13
اُنهيءَ زماني ۾ ماستريءَ ۽ الفقراءَ اخبار جي نوڪريءَ کان علاوه، پنهنجي ٻنيءَ تي هارپو به پاڻ ڪندو هيس، مُلي جي ٻانگ مهل اُٿيو ڏاندن تي پاڃاري وِجهندو هيس، صُبح جو اٺين وڳين تائين هَرَ کيڙي، امڙ يا گهر واريءَ جي پوتي گوڏ ٻڌي نلڪي هيٺان ويهي، پاڻ ئي پاڻي گيڙي، بنان ڪنهن سُرهي صابڻ جي وهنجي، بنان بدن سڪائڻ جي، لاڻن جي کار سان ڪُني ۾ ڌوتل، بنان استريءَ ڪپڙا پائي، اسڪول وڃي ٻار پڙهائيندو هيس. هڪڙي ڀيري موجودھ هاءِ اسڪول جي بلڊنگ واري ٻنيءَ ۾ هر کيڙيم پئي، ته مشتاق بڙدي ملڻ آيو هيو. مشتاق بڙدي اڄڪلھ آمريڪي رياست، ٽيڪساس جو سکيو ستابو شهري آهي. مشتاق تڏهن روزگار جي تلاش ۾ ڳوٺن بايو گيس پلانٽ لڳائيندو وتندو هُيو، ڍڳن جو جوڙو جهلي، اوڙ مان ٻاهر نڪري وڃي کيڪاريو هيومانس، مون سان هَٿ مِلائي چيائين ته، ادا امير بخش کي ته سڏائي ڏيو، کيس حاضر، چئي چيم توهان هن جهوپڙيءَ نما اوطاق جي ڇنل کٽوليءَ تي هلي ويهو ته آئون کيس سڏي ٿو اچان. ايئن هَرَکولي، وهنجي، ڪپڙا تبديل ڪري اچي چيو مانس، سائين اميربخش آئون آهيان هاڻ حڪم ڪريو.!
مڙس حيران ٿي ويو، تڙي کڙي پُڇيائين، هو هر کيڙڻ وارو توهان جو ڀاءُ هيو ڇا؟ مسڪرائي وراڻيو مانس، نه اهو به آئون ئي هُيس. ايتري تي چوڻ لڳو هيو، ته اميربخش ايتري محنت ڪرڻ جي بعد به توهانجون مالي حالتون سُڌرن ئي ڪونه ٿيون ڇو؟ سندس انهيءَ ڇو جو ڪو به جواب وات مان ڪونه اڪليو هيو جو کيس ڏئي سگهان ها.
اسلام آباد جي جبڙا چوڪ جي سامهون پوريل ٻَٽيهِيءَ واري آمر ضياءَ جي مارشل لا ۾ اهڙي ته سوڙهي گهُٽ ڪئي وئي هئي جو ڪارن قانونن، بندشن، جيلن، ڦٽڪن ۽ ذوالفقار علي ڀُٽي ۽ نذير عباسيءَ سميت ڪيترن ئي بي ڏوھي ماڻهن جي شهادت، لکين بي گناهن جي گرفتارين بعد، جيڪا خلق خدا ٻاهر هئي اُن ۾گهڻا تڻا مون پارا بچيا هُيا. سي به سڀ گهڻو ڪري ڪَن لِڪائڻ ۾ پورا هُيا. مون لاءِ نه ڪا وندرهُئي نه ورونهن، نه ڪتاب نه اخبار، بس رڳواسڪول ۾ ٻار پڙهائي، ٿورو گهڻو ٻنيءَ جو ڪم ڪري ڪکائين اوطاق جي ڇنل واڻ وارين کٽن حوالي ٿيڻ کان سواءِ ڪجھ به ڪونه هوندو هيو. چوندا آهن ته ماڻهو جڏهن واندو هوندو آهي ته سندس مَنَ ۾ابتا سبتا خيال اچڻ لڳندا آهن.ٺيڪ تڏهن جڏهن مُلن جو مشهور ڪيل شيطان مون تي حاوي ٿيڻ جي لاءِ پَرَ سوري رهيو هيو. تڏهن سندس ٻئي روپ جي صورت ۾ منهنجو يارُ ۽ ڦلهڏين جي رهاڪوءَ حاجي رمضان مريءَ اوطاق تي اچڻ شروع ٿيو هيو. حاجي رمضان، بندري قد جو، پوري پني ڪاري ڏاڙهي، سنڌي ٽوپي پاتل يا بوسڪيءَ جو پٽڪو ٻڌل، ڪهاڙي هٿ ۾ کڻيو اڪثر ڪري شام ڌاري ايندو هيو.آڌيءَ رات تائين ڪچهريون ڪري واپس ويندو هيو. سندس ڪچهري جو مُک موضوع چور ۽ چوريون هوندو هيو، مُڙس پاڻ به کڙپيل“ چور هُيو.هر رات” تَرَ“ جي مختلف چورن جي ڏاڍ مُڙسين جا احوال زير زبر سان مرچ مصالحا ملائي ٻُڌائي. ڪڏهن ڪڏهن پنهنجي ڪَيل چورين جا قصا به ٻُڌائي. جيئن جيئن قصا ٻُڌان تيئن تيئن اُتساهه مِليم، خوش ٿيان.هڪ ڀيري خبر ڏنائين ته هڪڙي چوريءَ تي آئون ۽ اوڀايو سنبرياسين. رات جويارهين ڌاري ڀاڳين جي ڳوٺ کي ويجھا ٿي ”ڪِڙَ“ورتي سون ته ڪُڪُڙُوڪُو لڳي پئي هئي، پيرُ پيرَ ۾ڏئي سِرِي ڳوٺ کي ٿورا ويجها ٿياسين، اُن رات ڏکڻ جي ٿڌڙي هوا جي لُرِ پئي لڳي، اسان کي پڪ هئي ته هن لُرِ ۾ ڳوٺ جا ماڻهو اهڙيءَ ته مٺڙيءَ ننڊ ۾ هوندا جو ڀَلِ ته الھ تلھ ٻهاري وڃونِ پر سار نه ٿيندنِ. رات جو هڪ ٿيو هوندوجو مون وڃي کَڙھَ جو ڊِنگَھرُ لاٿو، گهٽي اُڪري اندر ٿياسين، ڪکائين گهر جي اڱڻ ۾ وڇايل کٽن تي ڀاڳيا گهري ننڊ ۾رليون اوڍي سُتا هيا.اڇا اڇا پير ڏئي جانچيوسين ته مرد ماڻهوءَ جي کٽ ڪهڙي آهي. ڇو جو خدا نه ڪري ڀاڳيا جاڳيا ته به مايون ۽ ٻار وڙهڻ بجاءِ رڳو رڙيون ڪندا، مرد ماڻهو وڙهي پوندو.