سودو ڪن جي سون جو
نميبيا جي بندرگاهه والوس بي (Walvis Bay) ۾ مون اها ڳالهه اتي جي يونيورسٽي آف نَمِيبيا جي هڪ مڪاني شيدي پروفيسر ڪينٽ متينگو سان ڪئي ته هن ٽهڪ ڏيندي مون سان ان ڳالهه جي حاميءَ تي تاڙي ملائي. “سچ ٿو چوين، چيف صاحب! هنن گورن اسان جي ڌرتيءَ تي قبضو ڪري ان تي موجود سون، چاندي ته کڻي ويا پر گئانو (Guano) کي به نه ڇڏيائون. جهاز ڀري لنڊن، لسبان، بارسلونا ۽ بريمن کڻي ويا.”
“واقعي،” مون وراڻيومانس، “اسان کي ته پنهنجي گئانو جي ئي خبر ڪٿي هئي.”
منهنجي واتان اهو لفظ ٻُڌي پروفيسر کي حيرت ٿي ۽ چيو: "So, you know what is guano!"
“برازيل، وينزوئلا، ارجنٽائين (يعني سائوٿ آمريڪا) وڃي وڃي هسپانوي ٻوليءَ جو اهو لفظ ياد ٿي ويو آهي.” مون وراڻيو مانس.
دنيا ۾ ڪي ڪي لفظ اهڙا ته عام ٿي ويا آهن جيڪي کڻي ڪهڙي به زبان جا هجن پر مختلف ملڪن ۾ عام طرح سمجهيا وڃن ٿا، خاص ڪري جهازي دنيا ۾. مثال طور جڏهن سامان کي جهاز تي چاڙهبو آهي ته ان کي رسن ذريعي ڪرين جي ڪنڍي (Hook) ۾ ڦاسائي پوءِ ڪرين آپريٽر کي چئبو آهي “اويس” -معنيٰ مٿي ڇڪ. پوءِ ان سامان کي جهاز جي گدام (Hatch)جي منهن مٿان آڻڻ تي هن کي جهاز جي ڊيڪ تي بيٺل همراهه “آريا” چوندو آهي يعني ڪرين جي رسي کي ڍرو ڪر ته اهو سامان هيٺ اچي جهاز جي گدام ۾ پوي. هي لفظ - آريا ۽ اَوَيس نه فقط ڪرين وارو سمجهي ٿو پر اسان جهاز جا انجنيئر به انجن جو ڪو ڳرو پرزو مٿي کڻندا آهيون ته اَويس ۽ هيٺ لاهڻ لاءِ آريا چوندا آهيون. هي ٻه لفظ نه فقط اسان پاڪستاني پاڪستان ۾ استعمال ڪريون ٿا پر اهي لفظ انڊيا، سري لنڪا، بنگلاديش، ملائيشيا، چين، ويندي آفريڪا جي بندرگاهن ۽ يورپ جي به ڪيترن ملڪن، خاص ڪري انگلينڊ جي بندرگاهن ۾ استعمال ٿين ٿا ۽ سالن کان ٿيندا اچن. 1960ع واري ڏهاڪي کان- جڏهن کان مون جهاز جي نوڪري شروع ڪئي، آئون ٻڌندو اچان ۽ انهن لفظن کان ايراني، مدراسي، عرب، ترڪ، يوناني، ملئي چيني واقف آهن. مزي جي ڳالهه ته اهي لفظ بنگالي ٻوليءَ جا آهن ۽ مون کي لڳي ٿو ته اهي لفظ انگريزن جي انڊيا اچڻ کان استعمال ٿي رهيا آهن جو انگريزن جي ڏينهن ۾ جهازن تي ڪم ڪرڻ وارا اوئلي بنگالي هئا. پورچوگالين جي جهازن تي به انهن جو تعداد گهڻو هو. ٿي سگهي ٿو سورهين صديءَ جي شروعات ۾ پورچو گالين جي انڊيا پهچڻ کان به اڳ اهي لفظ استعمال ۾ اچڻ شروع ٿيا هجن جڏهن هندي وڏي سمنڊ تي عربن ۽ ايرانين جي جهازن جي آمدرفت هئي ۽ محنت مزوري جهڙن ڪمن لاءِ هنن اڪثر بنگالين کي جهاز تي رکيو ٿي.
