(15)
هينئر هو سڀئي گڏ ٿيا هئا ته صبا جون اکيون جرڪي اٿيون هيون. انهن ۾ اهڙي جرڪ هئي، جيڪا اهڙي ڪنهن موقعي تي ڪنهن پورالي ماڻهو جي اکين ۾ پيدا ٿيندي آهي.
سانوڻ پنهنجن دوستن طرفان ڏنل دعوت جو ذڪر جيئن ئي ڪنول سان ڪيو هو ته هن کليل دل سان اها نينڍ قبول ڪئي هئي. البت هن ان ڏس ۾ صبا کي به دعوت ڏيڻ گهري هئي. جيڪا صبا پڻ کليءَ دل سان قبولي هئي. هينئر هو سڀ انهي دعوت تي هوٽل ۾ اچي گڏ ٿيا هئا. البت ميڙ ۾ منصور شامل نه هيو. جيتوڻيڪ دعوت جو سڄو اهتمام منصور پاران ئي ڪيو ويو هو. پر عين موقعي تي ڪنهن بنهه اڻٽر مجبوري جي ڪري هو شامل ٿي نه سگهيو هو. جنهن جو سڀني کي ملال هو. پر هو ڇا ٿي ڪري سگهيا. رڳو ملڻ واري شروعاتي پل ۾ هنن کيس ٿورڙي دير ساريو. جنهن بعد وري ڪنهن سندس ذڪر زبان تي ئي نه آندو. دنيا سدائين کان ايئن ڪندي آئي آهي. دنيا جو وهنوار اڻيهئي “جي چلهه تي سي دل تي- جي اُسريا سي وسريا” وارو رهيو آهي. هتي به ايئن ئي هو. يڪدم هو سڄي دنيا کي وساري پنهنجي ڪچهري ۾ لڳي ويا. نوجوانن جي ڪچهري سڄي دنيا کان نياري ۽ نرالي هوندي آهي. جواني جڏهن جواني سان همڪلام ٿيندي آهي ته ٻي سڄي دنيا کي ڀلجي ويندي آهي. هي به ٻي دنيا جي سڌٻڌ وساري هڪٻئي جي اکرن ۽ ڳالهڙين ۾ وڃائجي ويا.
البت صبا فقط اکرن ۾ وڃايل نه هئي. هو همير جي اکين ۾ به پاڻ کي وڃائي ويٺي هئي. همير سندس دل ۾ لهي ويو هو ۽ سندس تن بدن ۾ آڳ لڳي ويئي هئي. هن جي وجود ۾ ڪتڪتايون پئي نڪتيون. هو ڪن خوبصورت تصورن تي ويچارڻ لڳي. ڪام واسنا جي اڃ سندس رڳ رڳ ۾ ولوڙ وڌي ۽ سندس اکين ۾ ڳاڙها ڏورا ٺهي پيا.
“ڇا اهو صحيح آهي؟ ڪنول ڇا سمجهندي يا سانوڻ ڇا سمجهندو؟” هن دل ئي دل ۾ پنهنجو پاڻ کان سوال ڪيو.
“مون جو سانوڻ ۽ ڪنول لاءِ هيترو ڪجهه ڪيو آهي. هيءَ ته منهنجو به حق آهي. اهو خراب ڇو آهي؟ هو به ته پاڻ ۾ محبت ڪن ٿا. مون به جي سندن ڪنهن دوست سان پلئه اٽڪايو ته ان ۾ ڪهڙي اربعا خطا ٿي پوندي.”صبا دل جو دل ۾ ويچاريو.
۽ پوءِ ترت ئي نتيجي تي پهچي وئي. هونئن به هوءَ عملي مزاج رکندڙ ناري هئي. ههڙيون ڳالهيون هن جي ڏائي هٿ جو کيل هيون.
ٿوري دير پهريائين ئي هو کاڌپيِت کان واندا ٿي چڪا هئا. هاڻي ڪچهري پنهنجي اؤج تي هئي. صبا پاسو بدلايو.
