اونداهيءَ ۾ سوجھرو : الھه وسايو سولنگي
طبيعت ۾ ميٺاس، قد جو وچولو، خلقِ خدمت جي سوچ ۽ فڪر ۾ هڏين هيڻو، هٿن ۾ فائيلن ۽پنن جا ڍير، منھن ۾ مُرڪ جھڙو انسان مامو رمضان علائقي جي سوين ڳوٺن ۾ هڪ مسيحا طور تي سڃاتو ويندو آهي. هن ارادي ۽ عمل کي هينئن ثابت ڪيو آهي ته صرف جيئڻ، پيٽ پالڻ ۽ مري وڃڻ زندگيءَ جو نالو نه آهي. پر مقصد خاطر جيئڻ مرڻ بعد ماڻهن جي اکين جا لڙڪ بڻجڻ ۽ پنھنجن ڪارنامن جا ڌرتيءَ تي پيرا ڇڏڻ ئي زندگيءَ جو نالو آهي. پر مقصد خاطر جيئڻ مرڻ بعد ماڻهن جي اکين جا لڙڪ بڻجن ۽ پنھنجن ڪارنامن جا ڌرتيءَ تي پيرا ڇڏڻ ئي زندگيءَ جو نالو آهي. مامي جي زندگيءَ ۾ جڏهن به جهاتي پائي واريءَ تي وجود جا نشان ڇڏي وڃڻ ئي زندگيءَ جو اصل ڪارج آهي. زندگيءَ جا سڀ پاسا جيڪڏهن سماج ۾ رهندڙ پيسيل ۽ جبر ۾ رهندڙ ماڻهن لاءِ ڪتب آندا وڃن ته هر ماڻهو مامي رمضان وانگر زندگيءَ ۾ وڏو مان مرتبو حاصل ڪري سگهي ٿو .
پوئتي پيل علائقن ۾ جتي وڏيرن ۽ ڀوتارن جا ڪلور اوج تي آهن، اتي مامي رمضان جھڙا ڪردار ماڻهن کي آٿت، ڀروسي جو اهڃاڻ ڏين ٿا. طبقاتي نظام جي چڪيءَ ۾ پيسجندڙ ماڻهن لاءِ هنن سماجي ڪردار ڄڻ ته ماڻهن کي جان بخشي ڇڏي آهي، ڳوٺن ۾ جتي وڏيرن ماڻهن جون مَتيون منجهائي ڇڏيون آهن، اُتي تاريخ، ساک سان شاهدي ڏيندي ته مامي رمضان جھڙا ڪردار اونداهيءَ کان سوجهري ۾ آڻڻ لاءِ جيڪي جتن ڪيا آهن، اُهي ضرور ساڀ ٿيندا.
هو پنھنجي هڙان وڙان بنا لالچ لوڀ جي عوامي جذبي سان خلقِ خدمت ۾ مصروف عمل آهي، اهو تاريخ جو اهو اولڙو آهي، جيڪو هر بيوس ماڻهوءَ جي اڱڻ ۾ نظر ايندو آهي.