اهڙي طرح سامونڊي دنيا ۾، خاص ڪري سنگاپور کان سري لنڪا تائين، ممبئي کان ممباسا تائين هڪ ٻيو لفظ جيڪو عام آهي، اهو آهي: ناکئو. اهو ٿوري گهڻي ڦيرڦار سان ناڪو، ناڪئو اچاريو وڃي ٿو. اهو فارسي لفظ “نائو خدا” جي کار آهي. معنيٰ ٻيڙيءَ جو مالڪ يا جهاز هلائيندڙ. نيويگيٽر.
هيسپانوي لفظ جيڪو سڄي ڏکڻ ۽ وچ آمريڪا ويندي USA جي ٽيڪساز ۽ لوزيانا جهڙين رياستن ۾ (جتي اسپيني ٻولي ڳالهائي وڃي ٿي) ۽ پورچوگال ۽ اسپين جي بندرگاهن سان گڏ آفريڪا جي بندرگاهن ۾ (خاص ڪري آفريڪا کنڊ جي اولهه واري ڪناري جي بندرگاهن ۾) عام استعمال ۾ اچي ٿو، اهو آهي گئانو (Guano) جنهن جي لفظي معنيٰ ته “ٽورو” يا تِيڪَ (Shit) آهي پر هتي پروفيسر صاحب جڏهن سمنڊ جي ڪناري ڏي هٿ ڦيري گئانو جي ڳالهه ڪئي ته آئون سمجهي ويس ته هو نَميبيا جي انهن ننڍن ننڍن ٻيٽن جي ڳالهه ڪري ٿو جن تي صدين کان سامونڊي پکي رهن ٿا ۽ جيڪي ٻيٽ اڄ به دنيا جي 1200 مقرر ڪيل IBA (سامونڊي پکين جي واڌاري ۽ ويجهاري لاءِ بچاءَ ڪيل جايون) يعني Important Breeding Areas مان آهن، جن تي پکين جو گڏ ٿيل گئانو- يعني وِٺيون ڪنهن زماني ۾ “سفيد سون” سمجهيو ويو ٿي ۽ يورپي ملڪن جا جهازي پنهنجا جهاز هن وکر سان ڀري پنهنجن ملڪن ڏي روانا ٿيا ٿي جتي هنن پکين جي وِٺين جا مڻ بارود ٺاهڻ ۾ يا ڀاڻ طور استعمال ڪيا ٿي.
