1
ڳالهه ڪَندا هُيا ته تنهن زماني ۾ اسان جي موجوده ڳوٺ کان اُتر طرف، سڏ پنڌ تي هڪ ننڍڙو شهر نالي“ سمون جوڻيجو” آباد هوندو هيو. جنهن ۾ کوڙ سارن ڀائيبندن جا هَٽَ هوندا هيا، دنيا جهان جي سِيڌي سامان جو هرهڪ وَڙُ انهن هٽن تان سودي سگهبو هيو.جنهن شهر جو مُکي سيٺ واڌو مَل، هَرِ آئي وَئي جي آڌرڀاءُ ڪري، غريبن، مسڪينن۽ مُحتاجن جي واهُر ڪري سُڪون محسوس ڪندو هُيو.شهر ۾ مسلمانن جا صرف ٽي گهر هوندا هيا. جن مان هڪڙو شرن جو، هڪڙو ڪنڀارن جو۽ هڪڙو مغلن جو هيو. باقي جملي آبادي ڀائيبندن جي هُئي .1943 ڌاري شهيد سورهيه بادشاه پاران شروع ٿيل وطن جي آزادي واري تحريڪ دوران شهيد سورهيه بادشاھ جي گرفتاريءَ کان پوءِ، تحريڪ پنهنجي سِر جڏهن هلڻ لڳي، تڏهن حُرن جي آڙ ۾ عام ڦورن هِن شهر ۾ ڌاڙا هڻڻ شروع ڪيا، حُرن جي آڙ ان ڪري ٿو چوان جو اُن وقت سمي جوڻيجي جو فرزند دين محمد جوڻيجو وڏيءَ هليءَ چليءَ وارو هوندو هيو، ۽ پڻ سورهيه بادشاھ کي تمام گھڻو ويجهو به هوندو هيو، هاڻي جي لَڌل برٽش لائبرريءَ وارن خطن موجب سورهيه بادشاھ جيل مان سپرٽنڊنٽ معرفت وقت جي سرڪار کي ساڻس دين محمد جوڻيجي سان ملاقات ڪرائڻ جي خواهش ظاهر ڪئي هئي. ان ڪري اهو يقين ٿو ڪجي ته حُرن دين محمد جوڻيجي جي والد پاران جوڙايل هن شهر ۾ ڪا به واردات ڪونه ڪئي هوندي. تڏهن انهيءَ روز روز ڦُر ڦُران ۽ ڌاڙا گرديءَ جي سورن کان اول اول ڀائيبند مُٺيون ڀيڙي وٺي ڀَڳا ۽ اهڙا ڀَڳا جو وطن جا وڻ ئي ڇڏي ويا، باقي رهيل مغل مسلمانن جو گهر مير پور خاص لڏي ويو جن جي پونيرن مان غلام حسين شيزب، جهانگير مغل ۽ ايم پي اي خّير النساءِ آهن ۽ ٿورڙن سالن بعد چئو ڦير سُڃ ئي سُڃ کي واڪا ڪندي ڏسي ۽ گدڙن جي اوناڙن کان تنگ ٿي ،شر ۽ ڪنڀار جا ٻئي گهر موجودھ ڳوٺ جي جاءِ تي، ميراڻيءَ زمين تي، مير صاحبن جي اجازت سان، واريءَ جي وڏي دڙي تي پنهنجا جُهوپڙا اڏي اچي آباد ٿيا. تيستائين هندستان انگريزفيل مست وارو هندستان به ڪونه رهيو هيو ، سندس ڪُک مان مذهبي مت ڀيد جي نتيجي ۾ پاڪستان ۽ هندستان نالي ٻه نوان ملڪ جنم وٺي چڪا هيا. انگريز فيل مست پنهنجا ٽپڙ گول ڪري پنهنجي ديس روانو ٿي چڪو هيو، اوڙي پاڙي ۾ واڻڪي بلي ڀائِي ۽ دٻدٻو به بيهجي چڪو هيو. پئسي ۾ پُرِ واڻين جي جاءِ ايڪڙ ٻيڪڙ سنڌي مسلمانن پئي ڀرِي، باقي گھڻي ڀاڱي هندستان مان آيل مسلمين ڀائر هر شيءِ جا وصي وارث ٿيو پئي آيا.ايئن پئي لڳو ته سنڌي واڻين جون ملڪيتون پريان کان ئي سندن نالي لِکجي چڪيون هيون. نڪوئي هتي جي رهاڪن کي به اندازو هيو ته واڻيا ڪي هميشھ لاءِ ٿا وڃن.
چون ٿا ته تن ڏينهين منهنجو نانو عرس خان ۽ ڏاڏو کٿوريو خان، ميراڻيءَ زمين پوکڻ سان گڏوگڏ مُکيءَ واڻئي جو به هارپو ڪندا هيا، الائي ته سيٺ مُکي ويندي ويندي سرڪار کي لکرائي ويو هيو ، يا ڪو ٻيو سبب هيو،جو ڏاڏي ۽ ناني کي مختيارڪار جي آفيس جو سڏ ٿيو، مڙسن کي پهريائين ته ڊپ ۾ سيئو تپ اچي چڙهيو، نيٺ ٻئي ڏينهن، ٻئي ڄڻا تپ ۾ هُڙڪندا، کَٿا اوڍي وڃي مختيارڪاريءَ ۾حاضر ٿيا. سرڪاري حڪم مِليُن ته اوهان جو سيٺ وطن ڇڏي ويو آهي، هاڻي اها زمين اوهان کي ڏجي ٿي.همراھ لِيلڙاٽيون پائي وڃي مختيارڪار جي پيرن تي ڪريا، چئي صاحب! تون اسان کي نيمڪ چور نه ڪر. اسان سڄي ڄمار مُکي مل جو نيمڪ کاڌو آ، اسان ڪڏهن به سندس ٻنيءَ جا ڌڻي ڪونه ٿينداسون. جنهن کي وڻئي تنهن کي ڏئي ڇڏ. رڳو هارپو ڏجانءِ ۽ هينئر به اسان کي موڪل ڏي ته گهر ڀڄون.
