ايمنسٽي انٽرنيشنل- هڪ تعارف
انهن قيدين کي مضمون ۾ ”ضمير جو قيدي“ لکيو ويو هيو ۽ اتان ئي اهو اصطلاح وجود ۾ آيو. انهيءَ مضمون ڇپجڻ تي زبردست رد عمل ٿيو، هڪ مهيني اندر هڪ هزار کان وڌيڪ ماڻهن ”پيٽر بينن سن“ کي حمايت ۽ عملي مدد جا خط لکيا ۽ ڪيترن ئي ضمير جي قيدين جي باري ۾ معلومات موڪلي.
مضمون ڇپجڻ جي ڇهن ئي مهينن کانپوءِ ”پيٽربينن سن“ ”ايمنسٽي انٽرنيشنل“ جي نالي سان هڪ بين الاقوامي تحريڪ جو بنياد وڌو. پنهنجي قيام جي پهرين سال ۾ ئي ”ايمنسٽي انٽرنيشنل“ 210 ڪيس کنيا ۽ مختلف حڪومتن ڏانهن انساني حقن جي سلسلي ۾ چار وفد موڪليا.
آهستي آهستي ”ايمنسٽي انٽرنيشنل“ پنهنجي نڪته نظر کي وسيع ڪرڻ شروع ڪيو ۽ ضمير جي قيدين جي آزادي لاءِ ڪم ڪرڻ سان گڏوگڏ سياسي ڪيسن جي انصاف ڀري ڪارروائي، جيلن ۾ قيدين تي تشدد ۽ بدسلوڪي خلاف پڻ مهم شروع ڪئي.
1970ع واري ڏهاڪي ۾ ”ايمنسٽي انٽرنيشنل“ سمورن ڪيسن ۾ موت جي سزا جي مخالفت جو باقاعدي موقف اختيارڪيو. 1977ع ۾ عالمي برادري، تحريڪ جي ڪوشش کي تسليم ڪيو ۽ ”ايمنسٽي انٽرنيشنل“ کي امن جو ”نوبل انعام“ ڏنو ويو. جڏهن ته گڏيل قومن جي اداري پاران ”ايمنسٽي انٽرنيشنل“ کي سندس خدمتن جي مڃتا طور 1978ع ۾ انساني حقن جو ايوارڊ ڏنو ويو. ”ايمنسٽي انٽرنيشنل“ پنهنجي جدوجھد جو دائرو وسيع ڪرڻ شروع ڪيو ۽ انهن انسانن جي بچاءَ تي ڌيان ڏيڻ شروع ڪيو، جيڪي حڪومتن وچـ۾ ٿيندڙ ڪارروائين جي نتيجي ۾ پريشانين جو شڪار ٿي رهيا هئا.
”ايمنسٽي انٽرنيشنل“ 1988ع ۾ ”انساني حق هاڻي جو هاڻي“ جي عنوان هيٺ هڪ بين الاقوامي مهم هلائي، جنهن جو مقصد انساني حقن جي بهتر معيارن تي عمل ڪرائڻ، انهن جي باري ۾ شعور ڏيڻ ۽ انساني حقن ۾ واڌارو آڻڻ هيو.1991ع ۾ انساني قانون مطابق موقف اختيار ڪندي ”ايمنسٽي انٽرنيشنل“ فيصلو ڪيو هو ته يرغمال بنائڻ، قتل ڪرڻ ۽ اغوا ڪرڻ جھڙن عملن ۾ ملوث سياسي جماعتن ۽ اپوزيشن گروپن کي سڌو سنئون مخاطب ٿيندي. ان سان گڏ پنهنجي ئي ملڪ مان زبردستي جلاوطن ڪرڻ جھڙين ڪارواين، خلاف پڻ آواز اٿارڻ جو فيصلو ڪيو.