“منهنجو خيال آهي ته دعوت ختم ٿي چڪي آهي . هاڻي ٿوري دير لاءِ سانوڻ ۽ ڪنول کي اڪيلو ڇڏڻ گهرجي ته جيئن هو اڪيلائيءَ ۾ ويهي دل جون ڳالهيون ڪن.”
“توهانجو ڇا مطلب آهي؟” همير صبا سان مخاطب ٿيو.
“منهنجو مطلب آهي ته هنن ٻنهي کي ڪجهه وقت لاءِ اڪيلائي ڏيڻ گهرجي. ان لاءِ پاڻ ٻنهي کي هتان کِسڪ سورت پڙهڻ گهرجي.” صبا ڳالهه کي بلڪل سڌي انداز ۾ رکيو.
همير منجهيل نگاهن سان ڪنول ۽ سانوڻ کي ڏٺو.
“اڙي بابا! هي ٿوري دير مون سان ساٿ ڏيندو. اسين بازار مان چڪر هڻي اينداسين. تيسين اوهين ويهي ڪچهري ڪريو.” صبا مرڪندي وضاحت ڪئي.
“اسان کي ڪو به اعتراض ڪونهي، توهان ڀلي گڏجي وڃو.” سانوڻ ڳالهه کي اڪلائي ڇڏيو.
ڪنول به ڪنڌ سان هاڪار ڪئي. پر کيس ڏٺائين اهڙين نظرن سان، ڄڻ چوندي هجيس ته ظالم هتي به نه مُڙينءَ. البت صبا هن جي نگاهه تي توجهه ڪونه ڏنو. هن کي توجهه ڏيڻ جي ضرورت ئي ڪانه هئي. کيس موقعن مان فائدو کڻڻ جو ڏانءُ خوب ٿي آيو. هن پنهنجي ٿورن جي قيمت وصول ڪرڻ ڄاتي ٿي.
هوءَ اٿي کڙي ٿي. ساڻس گڏ همير به اٿي کڙو ٿيو. هو پڻ ڪنهن حد تائين اهڙي موقعي جي تلاش ۾ هئو. صبا سان اڪيلائي- معنيٰ صبا تي ڏورا وجهڻ. صبا جي سونهن ۽ دلڪش انداز کيس موهي وڌو هو. هن جي دل جي ڪنهن ڪنڊ ۾ صبا سان ويجهڙائي جي آرزو ڪر کڻي رهي هئي. ههڙو موقعو ٺهي اچڻ تي هُو خوش هو. جيڪا ڳالهه کيس ڪرڻ کپندي هئي، اها صبا سولائي سان ڪري ڏيکاري هئي. هو دل ئي دل ۾ ان تي خوش ٿيو- ۽ هاڻي صبا سان گڏ خوشي مان جهومندي اٿيو هو. انهي ئي گهڙي هو ٻيئي هوٽل کان ٻاهر هئا.
*
ڪنول ۽ سانوڻ کان موڪلائي هو ٻيئي راڻي باغ آيا هئا. منجهند لڙي چڪي هئي. ڏينهن چڱيرڙو هو، جنهن ڪري هروڀرو گرمي محسوس ڪا نه ٿي ٿي. بهار جي وچ وارن ڏينهن ۾ هونئن به موسم ڏاڍي سٺي هوندي آهي. ڏينهن وڻندڙ ۽ راتيون ٿڌيريون ٿينديون آهن. وڻندڙ ڏينهن ۽ ٿڌيرين راتين ۾ ڪنهن جو ساٿ اڃا به وڌيڪ سرهاڻيون ڀري ڇڏيندو آهي. هنن جون دليون به سرهائي ۽ سرهاڻ سان معمور هيون.
“پر توهان ته هُتي شاهي بازار هلڻ جي ڳالهه ڪئي هئي!” راڻي باغ پهچڻ تي همير صبا کان ڄڻڪ سوال ڪيو.
