وير ساورڪر جو احوال

پاڻ وري اچون پنهنجي اصلي ڳالهه يعني ڪاري پاڻي وارن انڊامان ٻيٽن تي. انگريزن جتي چڱا ڪم ڪيا اتي ٻين تي حڪومتون ڪرڻ ۽ ٻين جي ڌرتيءَ تي قبضا ڪرڻ لاءِ هنن تڳڙم بازيون ۽ ظلم به ظلم ڪيا! 1857ع واري جنگ آزادي هجي يا حرن جو قتلِ عام... هنن جي ڪيل ڪوس ۽ ظلم جو ڪو ڪاٿو ئي ناهي. اڄ اسان هر روز هنن کي گاريون ۽ پٽون پاراتا ڏيون ها پر افسوس جو انگريزن جي وڃڻ بعد اسان جي پنهنجن ڪارن حاڪمن جيڪي ظلم ڪيا جيڪو ملڪ کي لٽيو، جيڪو غريب کي وڌيڪ مسڪين ڪيو، جنهن نموني سان تعليم ۽ صحت جي ستياناس ڪئي ۽ ناانصافيءَ جو راڄ هلايو ان کي ڏسي اسان جي ماڻهن کان انگريزن جا ڏک وسريو وڃن آهن ۽ چاهي اسان جو ملڪ هجي يا ڪينيا، يوگنڊا ــــ عوام اهو ئي چوي ٿو ته اڄ جي حاڪمن کان ته انگريز بهتر هئا! ۽ اهو به سوچيو ته جڏهن اڄ اسان کي پنهنجي چونڊيل ظالم حاڪم کي ٽپڙ ٻڌائڻ لاءِ ڪيترا ڌرڻا، ڪيترا جلسا جلوس ڪيترا جيل ڀرڻا ٿا پون اتي اسان جي ڏاڏن پڙ ڏاڏن انگريزن کي ڀڄائڻ لاءِ ڇا ڇا نه ظلم سٺا هوندا... جيڪي اسان جا اسان مان چونڊيل نمائندا نه پر اسان جا حاڪم هئا... هنن اسان کي غلام سمجهيو ٿي... ۽ Shoot to Kill جهڙا ست ڏوهه به هنن لاءِ معاف هئا. پورٽ بليئر وارو جيل (ڪاري پاڻي وارو قيد) اهڙن آزادي جي متوالن سان ڀريل رهيو ٿي. لاڙڪاڻي جي ربينا ابڙو يا هالا جي عبدالفتاح ابڙي جي جڏهن بيروت، شام ۽ ڪشمير جي ظلمن بابت شاعري پڙهندو اهيان ته دل چوندي آهي ته هو هتي پورٽ بليئر جي هن ڪاري پاڻي واري جيل کي ڏسي اسان جي آزادي لاءِ جدوجهد ڪندڙ هندو، مسلمان ۽ سکن جو به احوال لکن جن کي ڦٽڪا لڳڻ تي هي ٻيٽ آهن ۽ دانهن سان گونججي ويو ٿي، جن کي پنهنجي وطن کي ڌارين کان آزاد ڪرائڻ جي شوق ۾ ڦاهيون ڏنيون ويون ٿي، جن کي انڊامان جي قيد خاني ۾ خالي کوليون نه هجڻ ڪري شوٽ ڪري هنن جي لاشن کي سرڻن ۽ ڳجهن حوالي ڪيو ويو ٿي... انهن ۾ ڪهڙا ڪهڙا ته قابل ۽ پڙهيل ڳڙهيل اسان جا ننڍي کنڊ جا ماڻهو هئا... ڪهڙا ڪهڙا قابل وڪيل ۽ عالم دين هئا، ڪهڙا ڪهڙا دلير سک، مرهٺا ۽ پٺاڻ هئا. انهن مان ئي هڪ وير ساورڪر (سڄو نالو Vinayak Damodar Savarkar) هو جنهن جي نالي سان پورٽ بليئر ايئرپورٽ منسوب آهي. شهر ۾ توڙي سياحن جي عبرت لاءِ ڇڏيل پورٽ بليئر جيل اندر وير ساورڪر جي قد