اسان جي موجوده ڳوٺ جي آس پاس جون گهڻيون تڻيون زمينون سنڌ جي اڳوڻن ٽالپرحڪمرانن جي چوياريءَ مان هڪ يارَ، مير ٺاري خان ٽالپر جي پوٽي يا پڙ پوٽي مير تاج محمد خان جي جاگير جو حِصو هُيون. سندس والد مير غلام حيدر ٽالپر جي ننڍپڻ ۾ گذاري وڃڻ سبب اُهي زمينون انگريز سرڪار نيلاميءَ ذريعي مقاطعن تي ڏيندي رهندي هئي، ۽ مير صاحبن کي اها مقاطعي جي رقم موڪليندي رهندي هئي. ميرن جي زمين ۾ موجوده ڳوٺ جي واريءَ جي دَڙي واري سروي نمبر ۾ انهيءَ گھرن واري دڙي کان سواءِ باقي سموري زمين آباديءَ لائق هئي، جيڪا منهنجو ڏاڏوکٿوريو مرحوم آباد ڪندوهيو. نئين ڳوٺ ۾ آباد ٿيڻ جي سال ٻِن اندر يعني پاڪستان ٺهندي ئي ڏاڏو کٿوريو،جوانيءَ ۾ ئي ڪنهن اوچتيءَ بيماريءَ سبب راه رباني وٺي ويو. ٻروچڪي رواج موجب ڏاڏيءَ جا عزيز کيس زبردستي پاڻ سان گڏ نوابشاھ لڳ سٺ ميل وٺي ويا هيا ۽ ٻه معصوم ٻارڙا پنجن ورهين جو بابا ۽ چئن ورهين جي پُڦيءَ کي هتي ئي الله جي آسري تي ڇڏي ويا هيا ، جيڪي اوچتا نِڌڻڪا ۽ ڇورا ڇنا ٿي پيا . تڏهن ڏاڏي کٿورئي جي غريباڻي گهر کي به جهڙوڪر ڊنگهر اچي ويو هيو .ٻئي معصوم ٻارڙا ڪڏهن ڪٿي، ته ڪڏهن ڪٿي رُلندا وتندا هيا.جيئن ته سندن ويجهڙو ۽ رَتُ جي رشتي وارو ڪوئي عزيز هِن دنيا ۾ڪونه هيو جيڪو کين سنڀالي، تعليم ۽ تربيت جو بِلو ڪري. تعليم ۽ تربيت ته پري رهيا پر پيٽ گذر به سندن لاءِ وڏو مسئلو ٿي پيو هيو. هونئن به هڪ چوڻي آهي ته ڇورو ٻار بي زورو هوندو آ. اُن ڪري هي ٻارڙا به ڪڏهن ڪڏهن برادريءَ جي خوشيءَ غميءَ ۾ ايندڙ يا ويندڙ عورتن سان گڏ هنڱورني، ولواريءَ ۽ تگوسر تائين ايئن ئي پويان لڳا هليا ويندا هيا.
بابا ڳالهه ڪندو هيو ته اُن زماني ۾ شادين تي شاميانا لڳرائڻ جو رواج ڪونه هيو.ڪاڄَ کان مهينوکن اڳ راڄَن جون ڇيڙُون ڪري ڪاٺَ جي ٿُوڻين تي ڪکن جا ڇپر ٺاهبا هيا، جنهن کي ڇَنو چوندا هيا. اهڙيءَ ئي هڪڙيءَ نه ڄاڻ ڪنهن جي شاديءَ ۾ ٻَئِي ڇورا ڇِنا ڀاءُ ڀيڻ، بمشڪل ستن ۽ ڇهن ورهين جي ڄمار ۾، مَتل شر جي ڳوٺ ۾، جيڪو بان واھ جي نئين موريءَ کان اتر طرف، وڏيري سادي راڄڙ جي ڳوٺ سان لڳ آهي. اُن ۾ شادي جي ڇَني ۾ اچي ويٺا سين. اُن رات تمام گهڻو سيءُ هيو، ڇني ۾ گنب ڀت جهڙي ماني به ته وڏين ڇِڙٻن سان مِلي هئي، پر ڇَٺيءَ جي ڇورن کي هَنڌُ بِسترو ڏيڻ وارو ڪير به نه مِليوهيو. نيٺ سيءَ ۾ سُڙڪندي، ڇَني جي وچ ۾ بيٺل گهاٽي سرينهن جي وڻ هيٺان رَکِيل، ڦُٽين جي خالي بَرڪِين کي مٿان وجهي سُمهي پيا هُياسين. اُن رات اسان جي ڪَسمپرسيءَ،مسڪينيءَ۽ يَتيميءَ جهڙي حالت برادريءَ جي جملي وڏڙن توڙي جوانن پئي ڏٺي. ڪن اسان جي حال تي، نڪ تي آڱريون گَهي توبهائون ٿي ڪيون ته وري ڪِن ٿڌا شوڪارا پئي ڀريا. مُبادا ڪنهن مَشوري سان يا انساني همدرديءَ خاطر، صُبح جو ماني کائڻ بعد عُرس خان، ٻنهي ڀاءُ ڀيڻ کي سَڏي گهوڙيءَ تي پاڻ سان گڏ ويهاري، پنهنجي مرحوم پيءُ جي پراڻن پَڊڙن تي آندو هيو.جِتي هاڻ عرس خان جي گهر ۾ رهڻ لڳا هياسين. هُن شريف النفس انسان اُن سال ئي مون کي اَٺَ آنا في ڍور جي حساب سان ، پاڙي وارن جا ڍور چارِڻ جي ڌنڌي سان لڳايو. جيتوڻيڪ ست سال مال چارِڻ جيڏي عمر ڪانه هُئي ،پر ٻين ڌَراڙن جي مدد سان پنهنجي ڳوٺ وارن جو مال چارِڻ شروع ڪيُم.ڀيلاڙن جي ڏينهن ۾ ڦُٽين جا چُونڊا ڪري شام ٽاڻي ڪنهن دوڪان تي اهي ڦُٽڙيون وڪڻي ،ننڍڙيءَ ڀيڻ لاءِ کوڙ سارِيُون شيون وٺي ايندو هُيس .