اسين اڄ به دنيا اندر انهن انسانن کي سرڪاري حاڪمن پاران تڪليفون پهچائڻ ۽ ذليل ڪرڻ جا واقعا ڏسون ۽ ٻڌون ٿا؛ جن جا نڪته نظر ۽ رايا کين پسند نه آهن. تاريخ جي مختلف دورن ۾، دنيا جي مختلف خطن ۾، حاڪمن، پنهنجي مخالفن کي قيد ڪيو، ڪوڙا ڪيس هلائي ماري ڇڏيو، قيد دوران تشدد ڪيو، جلا وطن ٿيڻ تي مجبور ڪيو ۽ گم ڪرائي ڇڏيو. اهڙا عبرتناڪ واقعا اڄ به ٿين پيا. هر قسم جون حڪومتون، پوءِ اهي کاٻي ڌر جون هجن يا ساڄي ڌر جون هجن يا وري جمھوري يا آمرانه هجن، اهڙن ڏوهن ۾ ملوث آهن. انساني حقن جي احترام جي دعوى جي باوجود، غريب ۽ امير، مشهور ۽ گمنام، سياسي مخالف ۽ عام شهري، عورتون۽ مرد، ٻيو ته ٺهيو پر ننڍڙا ٻار به حڪومتن جي انهن ڏوهن جا شڪار ٿي رهيا آهن.
”ايمنسٽي انٽرنيشنل“ جو طريقه عمل بلڪل سادو ۽ سڌو سنواٽو آهي. هڪ طرف حڪومتون پنهنجن ڏوهن کي جيل جي ڀتين، سينسر جھڙن قانونن، مختلف پابندين ۽ اونداهين ڪوٺين ۾ لڪائن ٿيون ته ٻئي طرف ”ايمنسٽي انٽرنيشنل“ انهن مڪروهه واقعن ۽ ڏوهن کي روشني ۾ آڻي عام راءِ جوڙي ٿي. عوامي ڌيان جي روشني انهن واقعن ۽ ظلمن تي وڌي وڃي ٿي، جن جو شڪار بيگناهه ۽ مظلوم انسان ٿين ٿا. پوءِ انهيءَ عام راءِ جي دٻاءَ هيٺ سڄي دنيا ۾ مهمون هلائي پرامن احتجاج ڪيا ٿا وڃن. انهن مڙني ظالماڻن واقعن کي مشهور ڪيو ٿو وڃي، ته جيئن سموري انسانيت متحرڪ ٿئي. انهيءَ سڌي سنواٽي، مگر طاقتور حڪمت عملي سان جوابدار حاڪمن ۽ حڪومتن کي خبر پئي ٿي ته اسان تي نظر رکي پئي وڃي. انهيءَ حڪمت عملي جو گهڻو اثر به ٿئي ٿو ۽ حڪومتون بدناميءَ کان بچڻ خاطر مسئلن ڏانهن ڌيان ڏين ٿيون، يا وري جواز پيد اڪن ٿيون.
انساني حقن جي جدوجھد ۾ مدد ڏيڻ ”ايمنسٽي انٽرنيشنل“ جو مشن آهي. انساني حقن جو مطلب آهي ته هر انسان عزت ڀرئي سلوڪ جو حقدار آهي، حفاظت ۽ سلامتي جو حقدار آهي، چڱي ۽ مناسب خوراڪ ۽ اجهي جھڙي بنيادي ضرورتن لاءِ وسيلن جو حقدار آهي. جڏهن اسين اهو چئون ٿا ته هڪ شخص وٽ انساني حق آهن ته در حقيقت اسين اهو ٿا چئو ته ٻين ماڻهن وٽ انساني ذميواريون آهن. هر انسان جي اها ذميواري آهي ته هو ٻين جي انساني وقار جو احترام ڪري. ٻين لفظن ۾ ڪنهن هڪ شخص پاران انساني حقن جي احترام جو مطالبو ڪرڻ جو مطلب اهو آهي ته اها اپيل ٻين جي روين جي باري ۾ آهي.
”ايمنسٽي انٽرنيشنل“ جن مخصوص حقن جي بچاءِ لاءِ ڪم ڪري ٿي، انهيءَ لاءِ تنظيم جي اپيلن ۽ مهمن جو نشانو، حڪومتن ۽ مقتدر حاڪمن جو رويو آهي. هيءَ تنظيم ان ڳالهه تي زور ٿي ڏئي ته حڪومتون انسانن جي وقار جو احترام ڪن. ۽ انهن جي بچاءَ کي يقيني بنائڻ لاءِ پنهنجون جوابداريون پوريون ڪن.