سو هيٺ پيل جُتين مان مرد جي کٽ تاڙي، اوڀايو گھوٻاٽو کڻي ڀاڳئي جي مٿان ڌَڪَ تي بيٺو۽ مون وڃي ڍڳا کوليا، ڌاريو ماڻهو ڏسي ڍڳن ڪجھ ڦُوڪَٽَ ڪيا، مونکي ڊپ ٿيو ته ڪٿي ڍڳن جون زِيلُون ٻڌي ڀاڳيا نه جاڳي پونِ. پر پوءِ ڍڳن کي آتاري آتاري پُٺن تي هٿڙا ڦيري ٻاهر ڪڍي اچي سلهاڙيم. پيرُ پيرَ ۾ ڏئي اوڀايو به ٻاهرآيو۽ پوءِ وَڍيوسين پنڌ کي. اڃان رات به وڏي هُئي. تاري اُڀرئي ڇهه ڪوهه پنڌ جا سرڙي، ڦُلهڏين جي روڊ تي ڍڳا چاڙهياسين، ٻه چار ڪوهه روڊ سان شهر ڏانهن هلي روڊ سان ئي واپس موٽ کاڌي سون، موٽڻ کان اڳ۾ اڌ ڪلاڪ کن روڊ تي بيٺا رهياسين ته جيئن ڍڳا ڇيڻو لاهين ۽ ڀاڳين کي پڪ ٿئي ته پير شهر ڏانهن ئي ويا آهن. پوءِ دوسي واهه ۾ڍڳا هڻي، پاڻيءَ ۾ ترندا اچي ڳوٺ جي ٻاهران نڪتاسين. اُن مهل مُلي ٻانگ ڏني هُجي، قادوءَ کي اُٿاري چيم ٻڪريون سويل کولجانءِ ۽ دوسيءَ جي اوريان پريان ٻڪريون ڦيرائي، پير ڊاهي ڇڏجانءِ. قادوءَ ايئن ئي ڪيو ۽ ورندي ڏينهن ورهڙو پير کڻي روڊ وٺي ڇيڻا ڏِسي شهر جي پاسن کي آهوڙون ڏئي ڏئي ٿَڪو پر پير نه هلڻا هيا سي نه هليا، وڏا وڏا پيرِي آندائون.جن ۾ محمد رحيم مهر، رمضان بجير، وڪيل باغ وارو ڪولهي، آتڻاھ موريءَ جو وِڄلوپيريِ، پر پير نه نِڪتا ۽ ورهڙو سج لاهي واپس وريو. نيٺ وڙول هلي.اسان وٽ به وڙول پُڳي، ٻن ٽن ڏينهن بعد ڀُنگ گهريوسين. سڄو سارو هڪ هزار روپيا. ڳالهيون مُهاڙيون طيءِ ٿيون، پوئين پُڇا جو ذمو وڙول واري سنگتيءَ کنيو، ٻه سئو پاڻ رکيائين، اسان کي اَٺ سئو مليا ٻيءَ شام جو ڳوٺ مان ئي کيس ڍڳا ڏناسين، همراھ اهڙو ته ڊڄڻو هجي جو سج بيٺي ڍڳا ڪاهڻ کان پيو لهرائي، پوءِ ته ڏاڍا نڪ وڍياسونس. ڀيڻسان ڀاڙيو آهين ڇا ٺَرِيل ڍڳا ڪاهڻ کان ڊڄين ٿوپيو. نيٺ دل ٻڌي ڪاهيائين. پوءِ ته ٻه ٽي ڏينهن ڦلهڏيون، هڱورني ۽ تگوسر جي هوٽلن تي ويهي وڏا خرچ ڪياسين، اصل واھ واھ هُجي. آئون جيئن جيئن اهڙا چوراڻا احوال ٻُڌان، تيئن تيئن ڏاڍي مُڙس ٿيڻ جا خيال اچن ڦني خان ٿيڻ جا خواب ڏسان. هڪڙيءَ رات اهڙي ئي هڪڙي خواب ۾ ڏٺم چوريءَ تي ويا آهيون، ڀاڳيا جاڳي پيا آهن، گهوٻاٽن جا سُوساٽ ڪيا اٿم. هڪ، ٻه ڀاڳيا ڪِريا ته رکيو اٿئون کُڙين تي زور.
وڏڙا چوندا هيا ته ڪارو ٻَڌُ ڪَٻري سان جي رنگ نه مَٽيائين ته به خيال ضرور مَٽيندو. سو حاجي رمضان جي ڪچهريءَ رنگ لائڻ شروع ڪيو. آئون، ڪجھ ضياءَ آمر جي ٿورن سان ۽ ڪجھ پنهنجي افعالن سان، بي اي جو شاگرد هوندي، ڪميونسٽ پارٽِيءَ جو اڳوڻو انقلابي ڪارڪن هوندي به، چور ٿيڻ جا خواب ڏسڻ لڳس، اُن زماني ۾ سنڌڙيءَ جي هوائي اڏي تي مقرر محمود نالي فوجي ڀاءُ دِيناداستي هٿيار وڪڻندو وتندو هيو، تنهن کان ڇھ ڌڪيو چرخيءَ وارو ريوالور ورتم. پِيري لوهار کان هڪڙي رُڪ جي ڪُهاڙي به ٺهرايم. پوءِ جنهن به ماڻهوءَ لاءِ ٻُڌان ته چور آهي يا کاٽِڙيو آهي ته هَڪِليو هوڪاريو اُن سان وڃيو سنگت رکان. دعوتون ڪريو مانيون کارايان. دائود لاءِ ٻُڌم ته ڏاڍومڙس آهي، خلقن جون چوريون ڪريو، مال ٿَميو، ورهڙن سان وڙهيو ۽ ڊوڙايو ڪڍي ٿو. ساڻس ڳولي وڃي سنگت رکيم، خان، قبول، پِيري، گلاب، علي دوست سميت سوين چورن سان ڳولي وڃي ياريون رکيم.تن ڏينهن ۾اصل لانگ پئي لڳي.
ڌڱاڻو ۽ پٺاڻ، مورهڏيءَ جي درسن جي چوريءَ ۾ جهليا ته پوليس سچوءَ سان ٻُنڊڻن جا ڇوڏا لاهي ڇڏين، پر مڙس ٻِڙڪ نه ڪُڇيا.سِڪوءَ به واھ جي مار کنئي، عثمان۽ سلطان لاريءَ مان جهليا، سٿڻن جي وَرَن مان کاٽ جا رنبا نڪتنِ، ٿوريءَ مار تي وٺي ڍاڍيون ڪيائون، چون ٿا ته ٿاڻو ڀَري ڇڏيائون.ڀاڙي ڪنهن جاءِ جا، ڌوڙ هجين. مُڙس ڏِسُ ڪهڙا پرڏر لڳا پيا هيا، پر ايمان مهمان آهي سائين ڪنهن ڪنهن جو ئي مهمان ٿيندو، سڀڪنهن جو ٿوري ئي ٿيندو.