مرحومُ ٻڌائيندو هيو ته آرهڙ جي جهولن ۾، ڪڏهن ڪڏهن ،وڻن جي ٿڌڙين ڇانَوَنِ ۾ ويهندي ئي ننڊ اچي ويندي هئي ۽ ڍور وڃي، اوسي پاسي جي فصلن ۾ پوندا هُيا . يا اڃان سيڙهي تي ئي پُڄندا هيا، ته ٿوريءَ گهڻيءَ ڀيلَ تان به وڏيرن جا ڪمدار ۽ واهيِ ڏاڍيون مارُون ڪَڍندا هُيا. ڪي ته اهڙا ظالم هوندا هُيا جو ڪانڊيرا وڍي انهن تي پيرن اُگهاڙو هَلرِ جيان هَلرائيندا هُيا. ڪانڊيريءَ جا سونهري ۽ ننڍڙا ڪنڊا پيرن ۾ چُڀندا ويندا هُيا ته تمام گهڻيون رڙيون ڪندو هُيس. ان وقت مرحيات کٿورئي جي هن يتيم ۽ اڪيلي پُٽ جون بيوسيءَ واريون رِيهون ٻُڌي، اوسي پاسي جي ٻنين ۾ ڪم ڪندڙ هاري ناري ٽيڏيءَ اک سان ڏسي، ڪمدارن ڪاراون جي ڊپ ۾ وري هيٺ ڪنڌ ڪري پنهنجي ڪرت سان لڳل رهندا هيا. ڪو به هاري ،مون يتيم کي ڪِيهون ڪندي ٻُڌي ڪمدارن کي رحم جي لاءِ نه چوندو هيو. ۽ جڏهن شام جو پيرن ۾ ڪانڊيريءَ جي چُڀيل ڪَنڊن سان سور ۾ ٻَرندو ،پَٻَن تي يا کُڙين تي جيئن تيئن هلي، گهر پهچندو هُيس. تڏهن ننڍڙيءَ ڀيڻ ڏي ڏِسي، ڏينهنَ جو وڏيرن جي ڪمدارن۽ واهين هٿان مليل مارُن ۽ دانهن ڪوڪن سان ڀوڳيل عذابُ ياد ڪري روئي پوندو هُيس . ۽ پوءِ ٻئي ڀاءُ ڀيڻ، لالٽين جي جهيڻي روشني ۾ روئيندي روئيندي، پيرن مان سُئيءَ سان سنهڙا ڪنڊا کوٽي ڪڍندا هُياسين .اِيئن پيرن مان ڪنڊا کوٽيندي، لالٽين جي ٿڌڙي روشنيءَ ۾، جهوپڙيءَ نما گهر جي ڇيڻي جي ڀورِ واري اڱڻ ۾، ٿڌڙي هوا جي جُهوٽن تي، ٻنهي کي الائي ڪيڏيءَ مهل ننڊ وٺي ويندي هُئي. ڪڏهن، ڪنهن، مٿان ڪا رَلي وِڌي يا نه وِڌي، رات گذري ويندي هُئي. اُن وِچ ۾اَسان ڀاءُ ڀيڻ جي حال تي رَحم کائِي، برادريءَ جي چڱن ماڻهن، هڪ ٻه ڀيرا سٺ ميل ( نوابشاھ) تائين پنڌَ ڪري، امڙ (منهنجيءَڏاڏيءَ) جي عزيزن کي مَڃائڻ جي ڪوشش ڪندي چيو به هيو“ ته کٿورئي غريب جي گهر کي ڊنگهر اچي ويو آهي،سندس معصوم ٻچڙا در بدر پيا ٿين ،هيڏانهن ماءُ جي مامتا به پئي تَڙپي،ٻنهي جي حال تي رحم کائِي، ٻچڙن جي ماءُ کي اجازت ڏيو، ته هلي مُڙس جي ڪکن ۾ ويهِي، ٻچڙا پالي،يا جي ايئن نه ٿا ڪريو، ته ٻچڙا هِتي ئي گڏ رهائِڻ جي اجازت ڏِيوس. ته جيئن نه ئي معصوم ٻارڙا در در جون ٺوڪرون کائن ۽نه سندن ماءُ ئي جهوريءَ ۾ جهڄندي وتي.
اڳيان امڙ(ڏاڏيءَ) جو ڀاءُ ، مامو حسين بخش، بنهي ڏِنگو ماڻهو ۽ بلا ڳالهائُو هُيو،ڳالهيون ڪندا هيا ته مڙس کي وِڄَ جا پاڻي هُوندا هيا . تنهن مڙس، هتي جي لنگهي ويندڙ سمورن راڄ وارن کي جي ڳالھ کي ڇنڊي کين کُتو جواب ڏيندي چيو هيو، ته هائو ادا اوهين سچا هوندئو!!! پر ننڍي نيٽي ڀيڻ آئون بنان ڪنهن آسري جي ڇڏيان ته وڃي ٻچن تي ويهي، ايئن ٿي نٿو سگهي، جيڪر اوهان راڄ وارن کي کٿورئي جي ٻارن جو ايترو ئي خيال ٿئي ٿو ته ٻه سَڱَ ڏيئي، نينگري مون کان پرڻائي وٺي وڃو، باقي ايئن نه ڀيڻ موڪليندس نه ئي ٻار رَکندُس . هڪ ٻه سال تائين ڳالهين جا اُهي سلسلا هلندا رهيا ،ان دوران عُرس خان جي ٻي گهر واري به گذاري وئي هئي.