”ايمنسٽي انٽرنيشنل“ سموري دنيا جي ناانصافين خلاف نٿي وڙهي سگهي. پر هوءِ ان ڳالهه تي يقين رکي ٿي ته سمورن انساني حقن جو هڪٻئي سان واسطو آهي ۽ بنيادي شهري حقن ۽ سياسي حقن ۾ بهتري سان انسانن لاءِ پنهنجي سماجي ۽ اقتصادي حقن ۾ بهتري آڻڻ ممڪن ۽ سولو ٿي پئي ٿو.
”ايمنسٽي انٽرنيشنل“ گهڻي ڀاڱي سماجي ۽ اقتصادي حقن لاءِ ڪم ڪرڻ وارن انسانن جو دفاع ڪري، انهن جي حقن جي حاصلات لاءِ سڌو سنئون ڪم ڪري ٿي. جڏهن انسانن کي قيد، تشدد، يا موت جي خوف کان سواءِ پاڻ ۾ ملڻ، منظم ٿيڻ، مظاهرن ڪرڻ، لکڻ پڙهڻ ۽ ڳالهائڻ جي آزادي هوندي ته اهي پنهنجن ملڪن ۾ ڌيان جوڳن، سمورن سماجي ۽ اقتصادي مسئلن جي حل لاءِ جدوجھد جي بهتر پوزيشن ۾ هوندا.
”ايمنسٽي انٽرنيشنل“ جيڪو ڪم پنهنجي ذمي کنيو آهي ان کي ”مينڊيٽ“ چيو ويندو آهي، جيڪو هن ريت آهي.
1- ”ايمنسٽي انٽرنيشنل“ انهيءَ قيد جي مخالفت ڪري ٿي جنهن جي نتيجي ۾ هر انسان جي انهيءَ حق جي ڀڃڪڙي ٿئي ته ...... !
الف: آزادي سان پنهنجا نظريا ۽ عقيدا رکڻ ۽ انهن کي ظاهر ڪرڻ جن ۾ نه تشدد ڪيو وڃي ۽ نه وري تشدد جي حمايت ڪئي وئي هجي.
ب: جنس، رنگ، نسل يا ٻولي ۽ مذهب جي بنياد تي فرق کان آزاد هجڻ.
2- ”ايمنسٽي انٽرنيشنل“ هر انسان جي جسماني ۽ ذهني استحڪام جي ڀڃڪڙي خاص ڪري تشدد، خراب سلوڪ يا موت کان محفوظ رکڻ جي ڀڃڪڙين جي مخالف آهي ۽ ان لاءِ دنيا جي سمورين حڪومتن کان مطالبو ڪري ٿي ته ......!
الف: سمورن ضمير جي قيدين کي آزاد ڪيو وڃي. جن کي سندن عقيدن، رنگ، نسل، ٻولي يا جنس جي بنياد تي قيد ۾ رکيو ويو هجي ۽ انهن ڪڏهن به تشدد جي ڪنهن ڪارروائي ۾ حصو نه ورتو هجي يا وري حمايت نه ڪئي هجي.
ب: دنيا اندر موت جي سزا جو، تشدد ڪرڻ ۽ قيد دوران ظالماڻي سلوڪ جو خاتمو آندو وڃي.
ت: سمورن سياسي قيدين لاءِ مناسب وقت اندر سندن ڪيسن جا انصاف ڀريا موقعا فراهم ڪيا وڃن.
ث: ڪيس هلائڻ کان سواءِ قتل ڪري ڇڏڻ ۽ ماڻهن کي ”غائب“ ڪرڻ جي سلسلن جو خاتمو آندو وڃي.
”ايمنسٽي انٽرنيشنل“ جو مينڊيٽ انتهائي محدود ۽ چٽو آهي ته جيئن موثر انداز ۾ ڪم ڪري سگهجي. ”ايمنسٽي انٽرنيشنل“، ان ميڊيٽ کان سواءِ ٻين عاملن تي نه تبصرو ڪري ٿي نه وري ڪارروائي ڪري ٿي. هن انساني حقن جا ٻيا معاملا، ٻين تنظيمن لاءِ ڇڏي ڏنا آهن.
