ٿائلينڊ ۾ خيال رکڻ جون ڳالهيون
سامونڊي نوڪري دوران 1968 کان مختلف جهاز بئنڪاڪ، سونگڪلا ۽ ٿائلينڊ جي ٻين بندرگاهن ۾ وٺي وڃڻو پيو. ان بعد 1980 واري ڏهاڪي ۾، ملائيشيا ۾ ڪناري جي نوڪري دوران پڻ ٿائلينڊ جي مختلف شهرن ۾ شاپنگ يا سيمينار اٽينڊ ڪرڻ لاءِ ملائيشيا کان ٽرين، بس، ٽئڪسي يا هوائي جهاز ذريعي اچڻو پيو ٿي. اهڙي طرح ٿائلينڊ کي به ملائيشيا ۽ سنگاپور وانگر پنهنجين اکين آڏو ترقي ڪندو ڏٺم. هي ملڪ اسان جي ملڪ جي مقابلي ۾ ڪجهه به نه هئا. سندن اسپتالون، شپنگ ڪمپنيون، ايئرلائينون ۽ تعليمي ادارا اسان جي ماڻهن هلايا. ٿائلينڊ ته ملائيشيا ۽ سنگاپور کان به ويل ملڪ هو. ڪجهه نه هوس. پر اڄ ٿو ڏسجي ته “کيا سي کيا هوگيا هي” ۽ اسان جو ملڪ ڪٿي هو ۽ هاڻ ڪٿي وڃي پهتو آهي! بئنڪاڪ ۽ ٿائلينڊ جي ٻين شهرن ۾ رهڻ جي تجربي مان هتي ٿائلينڊ ۽ اتي جي ٿائي ماڻهن بابت ڪجهه ڳالهيون لکان ٿو جيڪي ٿي سگهي ٿو ته اسان جي انهن ماڻهن لاءِ ڪارآمد ثابت ٿين جيڪي ٿائلينڊ ۾ تعليم يا بزنيس خاطر رهن ٿا يا ٿائلينڊ وڃڻ جو ارادو رکن ٿا.
ٿائلينڊ ڏٺو وڃي ته اسان جو پاڙيسري ئي ملڪ آهي. خاص ڪري انگريزن جي راڄ تائين ته، جڏهن اڃان انڊيا جو ورهاڱو نه ٿيو هو. بنگلاديش، انڊيا ۽ پاڪستان هڪ ئي ملڪ هندوستان هو ۽ اسان ڳائيندا وتياسين ٿي “ساري جهان سي اڇا هندوستان همارا“..... دنيا جي ماڻهن يورپين توڙي عربن اسان کي هندي ٿي سڏيو. وڌ ۾ وڌ سنڌ جي رهاڪن کي کڻي السنڌي ٿي سڏيو.... بهرحال فارسي ڳالهائڻ واري لاءِ سنڌي يا هندي ساڳي ڳالهه هئي جو هنن لاءِ س ۽ هه جو اچار ساڳيو هو جيئن اڄ به اسان مان ڪي ڦاهي اچارين ٿا ته ڪي ڦاسي. يا ڪي ساهه چون ٿا ته ڪي ساس، مشهور چوڻي آهي ته “ڪاسائيءَ کي ماس جي ٻڪريءَ کي ساس جي“.
سو انگريزن جي راڄ ۾ ته ڄڻ برما به ننڍي کنڊ سان مليو پيو هو جو ان تي به انگريزن جو راڄ هو. شروع جي ڏينهن ۾ نه پڪا رستا هئا نه موٽر ڪارون نه ريل گاڏيون. سواري خچرن، گهوڙن، گڏهن ۽ ڏاند گاڏين تي ٿيندي هئي جن تي عوام توڙي مغل بادشاهه يا انگريز ڪامورا ٺٽي کان لاهور، پشاور کان ڪلڪتي، ميرپورخاص کان احمدآباد بڙودي، الهه آباد کان ڍاڪا چٽگانگ پئي آيا ويا ۽ ان کان اڳيان رنگون، منڊالي وغيره. 1857 واري هنگامي ۽ مارمارا بعد انگريزن جي اهڙي سوڀ ۽ مضبوط حڪومت ٿي جو هنن ان وقت جي مغل شهنشاهه بهادر شاهه ظفر کي ڪلڪتي تائين ڏاند گاڏيءَ ۾ ۽ ان بعد آگبوٽ ۾ رنگون ڏيهه نيڪالي ڏئي ڇڏي. سندس ٻين عزيزن کي ته آگري ۽ دهليءَ کان گڏهه گاڏين ۾ چاڙهيائون ته ٻن هفتن بعد رنگون اچي ٺڪاءَ ڪيائون.