بابا ٻڌائيندو هيو، ته اُن دوران برادريءَ جي وڏڙن طيءِ ڪيو، ته امڙ( منهنجي ڏاڏيءَ) جو سَڱ عرس خان سان ڪرائجي، اُن ڪري منهنجي ننڍڙيءَ ڀيڻ ( پڦيءَ)۽ ناني گل حسن جي ڌيءَ جا ٻه سَڱ باسي ، امڙ (ڏاڏيء)َ جو سڱ عُرس خان لاءِ ورتوويو . جيڪا عرس خان جي ٽين شادي هئي، سندس اڳيون ٻئي گهر واريون گذاري ويون هيون. تڏهن اسين ڀاءُ ڀيڻ ڏاڍا خوش ٿيا هياسين ،ورهين جي وڇڙيل امڙ جڏهن اسان کي، اهڙي ننڌڻڪي حال ۾ڏٺو، ته جِهڄي پئي، پوءِ روئيندي روئيندي ،اسان جا مهينن جا ليڙون ٿيل، مَرُ ۾ ٿَڦيل ميرڙا ڪپڙا ڌوتائين،اسان جي جسمن تي اُڀري آيل، مَلي جي ڦُرڙين تي مينديءَ جا ٿڌڙا پَها رکيائين ،اسان جي وارن مان جُوئُون چونڊي ماريائين ،راتين جو پنهنجيءَ ڪوسيءَ ڪَڇَ ۾، مٺڙيون لوليون ڏيئي سمهاريائين، ته اسان ڀاءُ ڀيڻ جا سالن جا سمورا ٿڪ، هڪ لحظي۾ لَهِي پيا. امڙ، صبح جو سويل اُٿي، منهنجي ڍور کولڻ کان اڳ، مانيءَ جو ڍوڍو پَچائي،مَهِيءَ جي وٽي سان اڳيان رکندي هُئي،منجهند جو ٻنيءَ تي ايندڙ ڪنهن هاريءَ ناريءَ هَٿان ،ڳُڙ جي ڳنڍِ سان ماني موڪلي ڏيندي هئي. تڏهن آئون واٽر جي ڪَپر تي ويهي، ڳُڙ سان ماني کائي، ڪنهن بيٺل دُٻي، يا وهندڙ واٽر مان پاڻي پِي، ڏاڍو خوش ٿيندو هُيس.بقول بابا جي سندن اهي خوشيون، ٿورڙن سالن تائين هليون هُيون.ڏاڏيءَ کي، عُرس خان مان هڪڙي ڌيءَ پيدا ٿي، جيڪا اڃان ڇهن ورهين جي ڄمار کي پهتي هئي، ته هڪ ڏينهن ماني پچائيندي چُلهه مان اٿيل چڻنگ اچي ڏاڏيءَ جي ڪپڙن تي ڪِرِي ،جيستائين ڏاڏي پاڻ سنڀالي ،باهه وسائڻ جي ڪَري ،ايستائين باهه ڀڀڙ ٿي چُڪي هُئي،گهڙيءَ پلڪ ۾ ڏاڏيءَ جو جسم سڙي خاڪ ٿي چُڪو هُيو.تن ڏينهن گورن جي صاحبي تازي تازي ختم ٿي هئي، قانون کي اڃان قانون سمجهبو هيو،اڄڪلھ واري ڪار ڪونه ٿي هئي. سو ڏاڏيءَ جي سڙي فوت ٿيڻ جي ڪري، ڳوٺ ۾ تمام گھڻو هراس پکڙيو هيو، پوليس جي ڊپ مان هرڪن هندوءَ توڙي مسلمين پنهنجا ڪَنَ لِڪائڻ جي پئي ڪئي.انگريز بهادرپاڻ ته ويو هليو هيو پر پنهنجي پويان قانون اهڙا سخت ڇڏي ويو هُيو، جو شينهن ٻڪري ساڳئي گھاٽ تان پاڻي پيئندا هيا،ٿوري گھڻي قانون جي ڀڃڪڙيءَ تي سُڪن سان گڏ ساوا به لُوساٽجي ويندا هئا.
بابا ٻڌائيندو هُيو ته جڏهن سندس امڙ باھ وگهي سڙي، هيءُ جهان ڇڏيو هيو، اُن سال سندس جوانيءَ جا ڏار پي ڦُٽا ،کيس مُڇن جي ساوڪ هُئي ، ماڻهو پوليس کان ڏاڍا ڊڄندا هيا، بابا جي امڙ جي سڙي فوت ٿيڻ جهڙي اڻ ٿيڻي واقعي جو ڪاٺڙيءَ جي پوليس ٿاڻي کي اطلاع ڪرايو ويو،گڏوگڏ هڪڙو ماڻهو، مير تاج محمد ڏانهن به ڀلي گهوڙي تي ڊوڙايائُون، ته جيئن مير تاج محمد ، پنهنجي زمين تي آباد غريب ڳوٺ وارن کي پوليس جي قهر کان بَچائي سگهي. ٿاڻي تي رپورٽ لکائڻ بعد ،گھڙِي نه گُذري هئي جو، گورکوجمعدار ٻن سپاهين سان گهوڙن تي اچي موقعي واردات تي وارد ٿيو هيو، ڳوٺ وارن تي هڪل هاهوڙ ۽دڙڪا دهمان شروع ٿي ويا. ان ڏينهن غريب ڳوٺاڻن جي رونءَ رونءَ ڏڪڻ لڳي هئي.بابا ٻڌائيندو هيو ته پوليس وارا، گهڙيءَ گهڙيءَ مونکي ٻاهر ڪڍي، وَڃيِو پُڇا ڪن ته، ٻڌائه ڪنهن تنهنجي ماءُ کي باهه ۾ اُڇليو؟ تون رڳو ڪنهن نه ڪنهن تي بِيھُ، پوءِ ويٺو ڏِسُ اسان جا قانون. بقول بابا جي ڳالھ ۾ ڪجھه هُجي ها، ته آئون به ڪنهن تي بيهان ها، اُن ڪري هر گھڙيءَ منهنجو روئيندي روئيندي کين جواب هُجي ته منهنجي امان کي ڪنهن به ڪونهي ساڙيو، هوءَ ويچاري پاڻهي سڙي آهي . اُن هوندي به پوليس وارن سڄو ڏينهن نه لاش کي هٿ لائڻ ٿي ڏنو ۽ نه دفنائڻ ٿي ڏِنائون ، سڄو ڏينهن مشير ناما ۽ بيان لکندا رهيا. ۽ آڏيون پُڇائون به ڪندا رهيا. تڏهن شام ڌاري ڪرڙ خان، ڀلي گهوڙي تي مينهن واءُ ڪندو، گورکي جمعدار لاءِ مير تاج محمد جو خط کڻي آيو هيو ، خط ڇا آيو هيو، ڀانءِ ته تپي ٽانڊا ٿيل، گورکي جمعدار جي هيانءَ تي ڪو بنهي ٿڌي پاڻيءَ جو ڇنڊو پيو هيو ۽ خاموشي سان پوليس وارن کي وٺي، پويان پير ڪيا هيائين. ڳالهه ڪندا هيا ته ان زماني ۾ مير تاج محمد ٽالپر جي وڏي هَلندي پُڄندي هُئي .انگريز سرڪار کانئُن ميرپورخاص جي حڪومت ڦُري ،کين معمولي جاگيرون عطا ڪري ،معمولي وظيفا مقرر ڪري خوش رکيو ويٺي هُئي. ته نئين ٺهيل ملڪ پاڪستان ۾ به سندن دٻدٻو اهو ئي هيو،علائقي ۾ مير صاحب جي مَدِ مقابل ڪوئي ،ڊِنگُ يا خانِ خانان ڪونه هوندو هيو.چور چَڪار ،چڱا مَٺا سندس دَرَ جا سلامي هوندا هئا.مير صاحب جڏهن به جاگيرون گُهمڻ ايندو هُيو ته سندس ويهڻ لاءِهِڪَ سُهڻي کٽ ۽ نئين نڪور بستري جو بندوبست ڪري کيس ڪنهن وڻ هيٺان ويهاربو هيو.باقيِ خداجي مخلوق زمين تي ويهندِي هُئي.سچ ڪوڙ جي پَرکَ اها هوندي هئي جو جنهن به ماڻهوءَ کان ڪا لِڪَ چوريءَ واري ڳالھ پُڇڻي هوندي هُئي يا جهيڙي ڦڏي ۾ارڏائيءَ، اڳرائيءَ جو قَسمُ وٺڻو هوندو هيو، ته کانئس مير صاحب جي کٽ تي هَٿُ رَکائي ڳالهه پُڇبي هُئي. ڇا جا سُنهنَ، ڇا جِيُون ساکُون ،؟؟.اڳلو مير صاحب جي کَٽ تي هَٿُ رَکِي اندر ۾ لِڪايل جملي حقيقت اوڳاڇي وِجهندو هيو. اهو هوندو هيو ايمانداريءَ جو انوکو مثال. هاڻ ته حالت اها آهي جو مُڙس اڳيان چوريءَ جو مال کنيو وڃن،پويان چڱا مَٺا ڏسندا وڃن، ته به روڙيو وڃيو قرآن ۾ هٿ وجهن.
