بزم روح رهاڻ ۾ “مرزا قليچ بيگ” جي ياد ۾ ورسي تقريب
اڄ تاريخ 24 جولاءِ 2016 تي حسب دستور موجب سنڌ جي برک ڪهاڻيڪار حميد سنڌي جي گهر بزم روح رهاڻ جي گڏجاڻي سنڌ جي نامياري مترجم ليکڪ، شاعر ۽ اديب شمش العلما مرزا قليچ بيگ جي ياد ۾ منعقد ٿي، جنهن ۾ شرڪت لاءِ آئون لطيف آباد مان واڌو واهه تي حميد سنڌي صاحب جي گهر پهتس، گڏجاڻي ۾ شامل ٿيندي ئي آئون حميد سنڌي، قاضي خادم، الهڏني سومري، علي نواز پلي، جبار تاثير سومري، روشن سندر چانڊيي، واحد ڪانڌڙي ۽ ٻين ساٿين سان مليس، ان وقت مون قاضي خادم کي سندس ڪتاب ادبي سفر ڀاڱو ٻيو تي لکيل تبصرو ڏنو ۽ نهال ڪمار پاران ڏنل بشير عباسي جو ڪتاب “ٻانڌي شهر جي تاريخ“ حميد سنڌي کي ڏنو، بزم روح رهاڻ جي گڏجاڻي ٻارهين وڳي شروع ٿي، سڀ کان پهرين حميد سنڌي پنهنجي خيالن جو اظهار ڪندي فرمايو ته مرزا قليچ بيگ جي ورسي جي حوالي سان رکيل هن پروگرام ۾ نصير مرزا کي اچڻ گهرجي ها پر افسوس هو اطلاع ڏيڻ جي باوجود نه آيو، بهرحال اسان جي گڏجاڻي ۾ آيل دوست نثر جي بادشاهه ليکڪ مرزا قليچ بيگ جي شخصيت تي روشني وجهندا، وڌيڪ چيو ته هن جو سنڌي ادب جي تاريخ ۾ وڏو ڪم ڪيل آهي، جنهن کي وسارڻ ناممڪن آهي. بزم جي سيڪريٽري نظير ملڪاڻي مرزا قليچ بيگ جو مختصر تعارف پيش ڪيو ۽ مرزا قليچ بيگ جي لکيل شاعري پيش ڪئي. جيڪا تمام دلچسپ ۽ معنيٰ خيز هئي، ان جي شاعري ۾ ترقي پسندي واري سوچ جا منظر نظر اچي رهيا هيا هئا. ڊاڪٽر الهڏني سومري مرزا قليچ بيگ تي لکيل مضمون پيش ڪيو، جنهن ۾ هن چيو ته مرزا قليچ بيگ جا وڏڙا عيسائي هئا، هن جي ڪيل سنڌي ادب جي خدمت کي مڃڻ کان انڪار نٿو ڪري سگهجي، روشن سندر چانڊيي چيو ته سائين جن جڏهن سڀ کان پهرين مخيارڪار ٿيا ته ان جي مقرري اسان جي ڳوٺ وارهه ۾ ٿي هئي، پاڻ هڪ حساس دل جا مالڪ هئا. اسان کي گهرجي ته ادب لکڻ سان گڏ غريبن جي خدمت ڪريون، انهي سان ئي اسان پنهنجي اصل مقصد ۾ ڪامياب ٿينداسين، تنهن ڪري اسان کي حال سارو پنهنجي حصي جو ڪم ڪرڻ گهرجي، شاعر جبار تاثير سومري پنهنجي شاعري پيش ڪئِي، طالب ڀنڀري وائي پيش ڪئي. واحد ڪانڌڙي مرزا قليچ بيگ تي مختصر ڳالهائڻ کان پوءِ پنهنجو هڪ نظم پيش ڪيو. مون (چيتن ميگهواڙ) مرزا قليچ تي ڳالهائيندي چيو ته مرزا قليچ بيگ اُهو ليکڪ هو، جنهن هر صنف تي طبح آزمائي ڪئي. مثال طور شاعري، ڪهاڻي، ناول، ڊرامو، آٿم ڪٿا، علم طب ۽ گرامر سميت کوڙ سارا موضوع آهن جيڪي ان جي قلم جي زينت بڻيل رهيا، هن جو ڪيل ڪم اڄ به سنڌي ادب جي سونهن آهي، هونئن ته ماڻهو سوشلزم جي باري چون ٿا ته اهو قبرستان ۾ آهي پر حقيقت ۾ قبرستان ۾ به سوشلزم ناهي ڇاڪاڻ ته اُتي به اميرن جو قبرون ٽايلن سان ۽ غريبن جو قبرون مٽيءَ جون ٺهيل آهن، تنهن ڪري جيڪڏهن سوشلزم آهي ته هن پوري