”ايمنسٽي انٽرنيشنل“ سياسي تنازعن ۾ ڪنهن به ڌر جو ساٿ نه ڏيندي آهي. ڇاڪاڻ ته پنهنجي ساک برقرار رکڻ لاءِ تنظيم کي ڪنهن به قسم جي مذهبي، سياسي يا نسلي حمايت کان پاسو ڪرڻو پوندو آهي. ڇاڪاڻ ته تنظيم کي مختلف عالمي نظرين ۽ سياسي گروهه بندين ۾ جتي به انساني حقن جي مخصوص ڀڃڪڙين جا اطلاع ملن ٿا اتي هڪ ڪرو رهڻو پوي ٿو.
”ايمنسٽي انٽرنيشنل“ ڪنهن حڪومت يا سياسي نظام جي نه حمايت ڪري ٿي ۽ نه وري مخالفت ڪري ٿي. تنظيم انهن ماڻهن جي نظرين جي به حمايت يا مخالفت نٿي ڪري جن جي حقن جي بچاءَ جي جدوجھد ۾ هوءَ رڌل آهي. تنظيم رڳو انهن مخصوص انساني حقن جي ڀڃڪڙين جي مخالفت ڪري ٿي جن جي بچاءَ جو بار هن کنيو آهي.
”ايمنسٽي انٽرنيشنل“ هڪ جمهوري خودمختيار تنظيم آهي ۽ رڳو پنهنجي ميمبرن اڳيان جوابدار آهي. جيڪي سڄي دنيا ۾ پکڙيل آهن. تحريڪ کي سڄي دنيا مان پنهنجي ميمبرن ۽ حامين وٽان فنڊ ملندا آهن. ڇاڪاڻ ته ”ايمنسٽي انٽرنيشنل“ پنهنجي بجيٽ لاءِ ڪنهن به حڪومت پاران ڪابه رقم قبول نه ڪندي آهي. سندس مالي وسيلن جو بنياد مقامي يا وسيع بنياد تي فنڊ جمع ڪرڻ جون مهمون آهن.
قديم زماني کان انساني حق ۽ وقار مختلف تھذيبن ۽ علائقن ۾ فڪر ۽ عمل جو موضوع رهيا آهن. انساني تاريخ جي سموري عرصي ۾ انسانذات، انهن ماڻهن، حڪومتن ۽ ادارن جي خلاف پنهنجي حقن جي بچاءَ جي جنگ ڪئي آهي. جيڪي کين سندن حق ڏيڻ کان انڪار ڪن ٿا ۽ کين سندن پيدائشي حق ڏيڻ کان محروم رکڻ جي ڪوشش ڪن ٿا.
انهن انساني حقن جي جنگ ۾ ”ايمنسٽي انٽرنيشنل“ پڻ هڪ وڏو مورچو آهي، هڪ تحقيقي ادارو آهي، هڪ دستاويزي مرڪز آهي، هڪ تشهيري ۽ ابلاغي ادارو آهي، هڪ قانوني آفيس آهي ۽ انساني حقن جي بچاءِ لاءِ، عالمي سطح تي لابنگ ڪندڙ تنظيم پڻ آهي. جنهن وٽ ڏهه لک ماڻهن کان وڌيڪ ميمبر ۽ ڪروڙين حامي آهن جيڪي انساني حقن جي تحريڪ جو سرمايو آهن.
اڄ ڪلهه ”ايمنسٽي انٽرنيشنل“ پاران عالمي سطح تي انساني حقن جي عالمي پڌرنامي جي حمايت ۾ هڪ صحيحن جي مهم هلائي پئي وڃي. انساني حقن جي سمورن حامين ۽ انساني حقن جي عالمي پڌرنامي سان متفق سمورن انسانن کي انهيءَ مهم ۾ ڀرپور شرڪت جي دعوت ڏجي ٿي.
آئون ”ايمنسٽي انٽرنيشنل“ لاڙڪاڻو چيپٽر جي صدر طور توهان کي اپيل ٿو ڪريان ته!
اچو ته ......!
انساني عظمت ۽ وقار لاءِ، انسانذات جي پيدائشي حقن جي حاصلات لاءِ، انساني حقن جي وسيع تر جدوجھد ۾ شريڪ ٿيون.
(روزاني عوامي آواز– 16 سيپٽمبر 1998ع)