برما کان پوءِ ٿائلينڊ (سيام) آهي ئي ڪيترو پري؟ برما (جيڪو هاڻ ميانمار ٿو سڏجي) ۽ ٿائلينڊ ائين مليا پيا آهن جيئن اسان جو صوبو بلوچستان ۽ ايران آهي. ٿائلينڊ جو ڏکڻ وارو حصو جتي ختم ٿئي ٿو اتان ملائيشيا شروع ٿئي ٿو ۽ ملائيشيا بعد سنگاپور جو ننڍڙو ٻيٽ آهي. ملائيشيا ۽ سنگاپور تي به انگريزن جي حڪومت رهي. ويندي مشرقي ملائيشيا (سباح ۽ سرواڪ) ۽ ڀرواري ملڪ برونائيءَ تي به انگريزن جي حڪومت رهي. اوسي پاسي جي ٻين ايشيائي ملڪن: انڊونيشيا، ڪمبوڊيا، ويٽنام، فلپين ويندي چين تي به ڊچن، فرينچن، هسپانين، يعني ڪنهن نه ڪنهن يورپي ملڪ جو راڄ رهيو. هڪڙو هي ٿائلينڊ ملڪ هو جيڪو غلاميءَ کان بچي ويو. جيتوڻيڪ ٿائلينڊ تي بادشاهي راڄ هو پر اهو مڃڻو پوندو ته ٿائلينڊ جا مقامي حاڪم (راجا) ملئي سلطانن، هندستان جي مغل حاڪمن، برونائي جي بادشاهن يا اسانجي سنڌ جي مير حڪمرانن کان وڌيڪ قابل ۽ سمجهدار چئبا جن ڊپلوميسي ۽ اٽڪلن سٽڪلن کان ڪم وٺي هڪ طرف يورپي قبضي خورن کي پري رکيو ۽ ٻئي طرف پنهنجي عوام جي به بهتري قائم رکندا آيا. هنن پاڙي جي ملڪن ۾ انگريزن جي راڄ مان سٺيون ڳالهيون سکي پنهنجي ملڪ ۾ اهي سٺائيون آنديون.... ٿائلينڊ ۾ اسڪول کوليا، عوام جي صحت بهتر بنائڻ لاءِ هنن مغربي طرز جا ميڊيڪل ادارا قائم ڪيا، روڊ رستا ۽ ريل گاڏيون ٺاهيون نه ته اسان وٽ يعني ٻين ايشيائي ملڪن جي حاڪمن جو سڄو زور پنهنجي عياشيءَ لاءِ محل محلاتون ٺهرائڻ تي هو ۽ وڏن جو نالو قائم رکڻ لاءِ هنن لاءِ مقبرا مزارون اڏڻ تي هو. انصاف، تعليم يا صحت جهڙين شين لاءِ عمارتون نه ٺهرايائون. اهي شيون سنڌ هند ۾ به انگريزن ئي قائم ڪيون.
هتي اهو به لکندو هلان ته ٿائلينڊ جي هڪ حصي تي فرينچن جو قبضو ضرور ٿيو هو. اهو آهي اوڀر ٿائلينڊ وارو حصو جنهن ۾ ٿائلينڊ جا ٻه ننڍڙا صوبا چانٿا بوري ۽ ٽراٽ (Chanthaburi & Trat) اچن ٿا جيڪي ڪمبوڊيا جي بارڊر تي آهن. 1895ع ۾ جيئن ئي فرينچن ٿائلينڊ جي انهن حصن تي قبضو ڪيو ته ٿائي بادشاهه فرينچ حڪومت کي ڳالهين ذريعي راضي ڪري هنن کان اهي واپس ورتا ۽ انهن جي بدلي ۾فرينچن کي ڪمبوڊيا جو مغربي حصو ڏنو جنهن تي ٿائلينڊ وارن جو قبضو هو.
بئنڪاڪ جي اسانجي ڪراچي جي کارادر، ميٺادر جهڙي پراڻي علائقي ۾ جيڪي تاريخي مغربي طرز جون عمارتون ڏسو ٿا اهي ٿائلينڊ جي شهنشاهه راما پنجين (Chulalongkorn) ان ڪوشش ۾ ٺهرايون جيئن ٿائلينڊ کي ماڊرن سمجهي يورپ جي ڪا سامراجي قوم ٿائلينڊ تي قبضو نه ڪري. هن انگريزن ۽ فرينچن سان مفاهمت جي پاليسي رکي پنهنجي ملڪ ۽ ماڻهن کي غلاميءَ کان بچايو.