جهان ۾ هڪ ئي وقت صرف وقت جو آهي، اهو امير توڙي غريب سڀني لاءِ برابر آهي، يعني بادشاهه توڙي فقير وقت جي حوالي سان 24 ڪلاڪن جو مالڪ آهي، وقت جي حوالي سان ڪو به طبقاتي نظام ناهي اهو قدرت جو عظيم ڪرشمو آهي، اُن جو صحيح استعمال جيڪڏهن ڪنهن ڪيو آهي ته اهو مرزا قليچ بيگ ئي هو، جنهن پنهنجي زندگي ۾ وقت جو صحيح استعمال ڪري سنڌي ادب جي جهوليءَ ۾ 457 ڪتاب ڏنا، اسان کي شيخ اياز ته لطيف ثاني جي روپ ۾ مليو پر اسان جي سنڌ کي ثاني مرزا قليچ بيگ اڃان تائين ناهي مليو، مرزا قليچ بيگ هڪ سٺو ليکڪ ۽ اديب هئڻ سان گڏ هو هڪ تمام سٺو ايڊمنسٽريٽر هو، جنهن کي سماجي نظام هلائڻ جو وڏو تجربو هو، هن کي پنهنجي آتم ڪٿا لکڻ جو ڪو به خيال نه هو پر ڏيارام گدو مل جي چوڻ تي محمد صديق مسافر ان جي سنواح حيات تي ڪتاب لکڻ شروع ڪيو هو پر مرزا قليچ بيگ سوچيو ته سندس سنواح حيات بابت سڀاڻي ڪو تضاد ٿئي ته مرزا هتي ڪو نه ڄائو هو پر هُتي ڄائو هو انهي کان بهتر آهي ته پنهنجي آتم ڪٿا آئون پاڻ لکي وڃان ته جيئن اڳيان هلي ڪو اختلاف ته نه ٿئي تنهنڪري اُن پنهنجي آتم ڪٿا سائو پن يا ڪارو پنو لکي، جيڪا تمام گهڻي مشهور ٿي، بهرحال اسان اهڙي املهه انسان جي اڄ 87هين ورسي جي موقعي تي کيس سلام پيش ڪريون ٿا، مون کانپوءِ واحد ڪانڌڙي سان گڏ آيل باڊهه مان جهونو سگهڙ محمد آدم سومري تمام زبردست شاعري ٻڌائي، جنهن جي شاعري ۾ وڏي ڏاهپ، احساس ۽ پيار سمايل هو، جنهن شاعري پڙهندي حميد سنڌي صاحب کي چيو ته مون کي اوهان سان ملڻ جي وڏي سڪ جيڪا اڄ واحد ڪانڌڙي پوري ڪئي، جنهن تي حميد سنڌي صاحب چيو ته مون کي به اوهان سان ملي وڏي خوشي ٿي آهي، منهنجي گهر جا دروازا اوهان جي لاءِ هميشه کليل آهن ۽ رهندا، جڏهن دل چاهي هليا اچو، چاچي جي شاندار شاعري ٻڌڻ کانپوءِ مولابخش محبتي پنهنجي خيالن جا ويچار ونڊيا، گڏجاڻي جي مهمان خاص ڊاڪٽر قاضي خادم مرزا قليچ بيگ تي ڳالهائيندي چيو ته مرزا قليچ بيگ پنهنجي ڪردار ۾ تمام وڏو ماڻهو هو، جنهن کي ياد ڪرڻ اسان سڀني جو فرض آهي، باقي انهن جي مائٽن مان ڪير نه اچي ته اُن تي افسوس نه ڪرڻ گهرجي ڇاڪاڻ ته اصل رشتو نظريي ۽ دماغ جو آهي جيڪو صرف قليچ صاحب جو اسان سان ئي ٺهڪي ٿو باقي رت جي رشتي وارا صرف حياتي تائين ٻڌل هوندا آهن. مرزا قليچ بيگ پنهنجي آتم ڪٿا واري ڪتاب ”سائو پن يا ڪارو پنو“ ۾ پنهنجي حياتي بابت مڪمل ڄاڻ ڏني آهي، اسان کي اهو پڙهڻ گهرجي، هو پنهنجي آفيس م ٽيڪ واري ڪرسي تي نه ويهندو هو ڇاڪاڻ ته ان سان ماڻهو سستي جو شڪار ٿِئي ٿو، هو پنهجي زندگي ۾ هڪ اصول وارو ماڻهو رهيو، ڪنهن کي به نه رنجايائين. اسان کي اهڙن ماڻهن جي حياتي مان سکڻ کپي، آخر ۾ بزم روح رهاڻ جي صدر حميد سنڌي مرزا قليچ بيگ جي ورسي ۾ آيل سڀني جا ٿورا مڃيا.
“