پروفيسر محمد عمر چَنڊَجي ڪهاڻي
مائڪالاجي (Mycology) کنڀين(Fungi) جي سائنس آهي جنهن جي هڪ برانچ فائٽو پئٿولاجي(Phytopathology) ٻوٽن جي بيماري جو علم آهي.
محمد عمر 1944 ۾ سنجهوري تعلقي ان وقت جي نواب شاھ ضلعيجي هڪڙي ننڍڙي ڳوٺ “نئون آباد” ۾ ڄائو. مئٽرڪ ٽنڊو ڄام مان ڪرڻ بعد هن انٽر ۽ بي اي هالا جي سروري اسلاميهڪاليج مان ڪئي. تعليم دوران معاشي حالتن کي منهن ڏيڻ لاءِ هن ساڳي ڪاليج ۾ ڪلرڪ ٿي به ڪم ڪيو. هن کي ڍاڪا يونيورسٽي ايسٽ پاڪستان (هاڻ بنگلا ديش) ۾ پڙهڻ لاءِ اسڪالر شپ پڻ ملي. ان بعد هو هالا جي ڪاليج ۾ ليڪچرار ٿي رهيو. هالا مان آئون وڌيڪ نه پڙهيس پر ڪئڊٽ ڪاليج مان ان بعد چٽگانگ مان يا جهازن تي نوڪري وارن ڏينهن ۾ جڏهن موڪل تي ڳوٺ ايندو هوس ته محمد عمر چنڊ جي تعريف ڪاليج جي شاگردن ۽ ليڪچرارن کان علاوه مخدوم محمد زمان طالب الموليٰ ۽ پنهنجي والد گل محمد شيخ کان به ٻڌندو هوس. منهنجي پيءُ سان سندن دوست ۽ ننڍپڻ جو ڪلاس ميٽ ڊاڪٽر نبي بخس خان بلوچ محمد عمر جي تعريف ڪندو هو. ڊاڪٽر صاحب محمد عمر کي ڏسندو رهيو ٿي ته هو حر تحريڪ تي ريسرچ ڪرڻ ۾ ڪيڏي محنت ڪري ٿو. ان کان علاوه هالا جا شاگرد محمد عمر چنڊ جي تعريف ڪندا هئا ته هو انگريزيءَ جو ماهر ٽيچر آهي ۽ هو وڏي پيار ۽ devotion سان پڙهائي ٿو.
محمد عمر 1972ع ۾ سنڌ يونيورسٽي سان وابسته رهيو ۽ 1973ع ۾ ايم اي ۽ پي ايڇ ڊي لاءِ هن کي آمريڪا جي الينواءِ(Illinois)يونيورسٽيءَ اسڪالر تي گهرايو. تعليم بعد آمريڪا وارن محمد عمر کي ايران جي شهر اصفهان ۾ ايرانين کي انگريزي پڙهائڻ لاءِ مقرر ڪيو. هي شهنشاھ ايران جو زمانو هو جنهن جي آمريڪن سان دوستي هئي ۽ هو فوجي سازو سامان به آمريڪا کان گهرائيندو هو. محمد عمر چنڊ اصفهان ۾ آرمي بيس سان وابسته رهيو. انقلاب ۽ امام خميني جي اچڻ تي آمريڪن جو هي پروجيڪٽ 1979ع ۾ بند ٿي ويو. ان بعد 1980ع کان 1982ع تائين پروفيسر محمد عمر عراق جي موصل يونيورسٽي ۾ پڙهايو ۽ پوءِ هو 1982 ۾ واپس سنڌ يونيورسٽي آيو جن هن کي Lien تي ٽنڊو ڄام جي ايگريڪلچر ڪاليج ۾ رکيو جتي هن 1985ع تائين پڙهايو. هي اهي ڏينهن هئا جڏهن آئون ملائيشيا جي مئرين اڪيڊمي ۾ پڙهائي رهيو هوس جتي برونائي کان اسان وٽ گهمڻ لاءِ آيل ڪجهه دوستن عبدالشڪور منگي، تاج محمد بلوچ ۽ علي رضا شاهه (لڪي غلام شاھ واري) ٻڌايو ته اسان جي شهر هالا جي سروري ڪاليج جو هڪ پروفيسر محمد عمر چنڊ برونائيءَ ۾ اچي رهيو آهي.
