انڊامان ۽ نڪوبار هڪ نه پر انيڪ ٻيٽ آهن
انڊامان ٻيٽن جي ان جهڳٽي هيٺان، ڏکڻ ۾ ٻيٽن جو هڪ ٻيو جهڳٽو آهي جيڪو نڪوبار ٻيٽ سڏجن ٿا. اهي به ننڍا وڏا 28 ٻيٽ آهن جن مان 12 آباد آهن. انڊامان ٻيٽن جي جملي ايراضي 6400 چورس ڪلو ميٽر آهي ۽ نڪوبار ٻيٽن جي 1840 چورس ڪلو ميٽر آهي. هن قسم جي ٻيٽن جو مثال ائون پنهنجن شاگردن توڙي پڙهندڙن کي ان جڳ يا شيشي جي ٿانوَ جو ڏيندو آهيان جنهن کي مٿان کان فرش تي هڻجي ته ان جا ننڍا وڏا انيڪ ٽڪرا ٿي وڃن. دنيا جا ڪيترا ملڪ ٻيٽن جا جهڳٽا آهن ۽ اهي اڪيلا نه پر شيشي جي ڀڳل جڳ وانگر آهن.
برمودا ٻيٽ دنيا جي ڪنهن نقشي ۾ ڏيکاريو وڃي ٿو ته ڪنهن ۾ نه. جنهن ۾ ڏيکاريو وڃي ٿو ان ۾ هڪ ٽٻڪي (Dot) برابر ڏيکاريو وڃيٿو. ظاهر آهي هيڏي وڏي دنيا ۾ يا هيڏي وڏي ائٽلانٽڪ سمنڊ ۾ برمودا يا ڪيپ وردي ٻيٽ جي حيثيت يا ايراضي ئي ڇا آهي، پر اسان جو جهاز جڏهن برمودا ٻيٽ جي ان ٻڙيءَ ڏي وڌندو وڃي ٿو ته اها ٻڙي وڏي ٿي عمارتون، جبل، بندرگاهه ۽ ان ۾ بيٺل خوب صورت جهاز نظر اچڻ لڳن ٿا. وڌيڪ ويجهو ٿيڻ تي خبر پوي ٿي ته هي هڪ ڇا هڪ ٻئي ڀرسان ۽ اڳيان پويان ڪيترائي ٻيٽ ائين آهن جيئن تسبيءَ جو ڌاڳو ٽٽڻ تي ان جا داڻا يا هار جا موتي ڇڙو ڇڙ ٿي وڃن. برمودا به هڪ يا ٻن ٻيٽن جو نالو ناهي پر 181 ٻيٽن جو نالو آهي، جن مان 8 ٻيٽ ته پُلين ذريعي ڳنڍيل آهن... ڪي سرنگهن (Tunnels) ذريعي ڳنڍيل آهن، ڪن ۾ ٻيڙين ذريعي پهچي سگهجي ٿو... ڪي وري ويجها هجڻ ڪري انهن جي پاسن واري سمنڊ کي هٿرادو طرح مٽيءَ سان لٽي، انهن ٻيٽن کي هڪ ٻئي سان ملايو ويو آهي. ممبئي وارا ٻيٽ 1534 ۾ پورچوگالين انگريزن کي ڏيج ۾ ڏنا ته اهي ست جدا جدا ٻيٽ هئا جن ۾ هڪ ٿورو وڏيرو ٻيٽ بامبي سڏيو ويو ٿي ۽ ٻيا ڀر وارا ڇهه هئا: ڪولابا، ماهيم، پاريل، وورلي، مئزگائون ۽ لِٽل ڪولابا. پوءِ وقت سان گڏ هن علائقي جي اهميت وڌڻ ۽ زمين جا اگهه ٿيڻ تي انهن ٻيٽن جي پاسن وارو سمنڊ مٽيءَ سان ڀري يڪو هڪ چَڪُ ٺاهيو ويو جيڪو اڄ ممبئي جي نالي سان سڏجي ٿو. اها ٻي ڳالهه آهي ته، اهي سڀ وڏا ٻيٽ هئا ۽ هڪ ٻئي جي ويجهو هجڻ ڪري سولائيءَ سان هڪ ٻئي سان ملي ويا نه ته انهن ٻيٽن کان علاوه ڪجهه ٻيابه ٻيٽ آهن جيڪي سائيز ۾ ننڍا ۽ ڏور هجڻ ڪري اڄ به ان ئي حالت ۾ آهن. گهمڻ لاءِ ٽوئرسٽ ٻيڙين ذريعي