(7)
اڄ هو ڄڻ نئون ڄائو هو.
سنڌ جي هڪ ڏاهي عبدالواحد آريسر چيو آهي ته انسان هڪ ئي زندگي ۾ ٽي جنم وٺندو آهي. پهريون ماءُ پيٽان ڄمڻ وقت، ٻيو جنهن مهل هو اکر سڃاڻڻ لڳندو آهي. اکر جيڪو کيس علم سرت ۽ ساڃاهه جي واٽ ڏانهن وٺي ويندو آهي. ٽيون جڏهن هو سوچڻ سمجهڻ، غور فڪر ۽ فيصلا ڪرڻ لڳندو آهي.
پر انسان جو چوٿون جنم به آهي- جڏهن هو پهريون ڀيرو محبت ڪندو آهي. اکڙيون چار ٿينديون آهن، نگاهن ئي نگاهن ۾ عهد و پيمان ٿيندا آهن. عشق جي چوٽ جو نغارو وڄندو آهي. من ۾ پيار جو جذبو سمنڊ بڻجي ڇلڻ لڳندو آهي. ڪا محبوب صورت جيءَ سان جڙجي ويندي آهي.
اڻتڻ ۽ سڪون هڪ ئي وقت گڏ اندر ۾ خيما کوڙي ويهي رهندا آهن. عجيب ڪيفيتون چڙهنديون لهنديون، لهنديون چڙهنديون رهنديون آهن- ۽ سڀ ڪجهه وڻندڙ، سهڻو، نئون نئون ۽ نرالو ٿي پوندو آهي.
سانوڻ پنهنجي هن نئين جنم کي، ان سڀ ڪجهه کي تمام ويجهڙائي ۽ گهرائي سان محسوس ڪيو؛ ٻاهر توڙي پنهنجي اندر ۾- ايترو ويجھڙو جو هو هٿ وڌائي اهو سڀ ڪجھه ڇهي ٿي سگهيو.
انهن عجيب غريب ۽ دل پرڀائيندڙ ڪيفيتن ۾ لڏندي هو ڏاڍو خوش هو، تمام گهڻو سَرهو هو.
*
ايئن نه هو ته هن کان اڳ ۾ هن ڪنهن ڇوڪري سان ڪچهري نه ڪئي هئي، ڪنهن عورت سان ويهي ٻه ٻول نه ٻوليا هئا، ڪنهن ناري سان چار چؤنڪ ڳالهڙيون نه ڪيون هيون، ڪنهن وينگس سان ويهي زندگي سان ڀرپور ٽهڪ نه ڏنا هئا. هن جي زندگي انهن رنگن ۽ روپن سان واسيل هئي. پر هن انهن مان ڪنهن سان به محبت نه ڪئي هئي. اهي سڀ سندس دوستِ هيون، همڪلاسي هيون يا وري مٽ مائٽ هيون. هن انهن مان ڪنهن سان به محبت نه ڪئي هئي، ساڻن سنجوڳ نه ڪيو هو. ڪن لاءِ هن کي پنهنجي اندر ۾ ڇڪ محسوس ضرور ٿي هئي. البت اها ڇڪ وڌي ڪڏهن به محبت جي درجي تي نه پهتي. تنهن هوندي به انهي ساٿ مان، انهي سنگ مان هن سڪون ماڻيو هو، قرار حاصل ڪيو هو، خوشي ماڻي هئي.
عورت جي اها ئي ته خوبي آهي ته سندس هر روپ قرار ڀريو آهي، سڪون بخشيندڙ آهي، خوشي ڏيندڙ آهي. عورت روپ جي ديوي آهي ۽ سندس هر روپ ۾ انيڪ گهرايون آهن. عورت سٻنڌن جي ڦلواڙي آهي ۽ سندس هر سٻنڌ جي گل جي پنهنجي سڳنڌ آهي.
سانوڻ انهن مختلف سٻنڌن کي ويجهڙائي کان ڏٺو هو. انهن جي سڳنڌ جو واس ورتو هو.