آدم لوهي مجسمي (Statue) اڳيان فوٽو ڪڍرائيندي سندس زندگيءَ جو احوال اکين اڳيان ڦري ٿو. اها ٻي ڳالهه آهي ته ڪجهه متنازع (Controversial) ڳالهين ڪري هن کي ڪجهه هيرو تصور ڪن ٿا ته ڪي-ــــ خاص ڪري مسلمان ۽ عيسائي هن کي ان ليول جو ماڻهو نٿا سمجهن جو هو مسلمانن ۽ عيسائين جي سخت خلاف هو. چوندو هو ته انهن کي پوليس ۽ فوج ۾ ته هرگز نه رکيو وڃي. هنن کي کپي ته هو عرب ملڪن ڏي هلياوڃن جتي هنن جون پاڪ جايون آهن. هندستان هندن لاءِ هجڻ کپي ۽ سک، ٻوڌي، جين سڀ پاڻ کي هندو سڏائين ۽ جيڪي هندو عيسائي ۽ مسلمان ٿيا آهن اهي واپس پنهنجي هندو ڌرم ۾ اچن. ڪن ڳالهين ۾ هندو ۽ ڪانگريس جماعت جو به وير سوارڪار سان اختلاف رهيو ٿي. مهاتما گانڌيءَ جي قتل جي ڏوهه ۾ وير سوارڪار به گرفتار ڪيو ويو هو پر پوءِ ڪورٽ کيس بري (acquit) ڪري ڇڏيو. وير نه فقط هڪ سياستدان، هندستان جي آزاديءَ جو متوالو/ جاکوڙي هو پر سٺو وڪيل، شاعر، اديب ۽ ڊراما نويس پڻ هو. پاڻ مهاراشٽرا رياست جي ناشڪ ضلعي جي هڪ ننڍڙي ڳوٺ ڀاڳوڙ ۾ ڄائو. ناشڪ شهر ممبئي کان 150 ڪلو ميٽر پري آهي جنهن بابت آئون پنهنجي انڊيا واري سفر نامي ۾ لکي چڪو آهيان ته اسان ڪار ذريعي ٽن ڪلاڪن ۾ پهچي ويا هئاسين. ممبئي هڪ ٻيٽ جيان آهي جتان پل ٽپي نئين (نوي) ممبئي اچجي ٿو. ان بعد ٿاني شهر آهي ۽ ناشڪ پهچڻ کان اڳ ڪجهه ننڍن وڏن شهرن مان گذرڻو پوي ٿو جيئن ته آسان گائون، واسند، کاردي، اگاتپوري، گهوٽي بردرڪ، گوندي دومالا، ولهولي وغيره، ناشڪ کان ڀاڳوڙ 22 ڪلو ميٽرن جي فاصلي تي آهي ۽ ڀاڳوڙ جي اڄ به هڪ ننڍڙي ڳوٺ جي حيثيت آهي ۽ اهو وير جي ڄمڻ کان ئي مشهور آهي.
پوني جي فرگوسن ڪاليج مان ڊگري حاصل ڪرڻ بعد وير سوارڪر لا (قانون) جي تعليم حاصل ڪرڻ لاءِ انگلينڊ روانو ٿيو ۽ لنڊن جي “گري اِن لا ڪاليج” ۾ داخلا ورتي. تعليم دوران لنڊن ۾ وير سوارڪر “انڊيا هائوس” ۾ رهيو جتي هن جو ٻين به ڪيترن قومپرستن سان واسطو پيو جن انڊيا کي انگريزن کان آزاد ڪرائڻ ٿي چاهيو. ان دوران هن ماڻهن کي ڀڙڪائڻ لاءِ “The History of the war of Indian Independence” لکيو جيڪو ڪتاب انگريزن انهن ملڪن ۾ بئن ڪري ڇڏيو جن ۾ هنن جو راڄ هو. باقي فرانس، جرمني، هالينڊ ۽ يورپ جي ٻين ملڪن ۾ تمام گهڻو وڪرو ٿيو جتان سمگل ٿي انڊيا ۽ انگلينڊ ۾ به آيو پئي.