مامو، موت سان به وڙهيو آهي، ۽ ڀٽائيءَ جي هنن لفظن سان موت کي به للڪاريو آهي،
اونچو اوتاهون گهڻو، جيئڻ کي جبل،
مرڻ مون سين هل، ته پـُٺـيءَ تو پنڌ ڪريان. (شاهه)
لطيف جي فڪر ۽ فلسفي تي هلندڙ هي شخص هن عمر ۾ جيئڻ جي سگهه ساري ٿو ۽ ڪوشش ۾ آهي ته تاريخ جي هر موڙ تي جدوجھد ۽ جاکوڙ جو عَلَمُ سدائين اونچو رهي. مامي رمضان جو هي انسان دوستيءَ وارو ڪردار نڀائي سڀني پاسن کان پورو لھي ٿو. هو ئي ڀٽائيءَ جو کاهوڙي آهي، جيڪو دنيا کي مانجهاندي جو ماڳ محسوس ڪري سدائين خدمتن جي سفر ۾ رهيو آهي، اسپتالن جي پنڌن کان وٺي ٻين ڪم ڪارين ۾ مصروف عمل هي شخص هر وقت گهر کان پري ۽ ٻين جي خدمتن ۾ هوندو آهي، ڪو مريض ڪراچيءَ يا حيدرآباد ايندو ته گهر جا ڀاتي آرامي هوندا پر سفر يا اسپتال جا ڌڪا مامو کائيندو جڏهن به حيدرآباد مريضن کي وٺي ايندو آهي ته رابطو ضرور ڪندو آهي ته ماما فلاڻي مريض کي وٺي هن اسپتال ۾ آيو آهي ته ماما فلاڻي مريضن کي وٺي هن اسپتال ۾ آيو آهيان، پوءِ مامي سان اُتي وڃي سلام ڪبو. مريض سان گڏ سندس ڪو عزيز، مٽ، مائٽ نه هوندو، هوندو ته مامو هوندو پوءِ ڀلي ڪيترا ڏينھن لڳي وڃن يا وري ڪراچي هوندو ته ڪڏهن ڪڏهن به مامو عيد براد تي به سفر ۾ هوندو آهي. جس آهي ان عورت کي جيڪا مامي جو گهر هڪ مڙس ماڻهوءَ وانگر هلائي رهي آهي، ٻھراڙيءَ جي عورت هجڻ سان گڏ مامي هن کي پاڻ وانگر ايڏو ته انسان ذات لاءِ هڏ ڏوکي ڪري ڇڏيو آهي، جو مامي کي هڪ پل لاءِ به گهر جو اونو نه هوندو آهي، هنن ڪردارن کي ڏسي محسوس ٿيندو آهي ته اڃا انسانيت ختم ناهي ٿي، جيئن ڀٽائيءَچيو آهي ته:
”پنھو ٿيس پاڻ، سسئي تان سور ويا.“
جنھن دور ۾ اهڙن ڪردارن تي نه صرف لکجي پر انھن ڪردارن تي وڏا سيمينارَ ڪرائجن جيئن ماڻهن کي آگاهه ڪجي ته سياست انقلاب، رومانٽڪ، پيار، اظھار ته ختم ٿي سگهن پر هن قسم جون قربانيون انساني جياپي لاءِ هڪ اتساهه آهن، مامو رمضان ڀلي پاڻ کي غربت واري احساس ۾ نه آڻيندو هجي پر مون کي مامي کي ڏسي ڀٽائيءَ جون هي سٽون ضرور ياد اچي وينديون آهن ته:
ليڙون ليڙ ٿيوم، سبان تان نه سبجي،
جانچي جا ڏٺوم، ته اندر نه سبجي اڳڙي. (شاھ)
ماڻهو ته اڄ وڏي ماڻهوءَ تي نظر وجهي رکندا آهن جنھن وٽ وڏيون گاڏيون، وڏا ٺٺ ٺانگر پر انھن ماڻهن کي خبر ئي ناهي ته هي ظاهري ڏيک آهن ۽ انساني جذبي ۽ پرگهور لھڻ وارا هميشه مامي رمضان جي پڇا ڪبي ته ڪڏهن خبر پوندي ته گمبٽ، ڪڏهن ڪراچي ته ڪڏهن ٻئي شھر ڏس پوندو. اهو جذبو نه صرف نئين نسل کي آگاهي آهي پر مامي جھڙن ڪردارن جي اڳڀرائي آهي.
آءٌ هنن چئن سٽن ۾ مامي رمضان سان انصاف ته نٿو ڪري سگهان پر ضمير جي شاهدي ڏيان ٿو ته ”تون تاريخ جو اهو ڪردار آهين جو تاريخ توکي ايندڙ صدين تائين ياد ڪندي .“
**