پکين جي هن قسم جي ويجهه Breeding ۽ رهائش جا ننڍڙا ننڍڙا ٻيٽ توهان کي ڪيترن ئي ملڪن ۾ ملندا جن مان ڪجهه جو ذڪر آئون پنهنجي اسڪينڊينيوين سفرنامن مان ڪنهن ۾ “جت برف پوي ٿي جام” يا شايد “يورپ جا ڏينهن يورپ جون راتيون” ۾ ڪري چڪو آهيان ته ناروي جي ڪنهن ڏورانهين ٻيٽ جي شپ يارڊ ۾ ٺهندڙ هڪ ٻيڙيءَ جي انسپيڪشن لاءِ فيريءَ ۾ وڃي رهيو هوس ته رستي تي ٻه هڪڙا مختصر ٻيٽ نظر آيا جن تي موجود ٽڪريءَ جي چوڌاري هزارين پکي چهٽيل هئا. دراصل ان ٽڪريءَ جي چوٽيءَ کان قدمن تائين پکين پنهنجي رهائش ۽ بيضا ڏيڻ لاءِ سوراخ ڪري ڇڏيا هئا جن اندر ماديون پنهنجن آنن تي آري تي هيون ۽ نَر حضرات ان سوراخ (آکيري) جي ٻاهران چهٽي چوڪيداري ڪري رهيا هئا. جيئن ئي اسان جي فيري (مسافر بردار جهاز) ان ٻيٽ جي ويجهو لنگهيو ته طوطن جهڙن رنگين پکين ڦڙڪو ڏئي، اهو ٻيٽ اها ٽڪري ڇڏي هڪ ئي گروپ ۾ هوا ۾ اڏامڻ لڳا جيئن اسان اڪثر ڪبوترن يا جهرڪين کي جهڳٽي ۾ اڏامندو ڏسندا آهيون. اسان جي فيري جيئن ئي ٻيٽ کان ٿورو پري پهتي ته هو سڀ پنهنجن پنهنجن ٻرن ۾ موٽي آيا. مون حيرت جو اظهار ڪري پنهنجي ڪليگ نارويجن انجنيئر کي چيو ته شاباش هجي هنن نر پکين کي جو پنهنجي پنهنجي مادي ۽ پنهنجي پنهنجي آکيري کي سڃاڻن ٿا جيتوڻيڪ هو سڀ هڪ جهڙا لڳن ٿا. وڌ ۾ وڌ نر کڻي مادين کان قد بت ۾ وڏا هجن پر هو پنهنجو پاڻ ۾ ته هڪ جهڙا آهن. ائين به ته ناهي ته انسانن وانگر سندن مادين مان ڪنهن کي ساڙهي پاتل آهي، ڪنهن کي چولو، ڪنهن جي ڪپڙن جو ڳاڙهو رنگ آهي ته ڪنهنجو ڪارو، ڪنهن جا وار کليل آهن ته ڪنهن جون ٻه چوٽيون.... سڀ ماديون توڙي نر هڪ ئي رنگ جا هئا. ٻي ڳالهه ته ائين به ناهي ته ڪي ٽي چار نر هئا جيڪي اڏامي وري واپس پنهنجي مادين وٽ پهتا. هي ايڏو وڏو تعداد پکين جو هو جو هزارين به آئون ٿو چوان. پڪ هڪ لک جي لڳ ڀڳ هوندا جو هو جڏهن ٻيٽ ڇڏي آسمان ڏي اڏاميا ته اسان جي مٿان ائين جهڙ ٿي ويو ڄڻ ڪو ڪارو ڪڪر مٿان اچي ويو هجي.
بهرحال مٿين ڳالهه مان منهنجو مطلب آهي ته اهڙن ٻيٽن تي پکين جو وڏو تعداد ٿئي ٿو. اسان وٽ زمين وارا پکي تتر، ڪانگ، ڪٻرون ته مختلف وڻن جي ٽارين تي آکيرا ٺاهي پيٽ قوت لاءِ وڻن تي ڦٿل ميوو يا ڦريون کائيندا رهن ٿا يا هتان هُتان داڻو چڳندا رهن ٿا پر سامونڊي پکي جن جو کاڄ مڇي يا سمنڊ جا ساهوارا آهن انهن لاءِ سمنڊ جي ڀر ۾ ئي رهائش لاءِ ڪو ٺام ٺڪاڻو ڳولڻو پوي ٿو. هو ڀلي سڄو ڏينهن سمنڊ مٿان اڏامندا رهن، سمنڊ تي ترندا رهن پر رات گذارڻ لاءِ، آنا لاهڻ ۽ انهن جو ڦوٽاڙو ڪرڻ لاءِ هنن لاءِ ڌرتيءَ جو ٽڪرو ضروري آهي، پوءِ اهي ڀلي ننڍي سائيز جا اُڏامندڙ پکي هجن يا ڪميون ۽ پينگئن.