انهن مان هڪڙي ليلان هئي. ليلان هن جي ڳوٺ جي ڇوڪري هئي ۽ سندس پري جي مائٽياڻي هئي. هو ٻيئي هڪٻئي جا سن هئا. ڳوٺ جي پرائمري اسڪول ۾ گڏ پڙهيا هئا. گڏجي رانديون رونديون رهيون هئائون. ٻالڪ اوستا جي معصوم ويجهڙائپ هنن کي هڪٻئي سان ڳنڍي ڇڏيو هو. پر پوءِ جڏهن سانوڻ پنجون درجو پاس ڪيو ته کيس وڌيڪ پڙهائي لاءِ حيدرآباد ڏانهن موڪليو ويو.
سانوڻ جو ڳوٺڙو ٽيهارو کن گهرن تي ٻڌل هو، جيڪو حيدرآباد جي ويجھڙائي ۾ آباد هو- اتي جتي لاڙ ۽ وچولي جو سنگم ٿي ٿيو. سانوڻ انهيءَ ڳوٺڙي ۾ ڄائو، نپنو، ٿورو وڏو ٿيو، اتيئي اسڪول ۾ ويٺو. اتيئي سندس شخصيت جو تاڃي پيٽو اڻيو. اتيئي هن بنيادي سُرت حاصل ڪئي. پر ڳوٺ ۾ فقط پرائمري اسڪول هو. جنهن ۾ ڇوڪرا ۽ ڇوڪريون گڏ پڙهندا هئا .ا ٽي ۾ لوڻ برابر ڇوڪريون پنجين درجي تائين پهچنديون هيون. نه ته اڪثر ايئن ٿيندو هو ته پهريون درجو ۽ قرآن شريف پڙهي اهي گهر ڀيڙيون ٿينديون هيون. وري اسڪول جو رخ نه ڪنديون هيون. پر ليلان پنجين درجي تائين پڙهي هئي.
پوءِ جڏهن هو شهر پڙهڻ آيو ته ڳوٺ تمام گهٽ ويندو هو. شهر ۾ سندس چاچاڻي آڪهه جو گهر هو. ان ڪري کيس ڪابه ڏکيائي نه ٿي. ٻيو ته حيدرآباد شهر جو مزاج ساڳيو لاڙ وارو مزاج آهي. ان ڪري هو ڄڻ رڳو هڪڙي گهر مان نڪري ٻئي گهر ۾ آيو هو. هن تبديلي سان مٿس ڪو فرق ڪو نه پيو هو. نه ئي وري ماءُ پيءُ يا گهروارن جي ڪا کوٽ ئي محسوس ٿي هئس. هن ڏهون درجو پاس ڪيو. ڪاليج مان فارغ ٿيو. هاڻي هو جوان ٿي ويو هو. ڳوٺ جيتوڻيڪ دير سان ويندو هو، پر جڏهن به ويندو هو، ليلان سان ضرور ملندو هو. هاڻي ليلان به ڏاڙهونءَ جي ڏار جيان ڦولارجي وئي هئي. کيس محسوس ٿيو ته هيءُ اها اڳوڻي ننڍڙي ليلان ناهي، جيڪا ساڻس کيڏندي هئي، رسندي پرچندي هئي، جنهن جي سنگ ۾ هو خوش خوش هوندو هو ۽ سندس ٻاراڻي دل گد گد ٿيندي هئي. هاڻي سڀ بدلجي ويو هو. البت هڪڙي شئي ساڳي هئي. اها هئي ليلان سان گڏجڻ جي خوشي. هو اڄ به هن سان ملي سڪون ماڻيندو هو. هن محسوس ڪيو ته هاڻي ليلان کيس ڪنهن ٻي نظر سان ٿي ڏٺو- سپنن سان ڀريل نظر، محبتن سان ڀريل نظر. پر الائي ڇو هن کي پنهنجي دل ۾ انهي نظر جي محبت ڀري موٽ ڏيڻ جا احساس ۽ جذبا نظر نه آيا. هن ليلان جي نگاهن جو ڪو جواب نه ڏنو. هو ڄڻ ڪنهن خول ۾ ويڙهجي ويندو هو. هن کي پاڻ پنهنجي اها ڳالهه سمجهه ۾ نه ايندي هئي. تان جو ليلان پرڻجي وئي. پوءِ به هو ليلان سان ملندو هو. پر ان جي نظرن ۾ اهي احساس کيس هاڻي ڏسڻ ۾ نه ايندا هئا. البت هن نه ته سانوڻ کي ڪا ميار ڏني هئي ۽ نه ئي ڪڻس لاءِ ڪڏهن منهن گھنجايو هو. هوءَ هميشه کليل دل سان ساڻس ملندي هئي. جنهن مان سانوڻ کي عجيب قسم جي خوشي، سڪون ۽ راحت ملندي هئي.