ان زماني ۾ منهنجي لاءِ ڏاڍ مُڙسيءَ جا پيمانا اِهي ئي هُجن جو جنهن جا پوليس روز ٻُنڊڻ ڪُٽي سو ڦني خان سمجهان، باقي پويان مڙس جي گهر ۾ ڀلي ته رِلي ٽنگيل هجي ۽ ڪُڪُڙ به ڀلي سنئين ڳاٽ پيو هلي. تڏهن ٻارهون ميل تازو ٺهيو هيو، هوٽلون کُليون هُيون.آئون ڪم ڪار مان واندو ٿي هوٽلن تي نُوس نُوس ڪرڻ وَڃان ته ڪُهاڙي ڪُلهي تي کڻيو وڃان. وڏن پانئچن واريون شلوارون، ٽوپي نراڙ تي، اصل ڀِرُن مٿان رکان. تن ڏينهين عباس چانڊئي سان ٻکو ٻک هجيم.عباس پوءِ نامي گرامي ڌاڙيل ٿيو.
هي جو اسان سنڌين تي هنڌين ماڳين آڱريون ٿيون کڄن ته سنڌي چور۽ ڌاڙيل آهن. حقيقت ۾ سنڌين کي چور ۽ ڌاڙيل ٺاهيو ويو آهي. جنرل ضياءَ ۽ ان جي ساٿارين جي اها خواهش ۽ پاليسي هئي ته سنڌين کان گذر سفر جا سڀ وسيلا ڦُري کين اهڙو سوڙهو ڪجي، جو انهن جي نوجوانن وٽ منظم ٿي پنهنجن حقن لاءِ ويڙھ ڪرڻ بجاءِ سوچ ئي اهڙي پيدا ٿئي جنهن سان سندن ڪردار تي آڱريون کڄن. اُهي سٺي معاشري کي جوڙڻ بجاءِ ان جي بگاڙ جو سبب بڻجن. نه ته ڪٿي آئون ڄام ساقيءَ، اعزازنذير۽ نذير عباسيءَ جو پڙهايل ڪارڪن ۽ ڪٿي چوريون. کوڙو ئي ڪونه ٿو لڳي. اُن زماني ۾ ۽ ان کان پوءِ مون جهڙن ڪيترن ئي پڙهيل لکيل نوجوانن جھنگ مُنهن ڪيو هيو. اُن جا سبب صرف ئي صرف اُهي هيا.
خير، پاڻ اڳتي هلون ٿا، نيٺ منهنجي به بسم الله ٿيڻي هئي سا ٿي. جڏهن پهرينءَ چوريءَ تي وِيس ته اڃان ڀاڳين جي ڳوٺ کان گهڻوپري هُياسون جو هڪ ٻه ڀيرا پير ٿِڙيا. ڳوٺ کي ڪجھ ويجها ٿياسين ته ٽَنگوُن ڏڪيون. ۽ جڏهن ڳوٺ کي صفا ويجها پهتا سين ته جسم رَڦيو ۽ جون جي مهيني۾ڏڪڻي وٺي وئي، اهڙي جو ڄاڙي نه پئي بيهي
کاٽ اڳ۾ ئي تاڙيل هيو، ٻنيءَ مان ووڻاٺيون وڍي لوڙهي تي رکي ٻه همراھ اندر ويا، کاٽڙئي همراھ کاٽ هَنيو.آئون الھڙ هيس ان ڪري مونکي ٻاهرتاڙ تي بيهاريائون ته متان ڪو ڀاڳيو ٻاهران نه اچي وڃي. ڪم ٿيو ٻاهر نڪتاسون. پير وڃائي ڇڏياسين. ڳالهه آئي وئي ٿي وئي..گهورپ هَلي پر مال ڪونه وَريو.ڪُرٽي کائي وياسون. ايئن ٻي چوري ڪيم، ٽين چوري ڪيم ته ڊپ ختم ٿي ويو. پوءِ ته ڀاڳئي جي گَهر ۾ ايئن وڃان جيئن ڄڻ پنهنجي گهر پيو وڃان، نه ڊپ نه ڊاءُ. چوراڻو مال گهر ڪونه آڻيندو هيس، ابي امان جي ڊپ کان. سليمان شاھ جي قبرستان ۾ ٻَڌندو هيس، يا ڀر ۾ ويٺل پراڻي ڪاٽڪو رمضان ناريجي وٽ ٻڌندو هيس. کاٽ جي چوري گهڻو ڪري گلاب مڱرئي وٽ رکندو هيس.