سو ڳالهه پي ڪيم ڏاڏيءَ جي سڙي فوت ٿيڻ جِي ، پوليس جي ريڙه پيڙه جي ڪري پهريون سج لهي ويو، ڳوٺ ۾ نه ڪنهن رڌو نه پڪو، ٻئي ڏينهن ڏاڏيءَ مرحومه جو مڙھُ، چِٽوڙيءَ جي تاريخي قبرستان ۾ ،شيرِ سنڌ، مير شير محمد ٽالپرجي عاليشان مقبري جي اُتر طرف، چند قدمن جي مفاصلي تي ڏاڏي مرحوم جي قبر لڳ دَفنايو ويو هيو. جيڪا قبر به ڏاڏا جي قبر جيان ڪجهه سالن بعد ميسارجي مٽيءَ برابر ٿي وئي. پوءِ بابا کي به انهن قبرن جي جاءِ ۽ نشان به ياد ڪونه رهيا هيا.گھڻو پوءِ تائين به هر سال نائين محرم تي بابا خود، توڙي آئون ڪڏهن ڪڏهن چِٽوڙيءَ جي قبرستان ٻاهران بيهي چار قُل پَڙهِي کين بخشي هليا ايندا هُياسين. باقي قبرن جو ڪو اتو پتو ڪونه هيو ته ڪهڙيون آهن.
ڏاڏيءَ سان عُرس خان جي شادي ٿيڻ وقت سندس ٻه زالون گذاري چُڪيون هيون. کيس پهرين گهر واريءَ مان هڪ پُٽ محمد رمضان ،ٻي گهر واريءَ مان هڪ ڌيءَ ۽ هاڻي ڏاڏيءَ مان به هڪ ڌيءَ ٿي. ڏاڏيءَ جي گذارڻ بعد عُرس خان جي ٽن ٻارن ۽ کٿورئي جي ٻن ٻارن کي سنڀالڻ لاءِ ڪا به وڏڙي نه هُئي. ٻار به هاڻ جوان ٿي رهيا هُيا،عُرس خان پنهنجي ٻيِءَ گهر واريءَ مان ٿيل نياڻيءَ جو نڪاح بابا سان ڪرڻ جو رِٿيو .اُن وقت اوڙي پاڙي جي عام ماڻهن عُرس خان جي انهيءَ فيصلي کي تمام گهڻو ساراهيو هيو،ڇاڪاڻ ته هڪڙي يتيم ٻار کي پنهنجي گهر ۾ رهائڻ ۽ پنهنجي نياڻي پرڻائي ڏِيَڻُ وڏي دل گُردي جو ڪم هُيو.جيڪو هرڪنهن ماڻهوءَ يا جهڙي تهڙي جي وَس جو ڪم به ڪونه هيو.
بابا ٻُڌائيندوهُيو ته غُربت جو اهڙو حال هُيو جو، کيس سندس شاديءَ جي ڏينهن، پائڻ لاءِ بافتي جو پراڻو وڳو هُيو ،پراڻِي چَتيون لڳل جُتي هُئي،شلوار ۾ سوتليءَ کي وَٽي اڳٺ ٺاهي وِڌو هُيائين.ڏاڏاڻي آڪھ مان نه هيو چاچو،نه مامو،نه ڀاءُ نه ماءُ ،بس ٻن ننڍڙين ڀيڻُن خوشيون پئي ڪَيون. غريب جي خوشي به ڪهڙي هُئي نه ميندي نه موڙھ ، معصوم ڀينرن جا ٻاتڙن ٻولن ۾ ٻه چار ڳِيچ، پرائي گهران گهڙي پلڪ لاءِ جنسي وٺي ٻانهن ۾ ٻڌل ڳانو۽ موڙه هيا، بس، رڳو مُلو گهرائي، نڪاح پڙهايو هُيائون .