“تو جهڙي سهڻي کي اڏاري اچڻ ڪا سئولي ڳالهه آهي ڇا؟ مائي ڪنول به وڏي کرکناٿ آهي. منهنجي ساهيڙي آهي، آئون سڃاڻانس. راڻي باغ جو نالو وٺان ها ته توکي اٿڻ ئي ڪانه ڏئي ها.” صبا هڪ ساهي ۾ اهو سڀ چئي وئي.
“ٻيو ته تو جهڙي سهڻي کي بازار ۾ رولبو ڇا؟ تو جهڙي سهڻي سان ڪنهن سهڻي هنڌ تي ئي ٻه چار پل گهارڻ گهرجن.” صبا ڳالهه ۾ واڌارو ڪيو.
“ٽيون ته دل جي واٽ ۾ ڪوڙ ڳالهائڻ جائز آهي. منهنجي دل توسان ٻه چار گهڙيون گڏ گهارڻ ٿي گهريون. دل جي اها تمنا گهڻن سچن تي ڀاري آهي. ڪوئي ڪوئي ڪوڙ سچ کان وڌيڪ دلڪش ۽ حقيقي ٿيندو آهي.” صبا لاڳيتي ڳالهائيندي پئي وئي.
“سچي ڳالهه اها آهي ته تون مون کي وڻيو آهين- ۽ جيڪو وڻي ٿو، ان لاءِ ڪوڙ ڳالهائي سگهجي ٿو.”
“هاڻي خبر پيئي ته تون رڳي سهڻي نه پر ذهين به آهين. تنهنجي سونهن سان گڏ ذهانت جو پڻ قائل ٿيڻو پوندو.” همير مرڪندي چيو.
“نه، ذهانت مرد جو ورثو آهي؛ جي ان جو ورثو ناهي، ته به هو ان جو دعويدار ضرور آهي. ان ڪري عورت ذهانت بدران گھڻي ڀاڱي رڳو سونهن جو هٿيار استعمال ڪرڻ ڄاڻندي آهي.” صبا هن کي جواب ڏنو.
“جي ان انداز سان ڏسبو ته سونهن عورت جي ۽ ذهانت مرد جي دشمن آهي.” همير وراڻيو.
“سونهن عورت جي دشمن ٿئي ٿي، اهو ته ٻڌو اٿئون؛ پر ذهانت مرد جي دشمن ڪيئن ٿي ٿئي!؟” صبا سوال اڇليو.
“معاشرو هميشه ذهانت سان ٽڪراءُ ۾ آيو آهي. ان ڪري جو ذهانت معاشري کان ڪجهه وکون اڳيان ٿي هلي. تنهنڪري معاشرو ان جي پيرن ۾ ڏانوڻ وجهڻ چاهيندو آهي. پوءِ جيڪو بغاوت ڪري ٿو، ان کي معاشرو چيڀاٽيو ڇڏي ۽ جيڪو معاشرتي ڏانوڻ قبولي ٿو، اهو پنهنجو پاڻ کي پاڻ تباهه ڪريو ڇڏي.” همير وضاحت ڪئي.
“سونهن، ذهانت ۽ محبت- ٽنهي مان ڪهڙي شئي انسان جي لاءِ وڌيڪ سڀاويڪ آهي؟” صبا سوال ڪيو.
“محبت. محبت کانسواءِ سونهن غرور ۽ سکڻائي آهي- ۽ محبت کانسواءِ ذهانت لٻاڙ، چالاڪي ۽ شيطانيت آهي. محبت ٻنهي کي معنيٰ، گهرائي ۽ ماڻهپو عطا ڪري ٿي.”
“بلڪل، محبت زندگي جو مقصد آهي، زندگي جي منزل آهي.”
“پر هر ڪنهن وٽ محبت جي وصف پنهنجي آهي، توهان ڪهڙي وصف کي درست چوندؤ؟” صبا وري سوال ڪيو.