چوراڻو جهان به عجيب جهان هيو، اُن زماني ۾ کاٽ جون گهڻي ڀاڱي چوريون ڏَسَ تي ٿينديون هيون، ڪي وِڙلي چور هٿيار کڻندا هيا، چوندا هيا ته هٿيار کڻڻ جي معني آهي جهيڙو ڪرڻ، چورته چوري ڪرڻ ٿو وڃي ڪنهن سان جهيڙو ڪرڻ ڪونه ٿو وڃي. هڪڙي لٺ يا ڪُهاڙي ساڻ هوندي، ٻه ٽي گهوٻاٽا هوندا، وڙلي ڪنهن چور سان ڪو ڪارتوسي پستول هوندو نه ته بس. ان پستول جو به استعمال بنهي مجبوريءَ ۾ تڏهن ڪبو جڏهن ڏسبو ته سُجاڳ ٿيل ڀاڳيا سِرُ ٿا وڃائين. پوءِ به ڏسي وائسي هوائي فائر ڪبو، ڀاڳيا هَٻِڪِي بيهندا ۽ وڍِبو پنڌ کي. کاٽ هڻڻ جي ڀلوڙ موسم هوندي هئي اونهاري واري، جڏهن گرمين جي ڪري ڀاڳيا اڱڻ ۾ کَٽُون وجهي ٻاهر سمهندا آهن. سيارو، ڍڳي ڍور جي چوريءَ لاءِ مناسب هوندو هيو، هڪ ته ڀاڳيا سيءَ جي ڪري اندر سمهندا هيا، ٻيو سياري ۾ راتيون وڏيون ٿين ته مالُ پنڌ به چڱو خاشو ڪڍيو وڃي. کاٽ جي چوري هجي يا مال جي ڏَسَ ٿوري يا گهڻي ضرور هوندي. خاص ڪري کاٽ لاءِ ته دُڦَ تي ڪڏهن به ڪونه وڃبو، ڏَس ڏيڻ وارو ڪنهن اوڙي پاڙي جي ماڻهوءَ سان اَڪسجِي يا ڪنهن سُکئي کان سَڙِي هلندو سندس چوري ڪرائڻ. چورن وٽ اهڙي ته ڪاريگري هوندي هئي جوڏَسَ واري کان پَٽَ تي لِيڪا پارائي، گهر جو پورو نقشو وٺندا، اوڙي پاڙي جي مُڙس ماڻهن جون خبروُن پُڇندا، ڀاڳئي وٽ ڪنهن هٿيار پنهوار جو پُڇندا. سمورو احوال وٺي پوءِ ڪاريگري ڪري چوندا، نه بابا نه اها چوري پاڻ کان ڪونه ٿيندي، ڏُکي به آهي۽ اڳيان ڌُر به ڏاڍِي آهي.ٻئي ڪنهن کي وڃي چئو پاڻ ۾ ايتري دٻ جهلڻ ئي ڪانهي. نيٺ جڏهن ڏس ڏيڻ وارو نااميد ٿي وڃي گهر ويهندو.مهينو ٻه گذاري هڪڙو چور ماٺ ميٺ ۾ آني بهاني ڀاڳئي جي ڳوٺ مان لامارا ڏئِي گس گهيڙ تاڙي ايندو، ٻه ٽي مهينا گُذاري پوءِ ڪنهن دل واري يا ويجهي عزيز کي صلاح هڻندو، ڳالھ طيءِ ٿيندي ۽ گهڻو ڪري چنڊ جي اُونداهين راتين جو پروگرام ٺهندو. گهر ۾ رکيل جُتيون اهڙيون پائِبِيون جيڪي اصل پير کان هڪ نمبر وڏِيون هُجن، جيئن پيرِيءَ کي بتاءُ ڏجي، جتيءَ ۾ پويان سُگتر وٽان ٻه چار اَڳڙيون رَکِبيون ته جيئن هلڻ ۾ ڏُکيائي نه ڪري، رات جو لڳ ڀڳ ٻارهين ڌاري ڀاڳئي جي ڳوٺ جي آس پاس پهچي ڪِڙَ وٺندا، لوڙهي جي اوسي پاسي ۾ بيٺل جوئر، مڪئيءَ يا گوار جي هڪڙي ڀَرِي وڍي لوڙهي تي رکندا، جيئن لوڙهو ٽُپڻ ۾ سولائِي ٿئي. لوڙهي ۾ اندر لهِي، پهريائين هيڏاهن هوڏانهن ٿُوما ڏئي ٿُوڻي، پاڃاري يا ڪيڻ وغيره ڳولي، اندرئين پاسي به لوڙهي تان اُڪرڻ لاءِ رکبي.پوءِ سُٿڻ جي وَرَ مان رنبو ڪڍِي کاٽ جي شروعات ڪندا.پڪي سر واري ڀِتِ ڀڃڻ ۾ سولي هوندي هئي ڇوجو هڪڙي سِرَ نڪتي ته ڄڻ سڀ نڪتيون ۽ ڪم ٿي ويو، اوڏڪيون ڀِتيون ڀَڃڻُ ڏُکيون هونديون هيون.اوڏ، مٽيءَ کي هڪ ته گهڻي ”وَلَ“ ڏيندا هيا، ٻيو وري ڳولي اهڙي چِيڪيءَمٽيءَ جون ڀِتيون ٺاهيندا هئا جهڙو پٿر.ڀِتِ ۾ کاٽ چاڙهي، لَٺِ تي اجرڪ ويڙهي، کاٽ جي ڳُڙکي ۾ اندر ڪندا ته مَتان ڀاڳيو جاڳيو هجي ۽ اندارن ڌَڪُ تاڙيو ويٺو هُجي سو جي ڌڪ هڻي ته به لٺ کي ڌڪُ هڻي. جڏهن پڪ ٿيندي ته اندر سڀ خيرآ، ته هڪڙو همراھ اندر لَهندو۽ ٻيو ٻاهر بيهندو، اندريون پيتيون ڪڍي ٻاهرئين کي ڏيندو ويندو. ٻاهر نڪري گهر کان بلاڪ کن پري وڃي، پيتيون ڀَڃي، ڪم جو مال ڪڍي هڪ جيترو ورهائي، هڙوٽيون ٺاهي کڻبيون، باقي نڪمو سامان اتي ئي ڇڏي ڏبو. ڳچ پنڌ هلِي، ڪنهن روڊ تي ايئن چڙهبو جو جيڪر ڏکڻ جي پاسي وڃڻو هوندو ته اُتر طرف ڏانهن ميل اڌ تائين روڊ جي ڪناري سان هلِي، پوءِ پڪي تي پير چاڙهبا. جيئن ڀاڳِين کي پڪ ٿئي ته چور کي اتر طرف ئي وڃڻو آهي. ڳپل تائين ايئن هلِي پوءِ موٽ کائبي ڏکڻ ڏانهن جيڏانهن اصل ۾وڃڻو هوندو. روڊ تي ڳپل ڪوھ هلي، اڳ ئي تاڙيل واٽر يا شاخ جي موريءَ وٽ پهچي جُتيون لاهي هٿ ۾ ڪري روڊ ۽ واٽر جي وچ واري ڪچيءَ زمين جي ٽُڪري تي اجرڪ وڇائي، ان مٿان اگهاڙا پير رکِي، ابتي پيرين واٽر ۾ لَهِبو.ميل کن پاڻيءَ ۾ پوئين پيرين هَلبو، پوئين پيرين ان ڪري جو جڏهن پيري پاڻيءَ ۾ لهي پنهنجن پيرن سان چور جا پير جانچڻ جي ڪندو، ته خبر پوندس ته ڪو پيرين اگهاڙو روڊ ڏانهن آيو آهي نه ڪي روڊ تان لٿو آهي. گهڻا پيرِي ته اهڙا چالاڪ ٿين جو پاڻيءَ مان به پير چونڊيو وٺن. پاڻيءَ مان به اهڙيءَ جاءِ تان نڪربو جتي ڇٻر يا ”ڏَنِھ“ جو تمام گهڻو گاھ هوندو ۽ پير نه لڳندا، جي اهڙيءَ جاءِ ناهي ته جتان گهڻن ماڻهن جي گذرڻ جي يا گهڻي مال گذرڻ جي واٽ هجي اتان نڪربو.