سيد صبغت الله راشدي
سيد صبغت الله شاهه، مردان شاهه جا فرزند هئا. ننڊپڻ کان ئي آزاد طبع، حريت پسند ۽ سامراج دشمن ذهن رکندڙ هئا. جرئت، همت، جوان مردي، جفاڪشي، ارادي جي پختگي، تنظيمي صلاحيتون، تدبر ۽ خودمختياري سندس طبيعت جون اهم خوبيون هيون. فن سپاهيگري جا به وڏا ڄاڻو هئا. قناعت ۽ ڪفايت، سندن زندگي جو شعار هو. هن پنهنجي چوڌاري رونما ٿيندڙ واقعن ۽ حالتن کي غور سان ڏٺو ۽ جاچيو ۽ تاريخ ۽ سياست جي کيس چڱي پروڙ پيئي. پاڻ صرف 12 سالن جي عمر ۾ تخت تي ويٺا. اهو انگريزن جو دور هو. جن ديس واسين کي، طرحين طرحين جا عذاب ڏيئي، غلامي جي آڙاهه ۾ پئي جلايو. پير صاحب کي ساري خبر هئي ته، ماضي ۾ سندس وڏن سان، برٽش حڪومت ڇا ڇا نه ڪيو؟ ان ڪري کين انگريزن کان ذاتي نفرت هئي. هڪ ڀيري، سندس چاچي علي گوهر شاهه ثاني جي نالي، انگريزن طرفان مليل ڪو آفرين نامو، فريم ۾ ڪمري جي ڀٽ تي ڏٺائون. سندس غيور ذهن اهو نه قبوليو ۽ چيائون ته ” اسان جا وڏا، ڪهڙا نه سادا هئا جو الله تعالى، سندن ذاتي عزت ايترو بلند ڪئي، پر تنهن هوندي هي رکي ڇڏيا اٿن“ ائين چئي، اهو آفرين نامو ۽ فريم لهرائي ڀڃي ڇڏيائون.
انگريز حڪومت ته اڳئي هن گادي کي، سندس سياسي ۽ خودمختياري جي تحريڪن ۾ حصي وٺڻ ڪري، شڪ جي نظر سان ڏسندي هئي، تنهن ڪري هن پير صاحب تي اثر وجهڻ شروع ڪيو ۽ لالچائڻ لڳي. هڪ ڀيري برٽش حڪومت کين هڪ تلوار، هڪ بندوق ۽ خطاب ڏيڻ جو اعلان ڪيو، پر پاڻ جواب ڏنائون ته ” هٿيار اسان وٽ پنهنجا ئي کوڙ آهن، ۽ پير پاڳاري جو خانداني خطاب ڪافي آهي. اسان کي هنن هٿرادو خطابن جي ضرورت نه آهي.“ انگريز ڀلا ڪٿي ٿا اهڙي خودمختيار ۽ حريت پسند سنڌيءَ کي برداشت ڪن؟ ان ڪري ڪوڙو ڪيس ڪري، پير صاحب کي رتنا گري جيل ۾ قيد ڪري رکيائون. ڏهه سال سزا ڪاٽڻ کان پوءِ، هو آزاد ٿي جڏهن وطن وريا، تڏهن پنهنجي جماعت کي منظم ڪرڻ شروع ڪيائون. منجهائن سماجي برائين کي ختم ڪرڻ لاءِ، حڪم ڪيائون ته هو هر قسم جي نشي کان پرهيز ڪن، ڪوبه ولائتي ڪپڙو نه پائين، پر پنهنجي ملڪ جو ٺهيل ڪپڙو پائن. ڳوٺن ۾ مسلمان توڙي هندو متفق ٿي رهن ۽ ڪوبه فتنو فساد نه ڪن“ هن مان صاف ظاهر آهي ته پاڻ هندو – مسلم اتحاد قائم ڪري، پنهنجي جماعت مان، معاشرتي برايون ڪڍي منجهن احساس بالاتري پيدا ڪري هڪ متحده محاذ ٺاهي، انگريز حڪومت خلاف، آزادي جي تحريڪ هلائڻ پئي چاهي. ان ڪري هن ”غازي تحريڪ“ جو بنياد وجهي، پنهنجن مريدن کي حڪم ڪيو ته، سڀ غازي اچي نالو داخل ڪرائين. سوين سرفروش مريد، سر سان ڪفن ٻڌي، بنگلي تي اچي گڏ ٿيا. عجيب جوش ۽ جذبي جو سمو هو. هڪ منڊو مريد نالو داخل ڪرائڻ آيو. پاڻ کيس چيائون ته ” تون معذور آهين ڀڄي ڪيئن سگهندين؟“ هن سنڌي سوڍي جواب ڏنو ” قبلا، هت وطن يا مرشد تان سر ڏيڻ جا سودا آهن، ڀڄڻ ڪم ڪائنرن جو آهي. يا وڙهبو يا شهيد ٿبو، ميدان ڇڏي ته ڪونه ڀڄبو.“