ابي مرحيات جي چوڻ موجب شايد اهو پاڪستان ٺهڻ کان ڪجھ سال اڳي جو ئي زمانو هُيو ، جو ميرتاج محمد ٽالپر صاحب جون ڇَن واريون هي زمينون ، ديھ کپريِءَ جي ٻن واڻين، سيٺ چڻي مل ۽ سيٺ ڪاري مل مقاطعي طور، ڏھ روپيا في ايڪڙ ورتيون هُيون ، رگهو مينگهواڙ به کِپريِءَ جي انهن واڻين جو اُتي کپريءَ ۾ ڪو ڪمدار ڪارائو هيو جو واڻين جي اچڻ وقت هو به پنهنجي سموري ويڙهي سميت انهيءَ سال هن پَٽ ۾ آيو هيو ۽ موجوده ڳوٺ جي اوڀر طرف،سليمان شاهه جي قبرستان لڳ، دڙي تي موجود ديوين جي گهاٽي جهنگ ۾ ڪچا گهرڙا ٺاهي اچي آباد ٿيو هُيو. ۽ اُهي انگريزن جي حڪمرانيءَ جا پڇاڙڪا سال هيا، ۽ فيل مست جي مستيءَ کي سنڌ ۾ سورهيه بادشاھ ٽوٽا چٻائي چڪو هيو. شايد اهي شهيد سورهيه بادشاھ ۽ انهيءَ سرفروش حُرن پاران هلندڙ آزاديءَ جي تحريڪ جا پڇاڙڪا ڏينهن هُيا، سورهيه باد شاھ جي گرفتار ٿيڻ بعد، حُرتحريڪ جي سرواڻيءَ ڪرڻ لاءِ ڪو به نالي وارو ماڻهو ظاهري سرواڻيءَ لاءِ ڪونه رهيو هيو، تڏهن ٽڙيل پکڙيل حُرن جي تحريڪ جي گمنام ۽ روپوش ڪمانڊرن جي حڪم تي حُر فقيرن، پويان پساھ کڻندڙ،انگريز سرڪار سان ٽَڪر کائڻ سان گڏو گڏ ،علائقي جي انگريزن سان ٻِٽُ مقامي ماڻهن تي به راتاها هڻڻ شروع ڪيا هيا. ايئن آزاديءَ جي تحريڪ جي ڏوهاري ۽ انگريز جي وفادار مقامي هندن توڙي مسلمانن، مطلب ته سُڪن سان گڏ ڪيئي بي ڏوھ مقامي ساوا به لُوساٽجڻ لڳا هيا . جن ۾ اڪثريت هندن جي هئي، ايڪڙ ٻيڪڙ ڪو مسلمان به هوندو هيو. جن تي حُرن کي شڪ هوندو هيو ته اهي پنهنجن سُکين سَنهنجن سيٺين جي معرفت گورن وٽ سندن مخبري ٿا ڪن. ماڻهو چوندا هيا ته شايد رُگهي مَل جي سيٺيِن جي، انگريز فيل مست سان به ڪا چڱي موچاري راهي پوکي هئي، جنهنڪري حرن فقيرن کي رگهي مل تي به پڪو پڪو چُغلپائيءَ جو شڪ هيو، جنهن جي ڪري ئي حُرن جي ڪن ٽولن، ٻه ٽي ڀيرا رُگهي مَل جي ويڙهي تي هلائون ڪري ڦُرون ڪيون به هيون. ته گڏوگڏ ڪافي ڀيرا هُن جون واٽون جهلي ، گهات هڻي رگهي مل جي سِرَ وٺڻ جا به جتن ڪيا هيا. پر ڪاڪي ر(گهي جو ڪو لولو اگهاڻل هيو يا ڪي پِير زور هيس جو هر ڀيري هو بچي ويندو هيو. جيتوڻيڪ ٻه ٽي ڀيرا حُرن هٿان ڦُرجڻ ۽ سِر وٺڻ لاءِ گهٽ جهلجڻ باوجود به حُرن کان بچي نڪرڻ تائين ته رُگهو مَل ٺُپ ڪونه ٿِڙيو هيو ،پر جڏهن هندستان جو ورهاڱو ٿي ويو، ۽ مذهب جي نالي تي هڪڙي ملڪ مان ٻه ملڪ ٿيا ، ته مقامي مالدار واڻيا ۽ ٻيا سُکيا هندو، به ڌڙاڌڙ هندستان ڏي ڀڄڻ شروع ٿيا ، سمي جوڻيجي جو شهربه خالي ٿي ويو، واڻين جو دٻدٻو به هوريان هوريان گَهٽبو ختم ٿي ويو، ته رُگهي مَل کي به پَڊ مَٽائڻ ۽ اُتان ٽپڙ کڻڻ لاءِ هورا کورا ٿيڻ لڳي. سوال اهو هيو ته رگهي مل جي سيٺين ۽ ٻين هڏڏوکين جي راتوواھ وطن ڇڏي هلئي وڃڻ بعد ،هو ويچارو آخر وڃي ته وڃي ڪيڏانهن.؟ ڪير کيس پاڻ سان گڏ ويهاري ۽ ٻرنديءَ باھ ۾ هٿ وجهي حُرن سان ڦٽائي؟ اهڙو اڙٻنگ کيس ڪوئي ڪونه ٿي سُجهيو. اُتي کيس ناني عُرس خان سان رکيل پراڻو دِينپو ياد آيو، جيڪو پڻ هن وانگر ئي غريب مسڪين ۽ ميراڻيءَ زمين تي هر هاري هيو، پر ڏُکيءَ سُکيءَ ۾ آڌيءَ اسر مهل رگهي مل جا ساڻس چڱا پير ڀريل هيا. ۽ هو به هميشھ نه آڌي ڏسندو هيو نه مانجهي رگهي مل جي هڪل تي هٿين خالي هليو ايندو هيو. ايئن رگهي مل جون ڳچ ڏينهن تائين ناني عرس سان لڏو کڻي سندس سانگي سان ويهڻ لاءِ صلاحون هَلِيون ۽ نيٺ هڪڙي ڏينهن، عُرس خان اوڙي پاڙي جو ڳچ ساريون ڍڳي گاڏيون جوٽائي، رُگهي مَل جي سموري ويڙهي کي لڏائي، پنهنجي پاڙي ۾ وٺي آيو جيڪو به ساڳئي ميراڻي زمين تي ئي هيو ۽ اڄ به آهي .شايد ان خيال سان ته عُرس خان شر ٻروچ هُيو ۽ شرن ٻروچن جي پاڙي ۾ ڌاڙو هڻڻ کان مَنَ ته حُر فقير پاسو ڪَنِ ها. يا ٻيا ڏوهاري به ٽارو ڪن ها، پر هتي لڏي اچڻ بعد به عرس خان ۽ رگهي مل جي سوچ ۽ سمجھ مطابق ائين ڪونه ٿيو، پاڪستان ٺهڻ بعد به حُرن رُگهي مَل تي هِتي به هَلائُون ڪيون .پر سدائين سندس پِير زور هوندا هُيا ، يا ڪو ڏِنو آڏو پئي آيس ،الائي مڙس ڪو وڏو سئوڻي هوندو هيو. جو هو هر ڀيري جي حملن کان بَچيِ ويندو هُيو.