وير سوارڪر پنهنجين لکڻين ۽ تقريرن ذريعي انڊيا جي ماڻهن کي اهو ئي چوندو رهيو ته اسان کي 1857ع جهڙو انقلاب آڻڻو پوندو. انگريزن کي اها ڳالهه نه وڻي. هنن وير سوارڪر کي فرانس مان وڃي گرفتار ڪيو ۽ کيس ٻه جنم ٽيپن جي سزا ڏئي ڪاري پاڻيءَ موڪليو. وير سوارڪر گرفتاريءَ کان بچڻ جي ڏاڍي ڪوشش ڪئي. هو پئرس ۾ هڪ گهر ۾ وڃي لڪي ويٺو جتان هن کي سوگهو ڪري S.S Morea نالي هڪ پاڻيءَ جي جهاز ذريعي ممبئي پئي موڪليو ويو. هن ان جهاز تان ڀڄڻ جي پنهنجن دوستن سان پلاننگ ٺاهي ۽ جيئن جهاز مرسليس ۾ لنگر انداز ٿيو ته هن دريءَ مان ٽپ ڏيئي ڀڄڻ جي ڪئي پر هن جو دوست جنهن کي اتي ڪار ۾ پهچي وير کي ڀڄائي وڃڻو هو، ان کي اتي پهچڻ ۾ دير ٿي وئي ۽ وير سوارڪر جهلجي پيو. کيس وري ساڳي جهاز ۾ سوار ڪيو ويو ۽ ممبئي ۾ لاٿو ويو، جتان کيس پوني جي يَرويدا سينٽرل جيل ۾ رکي ڪيس هلايو ويو. ان وقت وير سوارڪر جي عمر 28 سال هئي، کيس 50 سالن جي ٽيپ اچي وئي ۽ سزا ڪاٽڻ لاءِ ڪاري پاڻي انڊامان ٻيٽ موڪليو ويو جتي هن 1910ع کان 1921ع تائين سزا ڪاٽي ان بعد هن کي پوني واري جيل ۾ موڪليو ويو جتي وڌيڪ چار سال جيل ڪاٽيائين.
وير سوارڪار لاءِ چيو وڃي ٿو ته هن تمام گهڻو لکيو - خاص ڪري پنهنجي مادري ٻولي مراٺيءَ ۾ لکيو، جنهن مان پوءِ ڪيترو ئي مواد انگريزيءَ ۾ به ترجمو ٿيو. انهن ڪتابن مان ڪجهه آهن: ڪملا، مازي جنم ٽيپ (My life Sentence) ڪالي پاني (Life Sentence) ۽ هڪ تاريخي ڪتاب “سها سونيري پني” (Six Golden Pages) وغيره. هن جو هڪ مراٺي شاعريءَ جو ڪتاب “ساگارا پران تلمالالا” جيڪو انگريزي ۾ “Oh Great Sea, My Heart Aches for Motherland” نالي آهي. وير سوارڪر جا ٻيا به ڪتاب آهن، هڪ ته آزادي جي تعريف ۾ مراٺي زبان ۾ Jayostuteنالي شاعريءَ جو ڪتاب آهي. هن ڪتاب ۾ ڏنل اهي شعر آهن جيڪي وير سوارڪر انڊامان ٻيٽ واري جيل جي ڪوٺيءَ جي ڀتين تي ڪنڊن ۽ پٿرن سان لکيا ـــــ ڇو جو جيل ۾ ڪنهن به قيديءَ کي پنو پين رکڻ جي اجازت نه هئي. 1966 ۾ وير سوارڪر بک هڙتال جي حالت ۾ گذاري ويو.
1996ع ۾ مليالم ٻوليءَ ۾ ڪالا پاني نالي هڪ فلم ٺهي جنهن ۾ هندي اداڪار انوڪپور “وير سوارڪر” جو ڪردار ادا ڪيو. هن فلم جا ٻيا مشهور اداڪار جن کي اسان هندي فلمن ذريعي سڃاڻون ٿا، آهن: امريش پوري، تَبو ۽ تينو آنند. هيءَ فلم جيڪا اصل ۾ ته مليالم ٻوليءَ ۾ ٺهي هئي پر پوءِ اميتاڀ بچن هن کي هندي/اڙدو ۾ ڊب ڪرايو ۽ ان جو نالو رکيو “سزائي ڪالا پاني” اهڙي طرح هيءَ فلم ڏکڻ هندستان جي باقي ٻن ٻولين: تامل ۽ تيلگو ۾ به ڊَب ڪئي وئي ۽ سري لنڪا، ملائيشيا ۽ سنگاپور پاسي ڏاڍي هلي هئي. انڊامان يعني ڪاري پاڻي جي هنن ٻيٽن جي ظلمن جا داستان ۽ انگريزن جون ڪهاڻيون ايتريون آهن جو سڄو ڪتاب انهن سان ڀرجي وڃي، پر هتي اسان انهن ڪهاڻين بدران پنهنجي سامونڊي سفرن جو احوال بيان ڪري رهيا آهيون ته ڪيئن اسان کي ڪراچي ڇڏڻ بعد مختلف بندرگاهن ۾ ساهه پٽڻو پوي ٿو.

الطاف شيخ ڪارنر

جهونا ٿيا جھاز