آفريڪا جو هي ملڪ “نميبيا” آفريڪا جي نقشي ۾ کاٻي پاسي بلڪل هيٺ آهي. يعني ڪراچيءَ کان آفريڪا کنڊ جو جي ڦيرو ڪجي ته آفريڪا کنڊ جي بلڪل تري ۾ سائوٿ آفريڪا ملڪ آهي جنهن جي ساڄي پاسي يعني آفريڪا کنڊ جي اوڀر ڪناري پاسي “موزمبق” آهي ۽ کاٻي پاسي يعني آفريڪا کنڊ جي اولهه ڪناري پاسي هي ملڪ “نميبيا” آهي. مزي جي اها ڳالهه ته ٻنهي ملڪن تي پورچوگال جو قبضو هو جيئن اسان جي ننڍي کنڊ، ملائيشيا، سنگاپور وغيره تي انگريزن جو هو. موزمبيق تي پورچوگالين جو قبضو 1498ع کان رهيو جڏهن واسڪو ڊاگاما ڪيپ آف گڊ هوپ جو سمنڊ ڪراس ڪري هندي وڏي سمنڊ ۾ موزمبق جي سر زمين تي پهتو. موزمبق کي آزادي 1975ع ۾ اسان جي اڳيان ملي جڏهن اسان جا جهاز موزمبق جي بندرگاهن لارينزو مارڪس (جيڪو هاڻ موپوتو ٿو سڏجي) ۽ بيرا جهڙن بندرگاهن ۾ ويندا رهيا ٿي. هوڏانهن نميبيا کي پورچوگالين ڪافي دير سان 1990ع ۾ آزادي ڏني. نميبيا تي پورچوگالين جو موزمبيق کان به گهڻو اڳ 1448ع کان اچڻ وڃڻ شروع ٿيو پر هڪ ته نميبيا گهڻي ڀاڱي رڻ پٽ هو سو پورچوگالين ان ۾ ڪا خاص دلچسپي نٿي رکي ۽ پورچوگالين بعد انگريز، فرينچ ۽ ٻيا يورپي به ايندا رهيا. ايتري قدر جو 1884ع ۾ نميبيا جرمن ڪالوني جي حيثيت ۾ به رهيو.
آفريڪا جي هنن ملڪن ۾ اڄ ڪلهه جي جهازن جي مالڪن جي ڪا خاص دلچسپي نه رهي آهي. اهڙي طرح اسان جي جهازران ڪمپنيءَ به پنهنجا جهاز آفريڪا جي بندرگاهن ۾ نٿي موڪلڻ چاهيا پر 1960ع وار ڏهاڪي جي آخري سالن ۾ ۽ 1970ع واري ڏهاڪي جي شروع وارن سالن ۾ سئيز ڪئنال بند هجڻ ڪري اسان جي جهازن کي ڪراچيءَ کان لنڊن لور پول، بريمن هئمبرگ، بارسلونا، لسبن يا يورپ جي ٻين بندرگاهن ۾ پهچڻ لاءِ سڄي آفريڪا کنڊ جو ڦيرو ڪرڻو پيو ٿي پوءِ مجبوريءَ جي حالت ۾ رستي تي ممباسا، زنجبار، موپوتو، والوس بي، عابد جان، ڊڪار جهڙن آفريڪي بندرگاهن ۾ جهاز جي ٻارڻ لاءِ تيل ۽ جهاز هلائيندڙن لاءِ راشن پاڻي خريد ڪرڻ لاءِ داخل ٿيڻو پيو ٿي. ڪڏهن ته- بلڪه ڪيترائي دفعا انهن مٿين يا ٻين آفريڪي بندرگاهن لاءِ ڪارگو ملي ويو ٿي. هاڻ مڙيئي آفريڪا جا بندرگاهه ماڊرن ٿي ويا آهن نه ته انهن ڏينهن ۾ يعني اڄ کان 50 سال اڳ انهن جي حالت خراب هئي ۽ سامان جي لاهڻ ۽ چاڙهڻ ۾ سخت سستيءَ کان ڪم ورتو ويو ٿي. ويندي “جدي” ۽ “پورٽ سوڊان” جي به اها حالت هئي. جهاز کي مهينو مهينو به بندرگاهه ۾ ترسڻو پيو ٿي.اسان جهاز هلائڻ وارا خوش هوندا هئاسين جو جهاز هلائڻ وارن جو اهو ئي خواب هوندو آهي ته هنن جو جهاز بندرگاهه ۾ پهچي ته مزورن جي هڙتال هجي. يعني جهاز بندرگاهه ۾ ئي بيٺو رهي، سمنڊ جو رخ نه ڪري. پر مالڪن لاءِ وڏو نقصان آهي ته جهاز بندرگاهه ۾ ئي بيٺو رهي.