ڪم تي وڃڻ وارا ماڻهو صبح جو سوير اتان گذرندا يا ڀاڳيا صبح جو سويل مال پهرائيندا ته پير ڊهي ويندا.چوريءَ کان پوءِ ڪي چور اهڙا ته ڇپڻا هوندا جو هفتو کن گهر کان ٻاهر ئي ڪونه نڪرندا، جڏهن ڳالھ ٺرندي ته ذرو ذرو ڪري پيا ڪُرٽيندا ۽ کائيندا. ان وچ ۾ جيڪر ڀاڳيا شڪجي ڏَسَ واري ۾ هٿ وجهندا ۽ اهو چور تي بيهي رهيو ته به سُنهن ساک سان ثابت ڪبو ته هن برابر ڏَسِيو هيو پرمون اُتي جو اُتي جواب ڏنومانس، ڀلي قرآن وٺوس جي انهيءَ ڳالھ ۾ تر جيترو به ڦيرو هجي. پوءِ به جيڪر پيرا ڀيٽا جو چيائون ته اڙ ڪبي ۽ چئبو ته سرزمين تي نائون نمبر پير هيو منهنجو اٺون نمبر آهي. پوءِ به بنهي گهڻو ضد ٿيو ته پيرا ڀيٽا ۾ وِکَ ماري رَکِبي، هڪڙي وک وڏِي ته ٻِي ننڍِي، ڀلِ ته پيرِي به بتال ٿئي.ان هوندي به جي سُنهن ساک تي ڳالھ آئي چئبو آئون ڪئِي، ڪرائِي، ٻُڌِي، سُئِي جي ساک ڏيندس ۽ مون تي سئو سالن ۾ به ثابت ٿئي ته سَڱُ چٽي ڀريندس. گهڻا تڻا ڀاڳيا ته اهڙي ڳالھ تي ئي اعتبار ڪري ويندا، ۽ توبھ توبھ ڪندي چوندا ادا مون بس ڪئي. جيڪڏهن ڪوئي مَڇڏُ نڪتو۽ ڀلو سونهارو کڻڻ لاءِ ضد ڪيائين ته اعتماد سان اُٿي وُضو ڪبو، وضوءَ ڪرڻ تائين گهڻا تڻا ڀاڳيا ته يقين ڪري وٺندا ۽ چوندا ادا بس، تون به سچو ته قرآن به سچو اسان جي توبھ، ته به بچي وڃبو.جيڪو صفا ضِدي نِڪتو ۽ قرآن مٿي تي کڻائڻ لاءِ مسيت ۾ وٺي ويو ته قرآن تي هٿ رکي سڀ سچ ٻڌائي ڏِبو، گڏوگڏ ڀاڳئي کي به انهيءَ قرآن جي مُحابي عرض ڪبو ته سڀ وهنوار ڪندس، ڏنڊ ڏوھ ڀريندس نڪي ٻڌرائجانءِ۽ نه ئي خوار ڪجانءِ.
ڍڳي ڍور جا چور به ايئن ئي پير وڃائيندا هيا. ڪي پنهنجي گهرن ۾ ئي ٻڌندا هيا ته ڪي پاٿاريدارن وٽ مال ٻڌندا هيا. ڪي چور وري اهڙا نڀاڳا۽ بي ساعتا هوندا هيا جن جي چوري لِڪي ڪونه سگهندي هئي ان ڪري انهن جو مال ڪير به ڪونه ٻڌندو هيو ته اُهي ڪنهن گهاٽي جهنگ ۾ ڍور ٿمي، انهن جو منهن ٻڌي ڇڏيندا هيا. گگدام سـڄو ڏينهن بکيا اُڃيا ٻَڌا بيٺا هوندا هيا، چور ٻي رات جو اچي اتان ڪڍندا هيا. پوءِ ڪنهن ٿانيڪي جاءِ تي وڃي ٿميندا هيا. مال جي چورن ۾ به ڪي کاٽڙين جهڙا ڇپڻا هوندا هيا ته ڪي وري وات ڦاٽوڙا هوندا هيا، سي هوٽلن تي ويهي وڏا احوال ڪندا، اجائي ڦلر به ڪندا جيڪا ڪنڌ ۾ پئجي ويندي هُين. جڏهن مال جي گھورپ هلندي ۽ وڙولون اينديون ته چور ۽ انهن جا چڱا مڙس ڀاڳين کان ڀاڙا وٺي، ٽيڪيسون ڪري، سنگت ساٿ وٽ وڙول هَلائيندا۽ چوندا ادا فلاڻو ماڻهو اسان جو پڳ مٽ يارُ آهي ۽ مال ويو اٿس يا کاٽ لڳو اٿس سو ڪهڙي به حالت ۾ورائڻوآهي، عزت جو سوال آهي.اڳلو وري کانئن مال جا پارپتا پڇندو، رنگ، قد، بت وغيرھ سڀ. ٻئي ٽئي ڏينهن ورندي وٺڻ جو چئي پوءِ واپس ورندا.
اسانجي سانڀر ۾ هن تر ۾ ڪي پيري اهڙا به هيا جو هڪ ڀيرو جيڪو پير کڻن، ان جي وک اندر جي ڦرهيءَ تي لکجيو وڃينِ. ماٺ ميٺ ۾ پيا چورن جون پڇائون ڪن، يا جيڪو چرندڙ پُرندڙ سُجهين اُن جي وک ڏِسي ڇڏين.اڳيان توڙي هاڻوڪا پيري سچي ڪڏهن به نه ڪندا هيا.بنهي ڪا لت ڳرِي پين ته به چور جو نالو نه کڻندا.باقي چوري وٺي ڏيندا.ڪي ته اهڙا به پيري هيا جيڪي چور جو پير سڃاڻي، ورهڙي کي هڪ هنڌ بيهاري آڏ واهر يا پير آهوڙڻ جو چئي ٻن ٽن ميلن تي هلي وڃي چور جي پٺيءَ تي هٿ رکي چوندا هيا ته تنهنجو پير سڃاتو اٿم، مال مون کان سواءِ ڪنهن کي به نه ڏجانءِ. ڪجھ ڏينهن بعد ڀاڳين جو بار پوندو هين ته کانئن ڀُنگ وٺي ڪجھ حصو پاڻ رکي باقي چورن کي ڏيئي مال موٽائيندا هئا.انهن ڇپڻن چورن مان هڪ الهورايو به هيو، ڪنهن کي خبر ڪونه هئي ته هيءُ جڏڙو۽ ڦڏڙو به کتنگ چور هوندو. ڳالھ تڏهن کُلي جڏهن مڙس صفا سڃيو تتڙينگ ٿيو ۽ مُلن اچي سوڙهو ڪيس ته رب ڏمريو اٿئي نمازون پڙهي رِيجهائينس. نيٺ جڏهن وڏي ڏاڙهي رکي پڪو نمازي ٿيو ته در در وڃي ماڻهن کان بخشائڻ لڳو. هڪ ڀيري پڇيو مانس الهورايا، ڏي خبر فلاڻي ماڻهوءَ جو مون سان گڏجي کاٽ هنيو هيئه اُن کان به بخشايو اٿئه يا نه؟ چوڻ لڳو يار هڪ ته اهو کاٽ بنهي وڏو هيو، ٻيو ڌڻي به ڏاڍو ڏنگو آهي، بخشڻ ته پري رهيو مُرڳهين ماري وجهندو، ان ڪري اهو قيامت جي ڏينهن رب سائينءَ جي سامهون سوال ڪري بخشائيندس.