ابو سائين ڳالھ ڪندو هيو ته هڪڙي ڀيري حُرن جو هڪڙو ٽولو ،رُگهي مَلتي هلان ڪري سندس ويڙهي کي ڦُرڻ لاءِ اُتران سمي جوڻيجي جي ڦٽل ڳوٺ وٽان اچي لٿو هيو، هنن پنهنجي مٿان اوڍيل ٻپُڙين اَجرڪن ۾ بندوقُون لِڪائي رکيون هيون، اهو ٽولوميراڻي ڇَنَ جي ٻنيءَ جي پاڻيءَ جي واري تي بيٺل هڪڙي مينگهواڙ هاريءَ کي پريان کان ئي سُونهون ٺاهي اڳيان ڪريو آيو هيو ته اسين عُرس خان شر جا مهمان آهيون ، اسان کي سندس اوطاق تي پهچاءِ!! ۽ جڏهن سادڙو سٻاجهڙو ۽ حرن جي دلبي ۾ آيل مينگهواڙ هاري، عرس خان جي نقلي مهمانن جي اڳيان ٿيو،ڳوٺ جي ويجهو پهچي، عُرس خان جي جهُڳيءَ جهڙي اوطاق طرف مُڙيو هيو، تڏهن فقيرن اجرڪن مان هٿيار ڪڍي ورتا هيا ، ميگهواڙ هاريءَ کي ٻه چار ٿڦڙون هڻي، کڻي اڳ ۾ ڪيو، ته اُٺ جا پُڇ ايڏانهن ڪيڏانهن ٿو هلين؟ اسين عرس ٻُرس جا مذمان ناهيون ، پِڻهين رُگهي جا مذمان آهيون. اسان کي هلي رگهي جو گهر ڏيکار ! اِيئن انهيءَ ميگهواڙ ٿڙڪندي ٿڙندي ،حُرن فقيرن جي انهيءَ ٽولي کي وڃي رُگهي مل جي اوٽي تي بيهاريو هيو. ۽ پوءِ انهيءَ ڏينهن هُنن ميگهواڙن جو جُملي پاڙو،گَھرُ گَھرُ ڪري ڦُريو هيو ۽ رگهي جي ڳولا توڙي پُڇا ڪندا رهيا،تڏهن عرس خان، دينپي جو ڀرم نباهيندي دليريءَ سان حُرن فقيرن وٽ واردات هلندي هليو ويو هيو، وڏي ڳالھ ته رگهو مل انهي ڏينهن سندس گهر واريءَ سوڌو ڪيڏانهن ٻاهر ويندي ،پنهنجو هيڪلو پُٽ بيکو مل، عرس خان جي گهر ڇڏي ويو هيو. سو عرس خان رُگهي مَل جي اڪيلي پُٽ، بيکي کي پنهنجين نياڻين جا ڪپڙا پَهرائي چيچ مان جهلي وڃي فقيرن جي وچ ۾ بيٺو،ته فقيرن رائيفل سيني تي رَکِي پُڇيس “پوڙها ! رُگهو ڏيکار ۽ رگهي جو گهر ڏيکار!! عرس خان وراڻين ته “ فقير رگهي جي گهر ۾ ته پاڻ بيٺا آهيون، باقي رگهو ۽ سندس گهر واري هتي ڪونهن. فقيرن جي وڏي هوا ۾ هڪڙو فائر ڪري ڏهڪاءُ پکيڙيندي عرس خان کي چيو ته پوءِ جي رگهو گهر ۾ ناهي ته سندس اولادُ ڏيکار؟ ناني عرس خان، رگهي مل جي پٽ بيکي جي مٿي تي هٿُ رکي وراڻيو هيو فقير رُگهي کي هڪڙو ئي پٽ آهي،جيڪو رات کان بنهي گهڻو بيمار هُيو، فجر جو ئي ٻئي زال مڙس ٻئي ڍڳي گاڏي جوٽي کيس علاج لاءِ شهر وٺي ويا آهن ، هاڻ ورڻ وارا هوندا. اعتبار نه اچيوَ ته آئون اوهان جو مسلمان ڀاءُ آهيان ۽ هي ڏسو ته آئون پنهنجيءَ نياڻيءَ جي مٿي تي هٿ رکي، جهڙوڪر سُنهن ساک سان اها ڳالھ پِيو چوان. عرس خان جي اهڙي اکر تي فقيرن کي يقين اچي ويو هيو ۽ ايئن عرس خان جي انهيءَ ڪوڙيءَ ساک سان، رگهي مل جي اڪيلي پٽ بيکي مل جي حياتي بچي وئي هئي.
ڳالهه ڪندا هُيا ته اُن زماني۾ گلو ميگهواڙ نئون پَرڻِيو هيو،سندس گهر واريءَ کي تنهن ڏينهن نئون وڳو ۽ کوڙ سارا زيور پَهريل هُئا ،سا فقيرن جي ڀَئوَ کان گهر ڇڏي وٺي ٻاهر ڀڳي هئي ته فقير به پويان ڀڄندا آيا هيس، سامهون ڪجھ ٻروچياڻيون فقيرن جي حملي کان بيخبر، ڳوٺ جي الهندينءَ کوهيءَ تان پاڻيءَ جا دلا ڀرڻ لاءِپئي ويون ، ته انهن جي گَھگَھيلي ويس تي نظر پوندي ئي،فقير ميگهواڙ مائيءَ جو پيڇو ڇڏي، هيٺ ڪنڌ ڪري پُٺ تي موٽي ويا هيا. پوءِ ڳالهيون هليون ته اها سا منجهن ساڃاھ هئي ته ٻروچن جي گهرن کان پاسو ڪرڻو آهي. يا ٿي سگهي ٿو ته منجهن ئي ڪو ٻروچ به حُر فقير به هجي.سا خدا کي خبر ٻي انهن فقيرن کي خبر. پر رگهو مل پوءِ به ڪونه ٿڙيو. نه ملڪ ڇڏي ڀڳو. ڇو جو هو ويچارو وڏي نالي وارو ته هيو پر وڏي مال وارو ڪونه هيو. جيتوڻيڪ وڏي مال وارا ڀائيبند سڀ جا سڀ هلڪي ڦلڪي هلان تي مال مڏيون اڌ ملھ تي هلائي هندستان هليا ويا. پر رگهي مل پوءِ به پنهنجو اباڻو وطن ۽ اباڻا ڪک نه ڇڏيا ۽ اڀري سڀري حال سارو هتي ئي رهيو. جيتوڻيڪ پاڪستان ٺهڻ بعد به انهيءَ رگهي مل پنهنجيءَ سخا ،مروت ۽ آئي وئي جي آڌر عيوض وڏي اوج ڏٺي ۽ پنهنجي پويان وڏو نالو ڇڏي ويو.اڄ به سندس هڏڙا هن ئي مٽيءَ ۾ دفن آهن پر مٽيءَ سان مِلي مِٽي ٿي ويا آهن.اهو هينئر جي سنڌي ماڻهن ٽڪي پئسي جي ڳالھ تي اباڻا ڪک ڇڏي پرائي ديس پڌارڻ وارن لاءِ هڪڙو وڏو مثال آهي.
