي جتان جي يونيورسٽيءَ مان مون تعليم حاصل ڪئي.مالمو جي آدمشماري 3 لک آهي ۽ چوٿين نمبر تي وڏو شهر اُپسالا آهي جيڪو تمام گهڻو اتر ۾ هجڻ ۽ گهڻي ٿڌ ڪري ان ۾ ڏيڍ لک ماڻهو رهن ٿا پر اتي به اعليٰ قسم جا تعليمي ادارا هجڻ ڪري اسان جي ملڪ جا ڪافي شاگرد نظر اچن ٿا. اسانجا جهاز اسٽاڪهوم، گوٿن برگ ۽ مالمو جي بندرگاهن ۾ تمام گهڻو وڃن ٿا. مهاننديا وارا جنهن ڳوٺ بوراس ۾ رهن ٿا اهو گوٿن برگ کان 60 ڪلو ميٽرن جي فاصلي تي مس آهي. يعني حيدرآباد کان هالا سمجهو. گوٿن برگ ۾ جهاز کي وٺي ايندا هئاسين ته بس ۾ بوراس ۽ آسپاس جي ٻين ڳوٺن ۾ چڪر هڻندا هئاسين. هينئر به منهنجي ڪنهن پڙهندڙ جو سئيڊن جي شهر گوٿن برگ وڃڻ ٿئي ته هو مهاننديا ۽ چارلوٽ وارن سان ملي سگهي ٿو. هونءَ به بوراس جهڙي ڳوٺ ۾ اسان جهڙا ڪارا ماڻهو- ايشين- آهن ئي ڪيترا! شهر ۾ ڦرندي گرندي توهان کي گهنڊي وارن وارو،توهان جي رنگ ۽ نڪ نقشن وارو مهاننديا ملي ويندو. هنن کي ٻه ٻار آهن: سڌارٿ ۽ ايملي. اهي به اتي ئي رهن ٿا.
مهاننديا سئيڊن ۾ هڪ مشهور آرٽسٽ آهي ۽ سئيڊن حڪومت جي آرٽ ۽ ڪلچر ڊپارٽمينٽ ۾ هڪ صلاحڪار جي حيثيت ۾ ڪم ڪري ٿو. هن جي تصويرن جي نمائش دنيا جي ڪيترن ئي شهرن ۾ ٿي چڪي آهي. 2012ع ۾ هن کي انڊيا جي رياست اوڙيسيا جي “اُتڪل يونيورسٽي آف ڪلچر” طرفان آنري ڊاڪٽوريٽ جي ڊگري به ملي چڪي آهي، ان ڪري هو “ڊاڪٽر پي ڪي مهاننديا” سڏيو وڃي ٿو ۽ سندس سئيڊش زال Charlotte هندي نالي چارولتا (Charulata) نالي سان مشهور آهي. سندن عشق محبت تي انڊيا جي فلمي پروڊيوسر سنجي ڀانشاليءَ Two Angels نالي فلم به ٺاهي آهي.