“هر وصف درست آهي. گلاب جو رنگ ڪهڙو به هجي، پر گلاب گلاب ئي هوندو آهي. چمپا قسمين قسمين هجڻ باوجود چمپا ئي رهندو آهي. محبت به ايئن آهي. ان جا انيڪ رنگ، روپ ۽خوشبويون آهن. اها توهان وٽ جنهن به رنگ ۾ اچي، جيڪو به روپ پسائي، جيڪا به خوشبو واسي، ان کي قبول ڪريو. ان کي موٽايو نه. اها اچي ته خوشي وچان ان جي آجيان ڪريو. هلي وڃي ته ان جو انتظار ڪريو. محبت کان ڪڏهن به نا اميد نه ٿيو. توهان محبت سان محبت ڪريو، يقين ڪريو ته اها هڪڙي ڏينهن پنهنجي پوري وجود سان؛ پنهنجي پوري حسن ۽ دلڪشيءَ سان، توهان جي اڳيان هوندي. ان ڪري پنهنجي اندر جي دري سدائين کليل رکو.” همير جواب ڏنو.
اهڙي طريقي سان هو پاڻ ۾ ڳالهائيندا رهيا، ته راڻي باغ جا مختلف هنڌ پڻ گهمندا رهيا. جيتوڻيڪ هو اڳ ۾ به ڪيترائي گهمرا راڻي باغ گهمي چڪا هئا، پر اڄ کين اتي جيترو مزو آيو، اوترو کين اڳ ۾ ڪڏهن به ڪونه آيو هو. واقعي هنڌ ماڻهن سان ٻهڪندا آهن. محبت ماڻهن جي دلين سان گڏ، سندن ملڻ وارن ماڳن کي به مهڪائيندي ۽ جرڪائيندي آهي.
هاڻي هو ٿڪي پيا هئا. هو هڪڙي وڻ هيٺـان اچي ويٺا. ٿورو پرڀرو سوڍا جي ٻاٽلين، ڪوابن ۽ هلڪي ڦلڪي شئي شِگل لاءِ ننڍڙا هٽ کليل هئا. همير اتان ٻه ٻاٽليون، ڪجهه ڪواب ۽ سنڱر، گانٺيا ۽ مرمريا وٺي آيو. هو پکين وانگر داڻو داڻو چڳندا رهيا ۽ ڍڪ ڍڪ ٻاٽلي پيئندا رهيا. پر هنن رڳو ٻاٽلين مان نه پئي پيتو، هو هڪٻئي جي اکڙين مان پڻ پي رهيا هئا. اکيون، جيڪي ماٺ ميٺ ۾ عهد و پيمان ڪري وٺنديون آهن، هنن تي مهربان ٿيون هيون ۽ کين هڪٻئي جي محبت جي ڳنڍ ۾ ٻڌي ڇڏيو هيائون.
*
ڪنول ۽ سانوڻ کي هوٽل ۾ ويٺي تمام گهڻو وقت گذري چڪو هو. ڳالهڙين جي ڳهر ۾ هنن کي اهو وسري چڪو هو ته ڪوئي وٽانئن اٿي به ويو آهي. هنن کي نه صبا ياد هئي، نڪي همير. هنن کي رڳو اهو ياد هو ته هو ٻيئي هڪٻئي جي ڀر ۾ ويٺا هئا- ۽ ايئن ويٺا هئا جو هڪٻئي جي وجود جو حصو ٿي لڳا. هو هڪٻئي ۾ مڳن هئا. هڪٻئي جي ڳالهڙين ۾ مڳن هئا، جيڪي کٽي نه ٿي کٽيون. هونئن به ڳالهڙين جو پٽائون ڍيرو ڪائنات جون سڀئي ڪنڊون ماپي سگهندو آهي. البت جڏهن ڳالهڙين جي انهي پٽائين ڍيري تي محبت جا رنگين پاڇاوان پون ٿا ته اهو اڃا وڌيڪ دل پرڀائيندڙ ٿي پوي ٿو ۽ گهڙي کن لاءِ زمان و مڪان کان بلند ٿي انسان کي اڻ – ڄاتين وسعتن جو سير ڪرائي اچي ٿو. انهن پلن ۾ ٻه جيئڙا زمين کان بلند ٿي وڃن ٿا، تنهنڪري هر سار وسار کان ماورا ٿي وڃن ٿا. پوءِ جڏهن ٻيهر هو زمين تي موٽي اچن ٿا ته دنيا جهان جا سمورا جهنجهٽ سندن ذهنن تي تريو اچن.