نميبيا جي بندرگاهه Walvis Bay ۾ هڪ دفعو اسان جو جهاز پهچڻ تي خالي جيٽي نه هجڻ ڪري اسان جي جهاز کي بندرگاهه جي ٻاهران کلئي سمنڊ ۾ (جيڪو آئوٽر ائنڪريج ٿو سڏجي) لنگر ڪيرائي هفتو کن انتظار ڪرڻو پيو. بندرگاهه جي مڪاني ايجنٽ اسان جهاز وارن لاءِ هڪ موٽر بوٽ جو بندوبست ڪيو هو جيئن ان ذريعي اسان بندرگاهه ۾ گهمڻ ڦرڻ لاءِ اچي سگهون ۽ جهاز جي بور زندگيءَ مان نجات حاصل ڪري سگهون. هڪ دفعي لانچ وارو اسان کي اوسي پاسي جي سير تي به وٺي هليو جيئن ڪو ڪراچي جي سامهون پنهنجي جهاز مان لانچ ذريعي پورٽ قاسم يا گوادر پاسي جو سير ڪندو رهي. ان سير دوران اسان ننڍن ننڍن ٻيٽن وٽان به لنگهياسين جن ۾ سامونڊي پکين آنا لاٿا ٿي ۽ رهائش اختيار ڪئي ٿي، انهن ۾ هڪ اچابوئي Ichaboe ٻيٽ به هو جنهن لاءِ مڪاني ماڻهن ٻڌايو ته ارڙهين صديءَ جي آخري سالن ۽ اوڻهين صديءَ جي شروع وارن سالن ۾ ٻيٽ تي گڏ ٿيل پکين جي “وِٺين” جي ڍير مان ڳوڻيون ۽ دٻا ڀرڻ تان يورپي جهازران پاڻ ۾ وڙهي پوندا هئا. انهن ڏينهن ۾ اڃا ڪيميڪل فرٽيلائيزر ايجاد نه ٿيو هو سو پکين جون وِٺيون فصل لاءِ يا بارود ٺاهڻ لاءِ سون برابر سمجهيون ويون ٿي. 1800ع ۾ لنڊن ۾ انهن وِٺين يعني پکين جي ٽوري (Guano) جي هڪ ٽَنَ جو اگهه 10 پائونڊن کان به مٿي هو. هي اهي ڏينهن هئا جڏهن سون جو تولو هڪ پائونڊ کان به گهٽ هو. ان بابت قصا ٿا پڙهجن ته حيرت ٿي ٿئي ته گئانو (پکين جي وِٺين) کي حاصل ڪرڻ لاءِ يورپ جي ملڪن جي واپارين ۽ جهاز رانن جي رش ايڏي ته وڌي وئي جو هن اچابوئي (Ichaboe) ٻيٽ جي چوڌاري 600 کن جهاز (يعني ان وقت جون سڙهن واريون ٻيڙيون) لنگر انداز رهيون ٿي ۽ ٻين کان گوءِ کڻڻ ۽ پنهنجا جهاز اڳواٽ ڀري يورپ روانو ٿيڻ لاءِ هنن جا هڪ ٻئي سان جهيڙا ٿيا ۽ آزاداڻي طور گارين، ٺونشن، لتن ويندي خنجر ۽ بيلچن جو استعمال ٿيو ٿي. پکين جا لاٿل آنا ته کڻي هڪ ٻئي کي هنيائون ٿي پر آفريڪي پينگئن (جيڪي هنن ٻيٽن تي صدين کان بي خوف ٿي هليون) کي ڳچي کان جهلي هڪ ٻئي کي هنيائون ٿي. گهڻي پئسي جي ڪمائڻ جي حرص ۾ هنن کي سڄو سڄو ڏينهن ڍونڍ ۾ بيهي وِٺين سان ڇٻيون ڀرڻ ۾ به ڪوفت نٿي ٿي.