پروفيسر محمد عمر برونائيءَ ۾ وڏو عرصو پڙهايو. هو 1985ع ۾ برونائيءَ آيو هو ۽ 13 سال 1998ع تائين برونائي جي نوجوانن کي برونائيءَ جي گادي واري شهر بندر سري بيگوان ۾ پڙهايو. منهنجي خيال ۾ اڄ برونائي جي هر آفيس ۾ سٺي انگريزي ڳالهائڻ وارو برونائيءَ جو باشندو پروفيسر عمر چنڊ کي سڃاڻندو هوندو ۽ 80 سيڪڙو هن جا شاگرد رهيا هوندا باقي پروفيسر پئان مزنا جا شاگرد هوندا. عمر چنڊ سان گڏ ٻي اهم شخصيت جنهن برونائي ۾ انگريزي پڙهائي ٿي اها ڪوالالمپور جي ملئي خاتون پروفيسر پئان مزنا هئي- جيڪا هاڻ پروفيسر عمر جي سيڻ به ٿئي.
پروفيسر عمر چنڊ کي 1995ع ۾ نيوزيلينڊ ۾ پرمننٽ ريزيڊنس ملي، ان ڪري هو 1998ع ۾ فئملي سان اوڏانهن هليو ويو- جيڪو هن جو صحيح قدم هو. ملائيشيا، برونائي، سعودي عرب، دبئي جهڙن ملڪن ۾ نوڪريون ڪندڙن کي آئون هميشه اها ئي صلاح ڏيندو آهيان ته نيوزيلينڊ، آسٽريليا يا ڪئناڊا جهڙن ملڪن ۾ ڀلي گهٽ پگهار واري نوڪري ملي ته به ان کي ترجيح ڏجي جو انهن ملڪن ۾ هميشه لاءِ رهڻ جي شهريت مليو وڃي ۽ ٻارن جو مستقبل به سلامت رهي ٿو. انهن ملڪن ۾ ٿڌ کڻي آهي پر عرب ملڪن جهڙي ناانصافي ۽ بي قدري ته ناهي.
بهرحال عمر کي هاڻ نيوزيلينڊ جي شهريت اختيار ڪندي به وڏو عرصو ٿي ويو آهي. هو ۽ هن جي فئملي آڪلنڊ شهر ۾ رهن ٿا، کيس ٽي پٽ آهن جيڪي انفارميشن ٽيڪنالاجي ۽ بزنس ائڊمنسٽريشن جهڙن سبجيڪٽن ۾ تعليم حاصل ڪرڻ بعد هاڻ نيوزيلينڊ ۾ ئي نوڪري ڪن ٿا. وڏي پٽ ايرج مرتضيٰ گهڻو اڳ پنهنجي چاچي حاجي احمد جي گهران شادي ڪئي. حاجي احمد جنهن تي پروفيسر عمر جن جي ڏاڏي جو نالو آهي ان اسلامي ڪلچر ۾ ماسٽرس ڪئي هئي ۽ سنڌ ۾ ايڊيوڪيشن ڊپارٽمينٽ سان وابسته رهيو. کيس هڪ ئي نياڻي ٻار آهي جيڪا شاديءَ بعد نيوزيلينڊ ۾ مڙس سان گڏ رهي ٿي. پروفيسر محمد عمر چنڊ جي ٻئي پٽ جو نالو منيب مصطفيٰ آهي، جنهن پنهنجي مامي جي مائٽن قريشين مان شادي ڪئي، ۽ ٽئي جو نالو عثمان مجتبيٰ آهي جنهن جي شادي گذريل مهيني (فبروري 2018) ڪئالالمپور ۾ پروفيسر پئان مزنا ۽ اخبار جي ايڊيٽر تئان ابوبڪر جي ڌيءَ شيناز سان ٿي. اُن خوشيءَ ۾ ٽنڊو قيصر جي ڊاڪٽر شفيع نظاماڻي، اسان جي ڳوٺ جي ڊاڪٽر ابڙو ۽ ميرپور خاص جي ڊاڪٽر مير عطا محمد ٽالپر به عمر سان شراڪت ڪئي. عمر چنڊ کلندي مون کي چيو ته “الطاف، شيناز جو دراصل نالو شهناز هجڻ کپي ۽ اسان به کيس شهناز سڏينداسين پر جيئن توکي خبر آهي ته ملائيشيا جي ڳوٺن ۾ ٻار ڄمڻ تي رجسٽريشن ڪرڻ وارو ڪلارڪ جيڪا هڪ دفعو اسپيلنگ لکي ٿو اها سڄي عمر هلندي هلي“. عمر ٻڌايو ته برونائيءَ ۾ ڪنواريتا سندس ئي پاڙي ۾ رهيا ٿي. ننڍي هوندي جڏهن شهناز چوندي هئي ته منهنجو نالو شِيناز (She Naz) آهي ته آئون چوندو هوس ته منهنجو نالو (He Naz) آهي. شيناز جي والده ۽ پروفيسر عمر ڪو عرصو هڪ ئي اداري ۾ به انگريزي پڙهائي.
پروفيسر محمد عمر چنڊ ڪاليج جي ڏينهن کان وٺي سنڌي ۽ انگريزيءَ ۾ تمام گهڻو لکيو آهي ۽ اڄ ڏينهن تائين لکندو اچي. پر هن جو گهڻو ڪم ريسرچ ورڪ تي آهي. هن کي آئون هر وقت ان ڳالھ تي آماده ڪندو رهان ٿو ته هو پنهنجي آتم ڪٿا لکي ته هڪ ڳوٺاڻو ٻار ٿي ڪري هن ڪيئن مشڪلاتن کي منهن ڏئي تعليم حاصل ڪئي ۽ ايمانداريءَ سان نوڪري ڪري پنهنجو ۽ پنهنجي ملڪ جو نالو روشن ڪيو. “عمر! هاڻ جڏهن تون اچي پوڙهو ٿيو آهين ۽ جڏهن نيوزيلينڊ جي ٿڌ ۾ ڪلاڪن جا ڪلاڪ واڪ به نٿو ڪري سگهين ته پوءِ پنهنجي گهر جي گرم ڪمري ۾ ويهي گذريل مُني صديءَ جون ڳالهيون لک ته تو ڪيئن نئون آباد، ٽنڊو ڄام، ۽ هالاجهڙنننڍڙن ڳوٺن ۾ ننڍپڻ گذاريو .... هالا، ڊاڪا ۽ حيدرآباد۾ ڪيئن وقت گذاريو.... آمريڪا ۾ تعليم دوران ڪيئن ڏينهن گذريا، ايران جي خوبصورت شهر اصفهان ۽ عراق جي تاريخي شهر موصل ۾ زندگيءَ جا ڇهه سال ڪيئن گذريا.... برونائي جي بندرگاھ ۽ گادي واري شهر “بندر سري بيگوان” ۾ 13 سالن جو تجربو ڪيئن رهيو ۽ هاڻ 20 سالن کان نيوزيلينڊ ۾ ڪيئن پيو وقت گذري....” سچ پچ ته عمر چنڊ جي آتم ڪٿا هڪ بيحد معلوماتي، دلچسپ ۽ رهنمائي جوڳي بايو گرافي ثابت ٿيندي.