ممبئيءَ جي بندرگاهه کان اتي پهچن ٿا. انهن مان ڪجهه جا نالا آهن: ايليفنٽا ٻيٽ، بُچر ٻيٽ،، اويسٽر راڪ ٻيٽ، ڪراس ٻيٽ، مڊل گرائونڊ ٻيٽ وغيره وغيره جيئن اسان وٽ منهوڙي ٻيٽ ڀرسان بابا ڀٽ ٻيٽ، شمس پير ٻيٽ، چرنا ٻيٽ، بنڊل ٻيٽ، ٻڍو ٻيٽ وغيره آهي. ممبئي جي مٿين اهم ستن ٻيٽن جي ٽوٽل پکيڙ 603 چورس ڪلو ميٽر آهي ۽ هوڏانهن برمودا جيڪو يونائٽيڊ نئشنس ۾ هڪ مڪمل ملڪ جي حيثيت رکي ٿو ان جي 181 ٻيٽن جي پکيڙ جوڙ ڪئي وڃي ته فقط 53 چورس ڪلو ميٽر ٿئي ٿي. يعني فقط ڪلفٽن يا سنڌ يونيورسٽي جي ڪئمپس جي پکيڙ به ان کان يعني برمودا ملڪ کان گهڻي ٿئي ٿي. اها ٻي ڳالهه آهي ته پئسي ڏوڪڙ ۾ اسانجي سڄي ملڪ کان وڌيڪ ڪمائي اٿس. برمودا جي آدمشماري هاڻ وڃي ستر هزار ٿي آهي نه ته 1960ع ۽ 1970ع واري ڏهي ۾ جڏهن منهنجو جهاز کي برمودا وٺي وڃڻ ٿيندو هو، برمودا ٻيٽ جي جملي آدمشماري هالا پراڻا کان به گهٽ – يعني ويهه هزار ماڻهو به نه هئي.
برمودا جهڙن ٻيٽن وارن ملڪن لاءِ آئون هر وقت اهو ئي لکندو آيو آهيان ته ڍل اوڳاڙيندي/ٽئڪس جو حساب ڪرڻ ۾ تپيدارن جو سر ويندو هوندو. وري به برمودا جهڙا ٻيٽ هڪ ٻئي جي ويجهو ۽ ٿوري سامونڊي ايراضي ۾ آهن. سڀ کان خراب مثال مالديپ ملڪ جو آهي. مالديپ هندي وڏي سمنڊ ۾ سريلنڪا ٻيٽ جي اولهه ۾ آهي. برمودا جا پوڻا ٻه سئو کن ٻيٽ ته وري به هڪ ئي هنڌ هڪ ڇلي ۾ پُوتل موتين وانگر آهن پر مالديپ ملڪ جا 1200 کن ٻيٽ اهڙن 26 ڇلن/مالهائن ۾ آهن ۽ هڪ طرف هڪ هڪ ٻيٽ ٻئي کان پري آهي ته ٻي پاسي هر ڪا ٻيٽن جي مالها ٻيءَ کان پري آهي ۽ هي ٻيٽ هندي وڏي سمنڊ ۾ 90000 چورس ڪلو ميٽرن جي ايراضيءَ ۾ پکڙيل آهن. ڏٺو وڃي ته مالديپ ملڪ جي سڀني ٻيٽن جي ايراضي ته فقط 300 چورس ڪلو ميٽر مس آهي پر انهن جو حساب ڪتاب رکڻ لاءِ سال کپن جو ان لاءِ 90000 چورس ڪلو ميٽر سمنڊ جهاڳڻو پوي ٿو. ان ڪري ته مالديپ لاءِ چوندا آهن ته اهو ايشيا جو پکيڙ ۽ پاپوليشن جي خيال کان ننڍو ملڪ آهي پر دنيا جو سڀ کان گهڻو ڦهليل ملڪ آهي. مالديپ جي اڄڪلهه پنج لک آدمشماري آهي. هن ملڪ جو نالو ڏکڻ هندستان جي ٻولي مليالم جو آهي جنهن ۾ مالا معنيٰ هار ۽ دَوَيپو (Dweepu) معنيٰ ٻيٽ آهي. هنن ٻيٽن مٿان اڏامندڙ هوائي جهاز مان ڏسبو ته هي ٻيٽ مالهائن جي شڪل ۾ نظر اچن ٿا جن جو تعداد 26 آهي.