ڳالهه ڪندا هُيا ته پاڪستان ٺهڻ بعد حرن جي وارداتن ۾ ڪجهه ٺاپر آئي هئي، پر مير صاحب جون زمينون پوءِ به مقاطعن ۾ ئي رهيون ،اڳ واڻيا مقاطعيدار هوندا هيا ۽ واڻين جي وڃڻ کان پوءِ، هاڻ مسلمانن مقاطعا وٺڻ شروع ڪيا هيا. مير صاحب کي زمينن سنڀالڻ جي ڪا به اُون به ڪونه هوندي هئي، نه ئي ڪا ٻنين جي دنگن دڙن جي ڪَل هئي . بس ڇٺيءَ ڇَماهيءَ ڪنهن دانهن دڙيءَ تي يا شڪار جي شوق سان مير صاحبن جيڪر ڪو ٻنين تان ڀيرو ڀڳوته واه نه ته ٿيو خير. اُونَ به ڀلا ڇو هجي چوندا هيا ته مير صاحب وٽ ايتري دولت هئي ، جنهن جو ڪاٿو لڳائڻ مشڪل هيو. چوندا هيا ته اسان جي تر ۾ توڙي هند سنڌ ۾،اها عام خبر هئي ته مير تاج محمد ٽالپر، روزانو صبح جو هِيرن ۾ تورجي ٿو.
ڳالهه پي هلي بابا جي شاديءَ جي ،غريباڻيءَ شاديءَ کان پنج ست سال پوءِ تائين بابا بي اولادي ئي رهيو، ۽ ٻُڌائيندو هيو ته شاديءَ جي ڪجهه سالن بعد ئي ڳوٺ جا ميگهواڙ توڙي ڪنڀار، صبح جو سوير منهنجو منهن ڏسڻ کان لَهرائڻ لڳا هئا. ۽ اويل سويل سامهون ايندي ئي گَس مَٽي ويندا هيا، ڇاڪاڻ ته مَنجھنِ وهم هوندو هُيو ته بي اولادي ماڻهو معني ته نڀاڳو ۽ نيرانو ڪنهن بي اولادي ماڻهوءَ جي مُنهنِ پوڻ سان اڳلي جا سنئوڻ خراب ٿين ٿا. ۽ اُنهيءَ ڏينهن ڪهڙي به ڪم ڪار تي نِڪرجي ته اهو ڪم ڪار نه ٿيندو آهي. هونئن به پنهنجي سنڌ ۾ ميگهواڙن سميت سمورا هندو قبيلا، ۽ سمورا ٿَري قبيلا سنئوڻن ۽ وهمن۾ اڳ جيان اڄ به سرس آهن.اڻائي سَڻائي پکيءَ جي ٻولڻ تي، گڏه جي هِينگ تي، رَن زال جي سامهون اچڻ تي، پويان سڏ ٿيڻ يا ڇڪ ڏيڻ تي وڏا وهم ڪندا آهن. انهيءَ تان هڪڙي ڳالھ ياد پئي اچيم سا به ڪندو هلان. گهڻو پوءِ 1992 ڌاري حبيب بينڪ ڇور ڇانوڻيءَ جو مينيجر هيس ته ڊسمبر جي ٽارگيٽ ۾ ڪي ٻه چار لک کُٽا ٿي. تن ڏينهين محبت نوهڙي، ڪَس جو نالي وارو بِليڪي هوندو هيو. تنهن سان جو ڳالھ ڪيم ته “ چيائين اٿي منهنجي جيپ ۾ چڙه. پئسن جي لالچ ۾ مون به دير ڪونه ڪئي. رستي ۾ ڳالھ ڪيائين ته حويليءَ جي ڳوٺ ۾ بِليڪ جا کوڙ سارا پئسا هڪڙي ٺَڪُر( نالو وسريم ٿو) وٽ رکيل اٿم سي کڻي ٿا اچون. ايئن هڪلي هوڪاري همراه جي اوتاري تي پُڳاسين، ته مُڙس جو ڏَسُ ٻنيءَ تي پيو. ٻنيءَ تان وڃي جيپ ۾ کنيوسونس، رستي ۾ حالي حوالي به ٿيندا آياسين، همراھ اسان کي اوتاري ۾ ويهاري “ اوهين ٻيسو، هون چانھ نه اوهان جا پئسا لي پَنچان مِنٽان مين آئون ٿو”. ايئن چئي گهر ڏي ويو، ڳچ دير ٿي وئي، چانھ ته آئي پر مڙس موٽڻ ۾ کوڙ ساري دير ڪئي ۽ دير سان ئي جڏهن آيو ته چيائين“ محبتيا ! تان جي امانت سون جهڙي، ڏُڌ مين ڌوئي ڏئيس، پڻ اج ڪو ڏيان”. منهنجي ٻروچڪي رڳ ٿِڙي سوچيم پئسا منهنجي يار جا بليڪ جا ۽ ٺَڪُر بي ايمان ٿي اسان کي مڙوئي پيو سُرمو پارائي. هوڏانهن وري مُحبت هُن جي ڳالھ تي آمين چئي ٽوال ڇنڊي ڪُلهي تي رکي اٿيو ۽ مون کي به اُٿاريائين. رستي ۾ هُن مونکي گهڻو ئي سمجهايو ته سوڍي جا سنئوڻ خراب ٿيا هوندا نه ته هي يڪ سُخنا ماڻهو آهن. پر مون نه مڃيو هيو. واقعي به هن واري ڳالھ سچي ٿي هئي. ٻئي ڏينهن بينڪ کلڻ کان اڳ هو ٽوال جي ٻن ڪُنڊن ٻه الڳ ڳنڍيون ٻڌيو آيو هيو، جيترا محبت جا اوترا سندا پئسا به بينڪ ۾رکي ويو هيو.گڏوگڏ ڪالھ سنئوڻ نه ٿيڻ جي ڪري پرايا پئسا گهر مان نه ڪڍڻ تي معافي به ورتي هيائين.