يورپين سمجهيو ٿي ته گئانو (Guano) خاص ڪري پکين جون وِٺيون ۽ چمڙن جون پولڙيون ڪمائتي شيءِ آهي. هيءَ شيءِ نه فقط بارود ٺاهڻ لاءِ فائدي واري آهي پر فصل لاءِ سٺو ڀاڻ به آهي جو هن ۾ يعني پکين جي ٽوري (وٺين وغيره) ۾ نائٽروجن، فاسفيٽ ۽ پوٽيشيم جو مقدار تمام گهڻو ٿو ٿئي جيڪي شيون ٻوٽن جي واڌاري لاءِ ضروري آهن. اهڙي طرح پکين جون وِٺيون انهن ڏينهن ۾ گن پائوڊر ۽ بم بارود (Explosive Material) ٺاهڻ ۾ پڻ ڪم آيون ٿي. ٿي سگهي ٿو ته اسان وٽ ڌرتي تي جيڪي پکي آهن: ڪانگ، ڪٻرون باز، سرڻيون ۽ چتون چيها- انهن جون وِٺيون به ڪارآمد هجن پر اهي وڏي مقدار ۾ گڏ ڪڻ ڏکيو ڪم آهي جو اسان وٽ پکي هڪ هنڌ ويهڻ بدران الڳ الڳ وڻن جي ٽارين تي آکيرا ٺاهي رهن ٿا پر سمنڊ سان واسطو رکندڙ رات جي وقت هڪ ئي هنڌ تي، خاص ڪري ڪنهن ننڍڙي ويران ٻيٽ تي گڏ ٿي رهن ٿا جن جو تعداد هزارن بلڪ لکن ۾ به ٿئي ٿو جو هوائي جهاز يا هيليڪاپٽر مان ڏسبو ته اهو ٻيٽ اڇن سي گل (Sea Gull) يا ڪارين پينگئن سان اڇو يا ڪارو ٿيو پيو هوندو.