ڏٺو وڃي ته ٻيٽن جي تعداد۾ فلپين ملڪ سڀ کان مٿاهون آهي جنهن کي 7000 کان مٿي ٻيٽ آهن. ائين ته هندستان جو هڪ ضلعو لک ٻيٽن جو (لکديپ) آهي پر اهي ٻيٽ فقط نالي ۾ لک آهن پر ڳڻڻ ۾ 39 آهن. لکديپ ٻيٽ ڪٿي آهن؟ نقشي ۾ جيئن هندستان جي ساڄي پاسي خليج بنگال ۾ انڊامان ٻيٽ آهن تيئن کاٻي پاسي عربي سمنڊ ۾ لکديپ ٻيٽ آهن جن کي “لڪشا دويپ” پڻ سڏجي ٿو ۽ جن کي انگريز راڄ ۾ “لڪديو” سڏبو هو. هي ٻيٽ انڊيا جي ڪيرالا رياست ۾ اچن ٿا جتي هندي ۽ مليالم ٻوليون ڳالهايون وڃن ٿيون. لکديپ جي 39 ٻيٽن مان فقط ڏهه اهڙا ٻيٽ آهن جن ۾ آبادي آهي، انڊامان ٻيٽن وانگر، هندستان جي سرڪار هنن لکديپ ٻيٽن کي به خوب ماڊرن ڪري ڇڏيو آهي. قدرتي سونهن ۾ ته هونءَ ئي مالا مال هئا. دنيا جا سياح هوائي جهازن ۽ مسافر جهازن ۾ هتي اچن ٿا ۽ انڊيا ٽوئرزم مان خوب ڪمائي ٿي. اهڙي طرح سياح انڊامان ٻيٽ پڻ گهمڻ لاءِ اچن ٿا.
انڊامان ٻيٽن جو سڀ کان وڏو ٻيٽ انڊامان ئي سڏجي ٿو جيئن برمودا جي 181 ٻيٽن مان وڏو ۽ اهم جنهن تي گاديءَ جو شهر هئملٽن آهي، اهو ٻيٽ برمودا سڏجي ٿو باقي ٻين ننڍن وڏن ٻيٽن جا مختلف نالا آهن پر اتي جي هر ننڍي وڏي ٻيٽ جو رهاڪو پاڻ کي برمودي ٿو سڏائي. ائين ئي جيئن ڪلفٽن، صدر يا ليمارڪيٽ (پراڻي ڪراچي) جو رهاڪو ته پاڻ کي ڪراچيءَ جو ٿو سڏائي پر ملير، لانڍي، ماريپور، منهوڙي، سرجاني ڳوٺ ۽ سهراب ڳوٺ جو ماڻهو به پاڻ کي ڪراچيءَ وارو ٿو سڏائي.