انگريز حڪومت، پير صاحب جي چر پر تي ڪڙي نظر پئي رکي. کين جڏهن غازي تحريڪ جي خبر پئي، ته هنن کي باهه وٺي ويئي. حڪومت پير صاحب تي الزام هنيو ته، هو پنهنجن مريدن کي تربيت ڏيئي، حڪومت خلاف اڀاري رهيو آهي. ان ڪر پير صاحب کي گرفتار ڪيو ويو. بس پوءِ ته وٺ وٺان ٿي ويئي. حرن ۽ انگريزي سپاهين جو دوبدو مقابلو ٿيو. ساري سنڌ ۾ باهه ٻري ويئي. مارشل لا جاري ٿي ويئي. بيشمار فساد ٿيا. سرڪاري علمدار مئا، ريلون ڪريون، پوليس ٿاڻا سڙيا، دفتر ڀسم ٿيا، نوجوان ۽ بهادر سنڌي سوڍن کي سنگينن سان چيريو ويو، ڪن کي ڪاري پاڻي اماڻيو ويو، ٻڍن ٻارن ۽ عورتن کي قيد ڪيو ويو. پير صاحب ۽ انگريزن واري اها جنگ ڪنهن به حالت ۾ ويٽنام ۽ الجزائر جي جنگين کان گهٽ نه آهي. ان جنگ ۾ بمبار هوائي جهاز، ٽئنڪ ۽ توبون استعمال ڪيون ويون ۽ هن ۾ به بمبئي کان جهاز اچي سنڌ تي بمباري ڪندا هئا، پر پير صاحب کي ڪوبه رنج يا ملال نه ٿيو، پر پاڻ خوش ٿيندي چيائون ته” حق جي راهه ۾ شهادت حاصل ڪرڻ، منجهن ابن ڏاڏن جي سنت آهي. اسان جنهن شيءَ کي حق سمجهون ٿا، ان لاءِ ڦاسي تي چڙهڻ اسان لاءِ عبادت آهي، اسان غلام ٿيڻ لاءِ نه پر غلامي جي زنجيرن کي ٽوڙڻ پنهنجو، مقصد حيات سمجهون ٿا.“ آخر پاڻ 20 مارچ 1943ع تي صبح جو 8 بجي سر ڏيئي سرها ٿيا.
پير صاحب تحريڪ آزادي جا عظيم شهسوار هئا، کين مڪمل يقين هو ته، سندن قائم ڪيل هلچل ضرور ڪامياب ٿيندي غازي تحريڪ وقت، هڪ فقير کانئن پڇيو ته ” قبلا“ انگريزن کي تڙي ڪڍڻ ۾ ڪيئن ڪامياب ٿبو؟ ته پاڻ چيائون ” انشاءَ الله توهان ۽ اسان مان، جيڪي جيئرا هوندا، سي پاڻهي ئي رنگ ڏسندا.“ ۽ هي تاريخي حقيقت آهي ته انگريزن کي ڀڄايو سنڌ جي هن مجاهد ۽ سنڌي سوڍن.!
پيرصاحب نهايت سادا ۽ شريف انسان هئا، تڪبر ۽ وڏائي کان پري هئا، پنهنجي ماني پاڻ پچائيندا هئا، پنهنجن فقيرن سان گڏجي رواجي ڪم به ڪندا هئا، پر تڏهن به خودار ۽ عزت نفس جا مالڪ هئا. هڪ آفيسر کائنس پڇيو ته ” اوهان سرڪار ۽ سرڪاري ڪاموري جي عزت ڇو نه ٿا ڪريو؟ تڏهن چيائون ته ” عام هلت چلت ۽ اطوار ڏسڻ کان پوءِ، جڏهن اوهان جي عزت ڪرڻ جو رڳو خيال اچي ٿو ته، مون کي نسل ۾ شڪ پوي ٿو ته آءُ ڪو حسيني آهيان.“