هنن کي به اوچتو ياد آيو ته وقت ڪيڏو نه گذري ويو آهي. هنن ڄڻڪ ننڊ مان ڇرڪ ڀريو. پوءِ کين اها يادگيري به آئي ته صبا ۽ همير کي پڻ اِتان اُٿيي گھڻو وقت ٿيو آهي. هو جلدي واپس اچڻ جو چئي ويا هئا، پر اڃا نه موٽيا هئا. هنن پاڻ ۾ طئي ڪيو ته ٿوري دير تائين سندن انتظار ڪن. هاڻي انتظار جون گهڙيون شروع ٿيون.
جيڪي ٿوري دير اڳ ۾ سانتيڪا ويٺا هئا، انهن جي اندر ۾ هاڻي هَري هَري اڻتڻ لهي رهي هئي.
*
ٻيو ڇرڪ صبا ۽ همير ڀريو. وقت سندن مٺ مان به واريءَ وانگر کسڪي ويو هو. شام جا پاڇا گهرا ٿي ويا هئا.
“اڙي! ايڏي دير ٿي وئي آهي.” صبا ڄڻڪ رڙ ڪئي.
“واقعي ڏاڍي اوير ٿي وئي آهي. سانوڻ ته ٻُٽ ڪاوڙجي پوندو.” همير کي به دير جو احساس ٿيو.
دير جو احساس ٿيندي ئي ٻيئي ڄڻا ٽپ ڏيئي اٿيا. کين پتو هيو ته سانوڻ ۽ ڪنول اڃا تائين سندن انتظار ۾ ويٺا هوندا. کين ڪيتري به دير کڻي ڇو نه ٿي وڃي، هو ايئن نه ويندا. انهي ڪري پڪ هُين ته هو اڃا تائين سندن انتظار ۾ ويٺل هوندا.
ٿوري دير ۾ ئي هو ٻيئي اتي پهتا. ڪنول ۽ سانوڻ سندن اندازي موجب اتيئي موجود هئا. البت هو سندن انتظار ۾ ويهي ويهي ٿڪجي پيا هئا، جنهنڪري ٻه ٽي منٽ پهريائين هوٽل جي اندران اٿي ٻاهر کليل واءُ ۾ اچي بيٺا هئا. ٻنهي جي چهرن تي ناگواري ۽ رسامي وارا تاثر هئا. پر دوستي ۾ ڪاوڙ گهڻي دير جٽاءَ نه ڪندي آهي. ان ڪري هنن کي ڏسندي ئي اها ڪاوڙ ڪافور ٿي وئي. البت هنن پنهنجن چهرين تي ڪاوڙ ۽ رسامي جو ڪوڙ ٻچاڻِي وارو تاثر جوڙي ورتو؛ جيئن دوستن کي ٿورو احساس ڏياري آئيندي لاءِ اهڙي لاپرواهي کان بچي سگهن.
همير ۽ صبا وٽن پهچندي ئي معذرتاڻو انداز اختيار ڪيو. جنهن ڪري ڳالهه بيٺي پير حل ٿي کل خوشي ۾ بدلجي وئي.
هنن اتان ئي هڪٻئي کان موڪلائي پنهنجو پنهنجو گس ورتو.
* * *