انڊامان ٻيٽن ۾ سڀ کان وڏو ٻيٽ جنهن ۾ هتي جو وڏو شهر ۽ اهم بندرگاهه “پورٽ بليئر” آهي مين انڊامان ٻيٽ آهي جيڪو ڪافي وڏو آهي، سندس ڊيگهه سمجهو ته حيدرآباد کان لاڙڪاڻي کان به 15 ڪلو ميٽر وڌيڪ آهي.... حيدرآباد کان لاڙڪاڻو 230 ڪلو ميٽر آهي. اهڙي طرح هن جي ويڪر 60 ڪلو ميٽر آهي. انڊامان نالي سان ٻيا به چار پنج ننڍا وڏا ٻيٽ آهن. جيئن ته سائوٿ انڊامان، لِٽل انڊامان، نارٿ انڊامان، مِڊل انڊامان وغيره، انهن کان علاوه هن جهڳٽي ۾ ڪجهه هي اهم ٻيٽ آهن: جان لارينس ٻيٽ، رٽ لئنڊ ٻيٽ، نيل ٻيٽ، باراتنگ ٻيٽ، بئرن ٻيٽ، سينٽينل ٻيٽ، هئولاڪ ٻيٽ... وغيره... جيڪي سڀ انگريزي نالن وارا آهن يا اهم انگريز ماڻهن سان منسوب ٿيل آهن. ظاهر آهي هنن ٻيٽن تي صحيح طرح قبضو انگريزن جي ايسٽ انڊيا ڪمپنيءَ جو رهيو. هنن خليج بنگال ۾ لڳندڙ هر وقت جي طوفانن کان پنهنجا ڪاٺاڻا جهاز بچائڻ لاءِ هيءَ پناهگاهه ڳولي ۽ ڊيولپ ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي پر بيمارين ۽ مڇرن کان موت سبب ڇهه ست سالن بعد 1796 ۾ هنن ٻيٽن تي خرچ ڪرڻ ۽ سار سنڀال لهڻ ڇڏي ڏني. خطرناڪ قسم جي قيدين کي هو هيڏانهن ڪن ٻيٽن تي اچي ڇڏيندا هئا جيئن بيمارين وگهي يا جانورن جي حملن ۾ مري وڃن. هڪ ٻيٽ “وائيپر آئلينڊ” تي ته هنن ڦاهي گهاٽ به ٺاهي ڇڏيا هئا جتي ڏوهارين کي ڦاهيون ڏنيون ويون ٿي پر پوءِ 1857 واري بلوي بعد هنن محسوس ڪيو ته انڊامان ٻيٽ تي وڏو جيل ٺاهيو وڃي جتي وڏن ڏوهارين ۽ سندن (انگريزن) خلاف بغاوت ڪندڙ قومپرستن کي قيد رکيو وڃي. ان خيال کان پوءِ بليئر بندرگاهه ۾ 698 ڪمرن وارو هڪ جيل ٺاهيو ويو جيڪو 1910 ۾ ٺهي راس ٿيو. هن جيل جي ڪمرن ۾ قيدين کي اڪيلو رکيو ويو ٿي جتان هنن ڪجهه به ڏسي نٿي سگهيو. هر ڪمري جي ماپ 15 فٽ باءِ 9 فٽ رکي وئي ۽ هوا جي لاءِ فقط هڪ سر جيڏي ننڍي دري پٽ کان 10 فوٽ مٿي ڇڏي وئي. هن جيل ۾ ڪيترائي اهم ماڻهو خاص ڪري سياستدان ۽ هندستان جي آزاديءَ لاءِ جاکوڙيندڙ رکيا ويا. انهن ۾ هڪ “وير ساورڪار” (سڄو نالو Vinayak Damodar Savarkar) به هو جنهن نالي هاڻ پورٽ بليئر شهر جو هوائي اڏو آهي. هنن قيدين ۾ هڪ شير علي نالي پٺاڻ به هو جنهن 1872 ۾ انڊيا جي وائسراءِ رچرڊ سائوٿ ويل جي وزٽ تي هن کي قتل ڪيو هو.