ڳالھ پئي ڪيم پنهنجي ڦني خانيءَ جي، چوريون ڪريو، ماڻهن جا مال ڀُنگ تي ورايو، هوٽلن تي ويهي کڳيون هڻان ته فلاڻي جو کاٽ سئيءَ سڳي سوڌو ورايم، فلاڻي جا ڏاند ورايم. تن ڏينهينِ ڏِتو هن تر جو ڏاڍو مُڙس چور هُيو.هڪ ڀيري منهنجي ڳوٺ جي مينگھواڙن جي چوريءَ تي آيو. همراهن سنڀالي ورتو.رڙ ٿي، هڪ ٻه فائر ٿيا ته وٺي ڀڳو، اڳ ورتومانس. سيون ايم ايم جي چوراڻي رائيفل هجيم. پنجئي گوليون مِس ٿِيون۽ همراھ بچي ويو.
بي اي پارٽ ٽو جو امتحان ڏيڻ ميرپورخاص وڃان ته ڪُهاڙي ڪُلهي تي ۽ ٽوپي نراڙ تي رکي گهران نِڪران. ڪهاڙي ٻارهين ميل جي ڪنهن دڪان تي ڇڏيو پوءِ بس ۾ چڙهان.واپسيءَ تي ساڳي ڪهاڙي هٿ ۾ ٻانهن جي لوڏ ۽ چوراڻي سنگت سان ٻکوٻک، هَلُ ڪالهوڪي هنڌ.ابي امان کي اها اُٿ ويهه نه وڻي ته سمجهائين پر وڻ گهوڙو ٻَڌڻ ئي نه ڏيان. تن ڏينهين ايترو ته بي ضمير ۽ بي حس ٿي ويس جو ’’ڪنهن به سُکئي گهر جي چوري ڪونه ڪيون، رُڳو مِسڪينان مار ڪندا وتون. سُکين مان ڊپ ٿئي ته متان بندوق وارو هُجي، مَتان چار چور چئي ۾ هُجنسِ، مَتان ٻَڌائي وِجهي. سُڃئي مان نه هوندي لهر نه لوڏو، رڙندو، روئيندو، نيٺ الهه تلهه وڪڻي به ڀُنگ ڏيندو.سال ڏيڍ ۾ الائي ڪهڙا قَهر ٿيا. انهيءَ حرام جي ڪمائيءَ مان بوسڪيءَ جو پَٽڪو ورتم. ٻه ٻه تُرا ڇڏيان. ”ٻُڪل“ هڻيو هلان. چوڦير بلي بلي هجيم.
وڏڙا چوندا آهن ته ڀَرجِي ڀَرجِي نيٺ اُٿلندي، اُٿلڻي هُجي سا اڄ ٿي اُٿلي يا سُڀاڻ ٿي اُٿلي. درياءَ ڪنڌيءَ نينگرُ ڪُڏي، اڄُ نه ٻُڏي سُڀاڻ ٻُڏي.
هڪڙي ڀيري هنڱورني ڏانهن برادريءَ جي ڪنهن ڀَتَ جو سڏُ مليو.سنگت سان گڏ سَنبت ٿي، صلاح بيٺي ته ڀَتُ کائي رات جو ڀَرِ واري ڳوٺ مان ڍڳا ڪاهبا. وڻ وڻ جي ڪاٺي هڱورني ۾ گڏ ٿيڻا هُجون، بس ۾ هڪڙو شر مليو، چور ته هيو پر اسان جي سنگت مان ڪونه هيو. بَس مان لٿا سون، ڪارا ڪپڙا، بوسڪيءَ جا پٽڪا، ڊگھن پانئچن سان شلوارون پيرن ۾ لڙڪنديون بازار جي مِٽي ٻُهارينديون هَلن. سامهون بازار ۾ پوليس بيٺي هئي.پوليس ڏسي بدن مان دُرڙيون نڪتيون.الائي متان روڪي پُڇا نه ڪن، دل کي ڏڍ ڏنم، نه نه پوليس ڇو روڪيندي؟
جمعداراحمد حسين گوندل کُليل پِڪ اپ ۾ اڳيان ويٺو هيو، چار سپاهي ڊالي ۾ ڪرسين تي پويان ويٺل هُجن.اسين لانگون هڻندا پوليس جي اڳيان هيٺ ڪنڌُ ڪري مَٽِياسون. اوچتو جمعدار جي هَڪل ٿي، اڙي بيهي رهو-!.
لَوڻا ڦيرائي ڏٺو سين ڀانءِ ڀُليا آهيون ٻئي ڪنهن کي سڏ هوندو. وِک کنئي سون ته هڪل سان گار ڏيئي چيائين، ................ اڙي ٻُڌو ڪونه ٿا، هيڏانهن اچو.
اسان جون ٽنگون ٿِڙيون، جسم مان سيئاٽو نڪتو، گڏيل آواز سان چيوسين اسان؟ “!!
ٻيو نه ته اوهان جا بابا؟ ورندي ڏنائين.
سوچيم، مار، هيءُ ته ڪو ڇِتو آ الائي ڇا ڪندو؟ ايتري ۾ سپاهي ٽُپ ڏئي پڪ اپ مان لٿا، اڳيان اهو شر هيو آئون پويان هيس.هُن کان پُڇيائون، اڙي ڪير آهين؟
جواب ڏنائين، شر. پڇيائون ڪٿي جو؟ وراڻيائين الحداد جي ڳوٺ جو. ڪجھ سوچي چيائون، وَڃُ.