پکين جي ڪالونين کان مشهور نميبيا ملڪ جو هي ٻيٽ اِچابوئي ڏٺو وڃي ته ايراضيءَ ۾ هڪ چورس ڪلوميٽر به نه آهي اهو فقط 0.065 چورس ڪلوميٽر آهي، يعني ساڍا ڇهه هيڪٽر ٿيو. هڪ هيڪٽر 100 چورس ميٽرن برابر ٿئي ٿو يعني زمين جو چورس ٽڪرو جنهن جو هر پاسو 100 ميٽر آهي ته اهو هڪ هيڪٽر ٿيو. هڪ چورس ڪلوميٽر ۾ 100 هيڪٽر ٿين ٿا. جي ايڪڙن جو حساب لڳائجي ته هڪ هيڪٽر ۾ اڍائي کن ايڪڙ ٿيا. سو سمجهو ته نميبيا جو هي پکين جي رهائش وارو ٻيٽ اِچابوئي (Ichaboe) جيڪو دنيا جي 1200 آءِ بي اي (Important Bird Areas) مان هڪ آهي، سائيز ۾ اٽڪل 15 ايڪڙ آهي. صدين کان هن ٻيٽ تي سامونڊي پکي بنا خوف خطري جي رهندا آيا ٿي ۽ ٻيٽ جا اهي سورهن ايڪڙ سندن وٺين سان ڀربا رهيا ٿي. سمنڊ ۾ اٿل پٿل اچڻ تي ائٽلانٽڪ سمنڊ جي لهرن هنن جي گئانو جو ڪجهه حصو صاف ڪيو ٿي پر پوءِ ڪجهه هفتن بعد وِٺين جا وري تالاب ٺهي ويا ٿي. 1800ع ڌاري جڏهن هتي پهريان انسان پهتا ته وِٺين جو تالاب 5 ميٽر کن هو جنهن ۾ عام ماڻهوءَ جي قد کان ٻيڻو ڊگهو ماڻهو به ٻُڏي وڃي. سائوٿ آفريڪا توڙي هن ڀر واري ملڪ ۾ اونهاري ۾ ئي چڱي ٿڌڪار ٿي رهي، سياري ۾ ته سخت سيءُ ۽ ڌنڌ ٿو رهي. ايڏو ڌنڌ جو وِٺين سان ڳوڻيون، ڳوٿريون، ڇٻيون ۽ دٻا ڀرڻ وارا پنهنجي سامهون بيٺل ٻي مزور کي به ڏسي نٿي سگهيا. ائٽلانٽڪ سمنڊ جي ٿڌين هوائن جسم کي ٿي چيريو. هن ٻيٽ تي ڪم ڪرڻ وارن جي کائڻ پيئڻ لاءِ به ڪي هوٽلون نه هيون. مزورن ان ٻيٽ تي هلندڙ پينگئن جهلي، پچائي کاڌا ٿي. هر يورپي ملڪ جي ماڻهن کي اهائي لوڙ هئي ته هن وکر (گئانو) سان جلدي جلدي پنهنجا جهاز ڀري يورپ جي مارڪيٽ ۾ وڪرو ڪري ناڻو ڪمائجي.
سامونڊي پکين جي وِٺين جو هي واپار ڪيترائي سال هلندو رهيو.اهو تڏهن جهڪو ٿيو جڏهن بم ۽ بارود ٺاهڻ لاءِ ٻيا طريقا ايجاد ٿيا، فصلن جي بهتري لاءِ ڪيميڪل ڀاڻ تيار ٿيا. اڄ ايڪهين صديءَ ۾ به نميبيا جي هن ٻيٽ “اِچابوئي” ڏي ماڻهو ايندا رهن ٿا پر گئانو (پکين جون وِٺيون) گڏ ڪرڻ لاءِ نه پر پکين جي ديدار لاءِ، انهن جا فوٽو ڪڍڻ لاءِ. نميبيا جي بندرگاهه وال وس Walvis Bay ۾ هوائي جهاز ۾ پهچي پوءِ لانچن ۽ فيرين ذريعي هن ٻيٽ Ichaboe جي چوڌاري چڪر هڻن ٿا. پکين جا هن قسم جا ٻيٽ پکين جي شوقينن لاءِ ڪشش رکن ٿا. مور، طوطا، ڪانگ ڪٻرون ته هو پنهنجن ڳوٺن ۾ به ڏسي سگهن ٿا پر مختلف سامونڊي سي گل، نيرڳ، آرڪٽڪ ٽرن، بدڪون، پيليڪان، ڪاز، ٿڙندا (Tuffed Ducks) چيڪلا (Teal)، لنج (Grelag goose)، هنجر (Spotbill)، انڪاٽرن، ڊگوش (Pintail Northern)، سينڌر پينگئن، ڪورمورنٽ، Sacred Ibis، ڪِنگ فشر، Herons، پلوور جهڙا هزارن جي تعداد ۾ پکي ههڙن ٻيٽن تي ئي ڏسي سگهجن ٿا.