ٿائلينڊ جي مشهور يونيورسٽي “چولا لونگڪورن يونيورسٽي” جيڪا 1917 ۾ ٺهي ۽ ٿائلينڊ جي پهرين يونيورسٽي آهي اها هن بادشاهه نالي آهي. چولا لونگڪورن (بادشاهه راما پنجون) 1853ع ۾ ڄائو. يعني انگريزن جو سنڌ تي قبضو ٿيڻ بعد ڏهه سال رکي ڄائو ۽ 15 ورهين جي ڄمار ۾ 1868 ۾ بادشاهه ٿيو ۽ 1910 ۾ وفات تائين 42 سال حڪومت ڪيائين. هي ننڍڙو هو ته هن انگريز ٽيچر ائنا وٽ تعليم حاصل ڪئي. ائنا کي چولا لونگڪورن جي پيءُ راما چوٿينشهنشاهه مونگڪت (Mongkut) پنهنجن 39 زالن ۽ ڪنيزائن ۽ انهن مان پيدا ٿيل 82 ٻارن کي مغربي تعليم ۽ تربيت ڏيڻ لاءِ پنهنجي محل ۾ رکيو هو. ان تي هڪ ناول Anna & the king Siam آهي ۽ ڪيتريون ئي فلمون ۽ ٽي وي سيريل ٺهي چڪيون آهن. ائنا وٽ جن شهنشاهه راما چوٿين جي 82 ٻارن ٽيوشن ورتي انهن مان بادشاهه راما پنجون چولا لونگڪورن به هڪ هو. بهرحال ان بابت تفصيلي ڳالهيون آئون ٿائلينڊ واري سفرنامي “اي جرني ٽو ٿائلينڊ” ۾ لکي چڪو آهيان ٿائي بادشاهن سان گڏ آئون هندوستان جي رياست گجرات جي راجائن کي به ڪريڊٽ ڏيندس جن پڻ پنهنجي رياست ۾ تعليم کي فروغ ڏنو ۽ پنهنجن محلن کي به يونيورسٽي ۽ تعليمي ادارا بنائي ڇڏيا. ڪاش اسان وٽ به اهڙا حاڪم هجن ها ته سنڌ جو نقشو ئي ٻيو هجي ها. اسان وٽ ته عوامي حڪومتن ۾ به حاڪم پهرين جي ٺهيل اسڪولن کي پنهنجيون ذاتي اوطاقون ٺاهيون ڇڏين جتي شاگردن بدران وهٽ ٻڌل رهن ٿا. هو گجرات ۽ سيام (ٿائلينڊ) جي حاڪمن وانگر پنهنجي هڙون ڇا ڏيندا. شايد اهو سبب آهي جو ٿائلينڊ جو عوام پنهنجي بادشاهي ۽ شاهي خاندان جي دل سان عزت ڪن ٿا. ايتريقدر جو اخبار جو اهو ٽڪرو به پٽ تي نٿا اڇلائين جنهن تي بادشاهه جو فوٽو ڇپيل هجي.
ٿائلينڊ ۾ هڪ مهمان جي حيثيت ۾ توهان تي لازمي ٿو ٿئي ته ملڪ جي قانون ۽ مقامي ماڻهن جي جذبات جو خيال رکو ۽ ملڪ جي حاڪم ۽ شاهي خاندان جي بيعزتي نه ڪريو. ملڪ جي ڪرمنل ڪوڊ ۾ آرٽيڪل 12 آهي ته: (Whoever defames, insults or threatens the king, queen, the heir apparent or the regent, shall be punished with imprisonment of 3 to 15 years….)
هن جو مطلب آهي ته ملڪ جي شهنشاهه جي خلاف ڪا به ڳالهه ڪرڻي ناهي ۽ نه هن جي ڪنهن مجسمي (Statue) يا تصوير کي خراب يا چٻوسٻو ڪرڻو آهي. نه شاهي خاندان خلاف مضمون لکڻا آهن ٿائلينڊ ۾ ايندڙ هم وطنين کي منهنجو اهوئي چتاءُ آهي ته هو ان معاملي ۾ محتاط رهن. ڪيترا يورپي ٽوئرسٽ بي خياليءَ ۾ يا نشي جي حالت ۾ ان قسم جو ڏوهه ڪريو وجهن ۽ هر سال ڪيترن ٽوئرسٽن ۽ ٿائلينڊ ۾ تعليم وٺندڙ شاگردن کي جيل اچيو وڃي. اها ٻي ڳالهه آهي ته ٿائلينڊ جو شاهي خاندان نرم دل آهي. خاص ڪري گذريل بادشاهه، جيڪو ڌارين ملڪن جي ماڻهن کي ان قسم جي سزا ۾ گهٽتائي ڪريو ڇڏي. پر اسان ڌارين کي کپي ته ملڪ جي قانون جي عزت ڪريون ٿائلينڊ واري سفرنامي ۾ هڪ يورپي سياح جو قصو لکي چڪو آهيان ته هن ٿائلينڊ جي نوٽ کي مروڙي سروڙي دڪاندارن کي اڇلائي ڏنو جنهن تي هن کي جيل اچي ويو جو هتي جي هر نوٽ تي بادشاهه سلامت جي تصوير آهي جيئن اسان وٽ قائداعظم محمد علي جناح جي آهي. يورپي ملڪن ۾ ائين ناهي. اتي آئون ڏسندو آهيان ته ماڻهو سمنڊ جي ڪناري تي به سئيڊن، ڊئنمارڪ يا انگلينڊ جي جهنڊن يا انهن جي بادشاهن ۽ راڻي ايلزبيٿ جي تصوير جا انڊرويئر به پايو پيا هلن. پر اسان وٽ ٿائلينڊ، ملائيشيا، سعودي عرب ويندي جپان جهڙن ايشيائي ملڪن ۾ هڪ ڌارئين کي خبردار رهڻ کپي.