ڪُتيءَ ڪَنَ وَڍايا، هن مون ڏانهن لوڻو به ڪونه هنيو۽گولي ٿي ويو. هاڻ منهنجو وارو آيو، دِل ۾ سوچيم، ڏاڍو مڙس آهيان، شر آهيان، رُگهي مينگهواڙ جي ڳوٺ جو سڏايم ته پوليس کِلندي. چوندا شر ۽ ويٺو آ مينگهواڙ جي ڳوٺ ۾.سوچيم چوندس رمضان شر جي ڳوٺ جو آهيان، وري ٻي سوچ آيم، پر رمضان جو نالو ته وٽي تي به ڪونهي. دل کي ڏڍ ڏنم، الله خير ڪندو.جمعدار پڪ اپ مان لَٿو۽ سِڌو ٿي بيٺو، شينهن مُڙس هُجي، مون کان پڇيائين اڙي تون ڪير آهين؟ وراڻيم شر. پڇيائين ڪٿي جو؟ وراڻيم، رمضان شر جي ڳوٺ جو. ٿوروسوچيائين پر رمضان ڪونه سُجهيُس ته هڪل ڪري چيائين، چور چور جو پُٽ آهين.دل ۾ سوچيم انگريزيءَ ۾ ڪوڙ ٿو هَڻان،
انگريزيءَ ۾ چيم، سائين آئون سنڌ يونيورسٽيءَ جو شاگرد آهيان. پيرن کان مٿي تائين غور سان ڏٺائين. شايد سوچيو هوندائين يونيورسٽيءَ جو شاگرد، پٽڪو، ڪارو ويس، پَٽائين لٺ۽ ست وال سٿڻ، شايد ڪو کوڙو نه لڳس.کيس سوچيندو ۽ گهوريندو ڏسي يڪدم چيم، ماستر به آهيان سائين. جلديءَ ۾وراڻيائين تڏهن پٽڪو ۽ لَٺ به اٿئي.
ايئن چوندي ئي اوچتو زوردارٿڦڙ ڳل تي هنيائين ته ڪنن مان دونهان نڪري ويا. پَٽڪو وڃي بازار جي گهٽيءَ جي ٿُڪن ۽ کانگهارن ۾ ڀريو، اڃان پاڻ سنڀاليم مس ته ٻي ٿڦڙ ٻئي ڳل تي لڳي ته ڀنواٽي اچي ويم، سپاهين کي هڪل ڪيائين، اڙي ٻَڌوس.
پوليس وارن منهنجي ئي پٽڪي ۾ منهنجا هٿ پُٺيان ڇِڪي کڻي ٻَڌا، گاريون ۽ ڀونڊا ڏيندي چوڻ لڳا، چور، لوفر صاحب سان ٿو گِٽ مِٽ ڪرين.
ايئن چوندي ڄُنڍن مان جهلي کڻي اُڇلايائون پڪ اپ جي ڊالي ۾. پوليس وارا چڙهيا، هاڻ آئون پوليس وارن جي پيرن ۾ پيو آهيان.جمعدار هَڪَل ڪئي، اڙي اُٿاري ويهاريوسِ، بازار جي گشت ۾ ڀلي ته چور چڪار ڏسنس، پاڻ کان ڪَنَ هڻندا.
ٻئي هٿ پويان ٻڌل بيوس ۽ لاچار پڪ اپ جي ڊالي ۾ سپاهين جي پيرن ۾ اوڪڙو ويٺو هيس، شهر جا ماڻهو رونشو پيا ڏِسن.پوليس وارا گهڙيءَڄنڊا پٽين، گهڙيءَ چَنبا هڻن، کِلن ۽ رونشو پيا ڪَنِ.سڄي شهر جو گشت ڪرايائون هڪ ڀيرو، ٻه ڀيرا، ٽي ڀيرا. دِل ۾ دعائون پيو گھران منهنجا مولا اڄ جان ڇڏاءِ، اڳتي لاءِ توبهه ڪيم. ڀئو پيو ٿئيم، ٿاڻي تي ضرور ماريندا، ماني به ڍَوَ تي کاڌل اٿم، ڪِنَ نه ڪيان، جي ڪِنَ ڪيم ته ٿاڻو ڌوئاريندا به. سوچيان پيو مار کان اڳ ۾ سچي ڪندُس، سڀ چوريون باسيندس، وري سوچيان پوءِ ته راڄ ٻڌبا، ماڻهو ڀاڙيو چوندا، پوءِ به الائي ڪيترو جيل لڳي. وري دل ۾ دعاگهران ”الله سائين تون بچاءِ، امان مري ويندي، ابي جوالائي ڇا ٿيندو.“؟ ماستر پُٽ چوريءَ ۾ ٻڌ و وڃي!!رب سائين هتان ڇُٽان ته ڪنڀار وانگر مٽِي ڪُٽيان. منهنجي ابي ڏاڏي جي چوري ڪرڻ کان گيسي. نيٺ رب سائينءَ دعا ٻُڌي، حمير ڏٺو، پڪ اپ روڪايائين، جمعدار لٿو، ڀاڪر پائي مليا، جمعدار کي ميار ڏيندي چيائين، واه يار واه منهنجو مائٽ، سوبه ماستر جهليو اٿئه.جمعدار وراڻيو، چور آهي، ڏِس ته ڪيئن ٿو چوريون باسي، رڳو ٿاڻي تي هلي. حمير مرحوم کيسي ۾ هٿ وجهي ٻه ڳاڙها نوٽ ڪڍي جمعدار جي کيسي ۾ وڌا ته گهڙيءَ ۾ ئي بدلجندي، يڪدم سپاهين کي چيائين، اڙي ڇڏيوس. منهنجا هٿ کُليا ته پٽڪو ڪَڇَ ۾وڌم، لٺ پوليس وارن ڪونه ڏني، حمير مرحوم کي انڌو منڊو هٿ ڏئي، الهه واهي ڪيم لاريءَ ڏانهن، ڇا جا ڀَت؟ ڇا جي سنگت؟
ڳوٺ پهچي سڌو ڀوڄي درزيءَ وٽ ويس ۽ چيم ”ڪاڪا هن پَٽِڪي مان ٻه قميصون ته ٺاهي ڏي، ماپ اڳئي اٿئي. چيائين، ڇو ڀلا پٽڪو ته وڏي شوق مان ورتو هيئه؟
چيم، ڪاڪا ڇڏ انهيءَ ڳالهه کي، شادي پلي ڍَڪي ڀَلي.گهَر پُهتس ته امان پڇيو، ڀَت تي ڪونه وئين ڇا؟ چُپ رهيس، چَپ چُرن ئي نه.ابو اُٿيو امان اُٿي ڳاڙهن ڳلن تي ديوَ جهڙي جمعدار جي آڱرين جا نشان چٽا بيٺا هُجن. نشان ڏسي پڇيائون، ڪيروڙهيو اٿئي؟ هي ڇا آهي؟ چيم، نه نه خير آ ڪجھ به ڪونه ٿيو آهي. چون ٻُڌاءِ ڇا ماجرا آهي؟ ، نيٺ ٻڌايم۽ ٻُڌائيندي روئي پيس.بابا کِليو وري کِليو، اسان ته اڳ ئي سمجهيو پئي ته ايئن ٿيندو، پر تون اڪيلو اولاد هئين، توکي ڇا چئون؟ گهڙي رکي بابا پڇيو، پَٽِڪو ڪيڏانهن ڪيئه؟ ؟ وراڻيم، اهو ڪاڪي ڀوڄي کي ڏنم ته قميصون سِبي ڏئي.اڳتي لاءِ ڪونه ٻَڌندُس. ڪڏهن به نه، توبھ ڪيم، گِيسي ڪيم. ڪجھ ڏينهن گُذريا سنگت اچي سَڏ ڪري ته لِڪيو وَڃان. ماڻهن کي چوان وڃي چئونِ ته گهر۾ ڪونهي.دل ئي دِل ۾ قَسم کنيم ته ڪڏهن به چوري نه ڪَندس. ڀَلي ته ڪير منهنجي به چوري ڪري وڃي. ڪنهن سان پلاند به نه ڪندس ۽ ڪرائيندس. ٻيو ته ٺهيو پرچورن کي ماني به نه کارائيندس ۽ ڏِسي پاسو ڏيندسُ. هيستائين جي ڪرتوتن تي بَس وڏي ندامت اٿم.