هتي اهو به لکندو هلان ته مٿئين اِچابوئي ٻيٽ بابت ڪيترا سال يورپين کي خبر نه پئي هئي. ٿورن گهڻن انگريزن ۽ پورچو گالين وٺين سان جهاز ڀري انهن جو يورپ ۾ وڪرو پئي ڪيو. پوءِ ڪئپٽن بينجمن موريل جنهن لڌڙن (Seals) جو شڪار ٿي ڪيو اهو 1830ع ڌاري هن ٻيٽ تي آيو ۽ پوءِ 1832ع ڌاري هن جو A Narrative of Four Voyages نالي يادگيرين جو ڪتاب ڇپيو جنهن ۾ هن اِچابوئي ٻيٽ تي گئانو جي انبارن جو ذڪر ڪيو.ان ۾ هن لکيو ته “پکين جي هنن وِٺين ۾ وڏي ڪمائي آهي. جيڪڏهن ڪو 30000 ڊالر هن واپار ۾ لڳائي ته هو آرام سان ٻن سالن اندر 10 کان 1500 پرسينٽ نفعو ڪمائي سگهي ٿو. هن ڪتاب بعد يورپ جي ڪيترن ئي ملڪن جا ماڻهو جهاز خريد ڪري هن وکر کي حاصل ڪرڻ لاءِ نميبيا ڏي ڀڳا. سڀ کان گهڻا جهاز 400 کان 500 تائين سال 1841ع ۽ سال 1843ع کان 1845ع جي وچ ۾ هن ٻيٽ جي چوڌاري نظر آيا جن ٽي لک ٽن کن گئانو يورپ پهچايو. ان تان منهنجو ڪليگ چيف انجنير مرحوم اڪبر غازي ياد ٿو اچي جنهن سان گڏ مون ڪيترن ئي جهازن تي سفر ڪيو. ڪجهه عرصو Sailing بعد اسان جي دوست ۽ مئرين اڪيڊمي چٽگانگ ۾ مون کان هڪ سال سينئر اڪبر غازيءَ سامونڊي نوڪريءَ کي خيرباد چئي اسان جي ڳوٺائي ڪئپٽن رشيد ابڙو ڪناري تي رهي وانگر بزنيس شروع ڪيو. ڪئپٽن رشيد جهاز چارٽر ڪري،يعني مسواڙ تي حاصل ڪري ڪنهن ملڪ مان سيمنٽ سان ته ڪنهن ملڪ مان چانورن سان ڀري انهن ملڪن ڏي موڪليندو هو جتي ان وکر جي ضرورت ۽ اگهه هجي پر اسان جي دوست اڪبر غازيءَ هڪ ئي شيءِ هڪ ئي ملڪ دبئيءَ ۾ موڪلڻ لڳو. اهو وکر پڻ گئانو هو پر پکين جون وِٺيون نه پر مينهن جو ڇيڻو. گوبر! اڄ کان ٽيهارو کن سال اڳ دبئي جي حڪومت دبئيءَ کي هڪ رڻ پٽ مان ڪڍي سبز ۽ ساوڪ وارو بڻائڻ ٿي چاهيو جنهن لاءِ هن کي ڇيڻي جي وڏي مقدار جي ضرورت هئي. اها کوٽ پوري ڪرڻ لاءِ اسان جي ڪليگ حامي ڀري ۽ ڪيترائي سال پاڪستان مان ڇيڻي سان جهاز ڀري موڪليندو رهيو. بعد ۾ اسان جهازن وارا دبئي جي ساوڪ ڏسي دل ئي دل ۾ پنهنجي دوست ۽ سينئر ڪليگ چيف انجنير اڪبر غازيءَ جي عقل، همٿ ۽ انتظام کي داد ڏيڻ لڳاسين.