اهڙي نموني سان ريحانا، رابيل، بختاور، ڀاڳي، نرمل، ثميرا، ارونا ۽ ڪجهه ٻيون ڇوڪريون پڻ هيون. جن مان ڪي سندس پاڙي ۾ رهنديون هيون، ته ڪي سندس همڪلاسي هيون. سانوڻ جا انهن سان به ڏاڍا سٺا ۽ ويجهڙائي وارا واسطا هئا. هو انهن سڀني سان ڪچهريون ڪري ملي يا گهمي ڦري ڏاڍو خوش ٿيندو هو. هن رابيل جي لاءِ پنهنجي اندر ۾ ڪائي ڇڪ به محسوس ڪئي هئي، پر پوءِ اها اڳتي نه وڌي. اها اتي ئي رڪجي بيهي رهي. ان محبت جي شڪل صورت اختيار نه ڪئي. اهڙي ريت هو ڪن ٻين ڇوڪرين ڏانهن به ڇڪيو، ڪي ڇوڪريون به ڏانهس ڇڪيون هيون، پر اها ڇڪ محبت جي ڳنڍ ۾ ڳنڍجي نه سگهي. هنن جا واسطا دوستين جي تعلق تائين ئي محدود رهيا.
پر پوءِ به انهن واسطن ۾ به هڪڙو لطف هو، راحت هئي، سڪون هو. اهو سڪون سندس اندر ۾ رنگ وکيري ويندو هو.
البت هن خوشي، هن سرهائي، هن سڪون، هن لطف- جيڪو کيس ڪنول سان ملي حاصل ٿيو هو- جو رنگ ئي ٻيو هو. جيڪس محبت جو رنگ ٻئي هر رنگ کان وڌيڪ گهرو ۽ دل لڀائيندڙ ٿيندو آهي ۽ محبت جو خمار ٻئي هر خمار کان وڌيڪ سرور ڏيندڙ ۽ وڌيڪ ڇانئجي ويندڙ هوندو آهي. هو انهيءَ خمار ۾ لڙهندو ٿي ويو.
ٿڌي سڙڪ تي گهلندڙ ٿڌيري هير، انبر ۾ چمڪندڙ ستارن ۽ سندس اڳيان جهلملائيندڙ برقي روشنين، ۽ محبت جي احساس ۽ سندس چپن تي ڪنول جي هٿن جي خوشبو، انهي ڪيف کي ويتر وڌائي اٿاهه ڪري ڇڏيو هو. هن کي لڳو ته ڪائنات جون سموريون سَرهائيون، سُرهاڻيون ۽ سمورا رنگ سندس دل ۾ سميٽجي آيا هئا.
هو پنڌ ئي پنڌ اولڊ ڪئمپس وٽ اچي پهتو. اولڊ ڪئمپس، جنهن کان ٿورو اڳڀرو حيدرچؤنڪ هو. هو اوڏانهن لڙي ويو ته جيئن اتي ڪتابن جي اسٽالن تي آيل تازا ڪتاب ڏسي سگهي. جنهن بعد کيس گهر روانو ٿي وڃڻو هو.
* * *