اهو قصو پنجويھ ورهيه اڳ جو آهي هن عمر ۾ به سوچيان ٿو ته زندگيءَ جي انهن ٻن ورهين جي ڪارنامن تي ڏاڍو شرم ٿو اچيم. بي اي پاس، ڪامريڊ ۽ چور!!!.ٻُڏي مرڻ جو مقام هيو.ورهين پوءِ تاج مري مليو ته اهاڳالهه ڪئي مانس. ڳالهه جي تڪ تور سياسي انداز ۾ ڪندي چيائين، اهي به ضياءَ جي پاليسين جا اثر هُيا۽ معاشري جي اصلاح ڪندڙن لاءِ حالتون ئي اهڙيون پيدا ڪيون ويون جو اهي اصلاح بجاءِ معاشري جي بِگاڙ ۾ لڳا.تو ته ڪجهه به نه ڪيو هيو، چڱا موچارا مُهانڊا ڌاڙيل ٿيا، ڦورو ٿيا، خون ڪيائون، رت سان هوليون کيڏيائون.اهو جمعداراحمد حسين پوءِ SHO ٿيو، آءُ بينڪ آفيسر ٿيس، هڪ ڀيري مليوته سوچيم سندس احسان مَڃان. اندر جي شر ٻروچ چيو ٿڦڙن کي ياد ڪري بيعزتو ڪرينس. پر اندر جي چور تي تاج مريءَ جو شاگرد حقيقي انسان حاوي ٿيو، شيطان تي انسان حاوي ٿيو، ڪجهه به ڪونه چيو مانس، مري ويو ته دعائون گھريم، رب سائين مون کي انسان ڪيو اَٿائين جنت ۾ جايون ڏجانس.پٽڪي تان ياد آيم ته جڏهن 1997 ۾ ٻي شادي ڪيم ته گھڙي کن لاءِ پٽڪو ٻَڌمُ، تڏهن به لوڻا پيو هڻان ته متان پوليس اچي ٻَڌي. عيدن تي، شادين تي، خوشين تي، نياڻيون چَوَن، بابا پَٽِڪو ٻڌو، نياڻين جي دل رکڻ لاءِ گھڙي کن ٻَڌان ۽ جلدي لاهيو ڇڏيان.اهو ڏينهن اڄوڪو ڏينهن گهڻن چورن کان چوريون ڇڏايم، اوڙي پاڙي ۾ چوري چڪاري ٿئي ڪاوڙ اچيم۽ چورن کي پوليس جي حوالي ڪري، چڱا موچارا پادر هَڻايان. اُنهن سان دُشمنيون به ٿِيم، اڃان به اَٿم پر هَلان پيو.
ڀائو عبدالقادر جوڻيجي ڪٿي لکيو هيو ته سنڌ ۾ ڪوچڙا وڏا مشهور ۽ کتنگ چور هوندا هيا، مون کي چٽيءَ طرح ياد آهي ته اسان جي سانڀر ۾, اسان جي ڳوٺ ٻاهران نربت ڪوچڙي جو گهر هوندو هيو، ڳوٺ جا ماڻهو سڄو ڏينهن ٻني ٻاري جا ڪم ڪري راتين جو هَچُ ٿي جڏهن واپس گهرن ۾ايندا هيا ته چوريءَ جي ڊپ کان وارا ٺاهي ڳوٺ تي پَهرا ڏيندا هيا. پر ڪُوچڙن جي گهر کي نه پهرو هوندو هيو ۽ نه ئي کين چوريءَ جي پرواھ هوندي هئي.اُهي سڄو ڏينهن لاسي گڏهن“ تي چڙهي پيا گهمندا هيا. آئون دوستن کان پڇندو هيس ته هي ڇو ڪونه ٿا پهرا ڏين؟ ته وراڻيندا هيا ” ڀائو، ڪوچڙا پاڻ وڏا چور آهن ڪنهن جي ڦِٽي آهي جو سندن لوڙهو لتاڙي؟ هونئن به پاڻ وٽ سنڌيءَ ۾ هڪڙي چوڻي مشهور آهي ته جڏهن ماڻهو ڪنهن ڏکئي انسان مان ڦاسندو آهي ته چوندو آهي ٻيلي هن ”ڪُوچڙي“ مان منهنجي جان ڇڏايو. سو واقعي اهڙيءَ طرح دشمن کي چنبڙندا هيا جهڙا ”چچڙ“ هجن. سندن کاٽ هڻڻ جي فن بابت ته ڀائو عبدالقادر گهڻو ڪجھ لکيو آهي، پر هڪ نئين ڳالھ جيڪا مون ان وقت ڪوچڙن ۾ ڏٺي سا هئي جهنگ مان مال مارڻ. ڪوچڙا لاسي گڏهن تي چڙهي سڄو ڏينهن ماڻهن جو جهنگ ۾ چرندڙ مال پيا تاڙيندا هيا. ڪنهن ڏينهن ڌراڙن کان اک بچائي، ڪنهن ڪَچڙي گهيٽي يا آئٺ جي مُنڍي مروٽي، گهڙيءَ پلڪ ۾ ڪپڙي ۾ ويڙهي، لاسي گڏھ تي لانگ ورائيندا هيا. ڌراڙ ۽ ڌڻي رات جو مال سنڀاليندا هيا، ورندي ڏينهن تائين ڪوچڙن جي گڏهن جو نه پير نه کُر. نربت ڪوچڙي جي گهر وٽان گذرندي هميشھ سُوتلين ۾ پويَل گوشت اُس ۾ سڪندو ڏسي مون سميت گهڻن جو روح پيو پاڻي ٿيندو هيو، گهڻو پوءِ اهي ڪوچڙا هتان لڏي وڃي ٻئي هنڌ آباد ٿيا، ۽ ڌنڌو مٽائي لليچپ شروع ڪيائون. ان ڌنڌي ۾ به سندن علائقا ورهايل هوندا هيا. اڄ به ان ڌنڌي جا ماهر آهن.