هيمون ڪالاڻي

1942ع جو زمانو هو. ساري هندستان تي انگريزن جو قبضو هو. ٻڪر ٻوساٽ جو دور هو. برطانوي سامراج پاران مڙهيل جاگيرداري نظام، سڀني غريبن جو رت چوسي ڇڏيو هو. مسڪين پورهيتن جي زندگي خراب ٿي چڪي هئي. اقتصادي ڦرلٽ چوٽ چڙهيل هئي. محب وطن ۽ آزادي جي پتنگن کي، کڄي برطانيا وڃڻ لڳي ۽ هتان جو عوام ڏينهون ڏينهن ويو بکن ۾ ڳرندو ۽ جهرندو. اها حالت ڏسي، سنڌ ۾ حر تحريڪ شروع ٿي ۽ وچ هندستان ۾، مهاتما گانڌي ” هندستان خالي ڪريو“ جو نعرو هنيو. ان وقت ماڻهن جي دلين ۾، انگريزن خلاف نفرت جا آڙاهه پئي ٻريا. ان ڪري هندستان جي آزاديءَ لاءِ هرڪو هن نعري کي کي لبيڪ چوندو اڳتي وڌيو. هن نعري جو پڙاڏو سکر جي هڪ نوجوان جي ڪن تي به پيو هو. ڳڀرو هو، الهڙ هو، نئون رت هوس. هن چاهيو ٿي ته هي ظالم سامراج، جنهن اسان جي ڌرتي تي، رت جي راند کيڏي آهي ترت ختم ٿئي. هن جو نالو راهي هيمن هو، پر پيار مان کيس هيمون چوندا هئا. هو 11 مارچ 1924 ع ۾ پراڻي سکر ۾ ڄائو. سندس پيءُ پيسو مل ٺيڪيداري ڪندو هو. هو ان وقت مئٽرڪ جو شاگر هو. منجهس سياسي ڄاڻ ۽ قومي شعور هو، آزادي جي تڙپ ۽ ولولو هو. سندس ڄاڻ سڄاڻ اهڙن ماڻهن سان هئي، جيڪي آزادي جي راهه جا پانڌيئڙا هئا. 23 آڪٽوبر جي رات هئي، جڏهن هنن کي خبر پيئي ته فوجين سان ڀريل، هڪ اسپيشل ٽرين اچي پئي، جيڪا سکر مان ٿيندي ۽ لازمن اهي فوجي ديس جي آزادي جي شمع تان، پتنگن وانگر سر ڏيندڙن لاءِ، اجل جو سبب بڻيا. هنن گڏجي، فوجي ٽرين کي ختم ڪرڻ، سر تري تي رکي ريل جي پٽڙيءَ کي اکيڙڻ جو ڪم شروع ڪيو. عين وقت کيس سپاهي فيروز خان پڪڙي ورتو ۽ سندس ٻيا ساٿي ڀڄي ويا. هيمون کي جيل ۾ وجهي، مٿس ڇا ڇا نه تشدد ڪيو ويو هن کي سخت سردي ۾ برف جي بلاڪن تي 22 ڏينهن لاڳيتو اگهاڙو سمهاريو ويو، ڦٽڪا هنيا ويا، لوهه جي تتل سيخن سان ڏنڀ ڏنا ويا، پر هن ڪجهه نه سليو. آخر کيس ڪورٽ مارشل ڪيو ويو. جتي هڪ دفعي چيو هئائين ته ” مون ريلوي لائين ان لاءِ اکيڙي ٿي ته، فرنگين جي ٽرين کي، ناس ڪريان ته بدقسمتي جو ان ۾ ناڪامياب ٿيس“ اهو اقراري بيان سندس جرئت ۽ همت جي نمائندگي ڪري ٿو. ٽي سال ساندهه ڪيس هليو ۽ آخر کيس ڦاسيءَ جي سزا ڏني ويئي، جيڪا دنيا جي تاريخ ۾ هڪ بالغ ٻار کي پهرين سزا هئي. موت جي سزا منظور ٿيڻ کان پوءِ، هيمون جي وڪيل، پيرزادي عبدالستار، سندس مامي کي موڪليو ته هو هيمون جي هٿ اکرن سان معافي نامي تي صحيح وٺي اچي ته کيس معافي ملندي. پرهن چيو ته ” ڦاسيءَ جو ڊپ ڪائنرن کي ٿيندو آهي، جيڪي پنهنجو ضمير چانديءَ جي چند سڪن تي وڪڻي ڇڏيندا آهن. موت جو نالو وٺي، مون کي ڊيڄارڻ جي ڪوشش نه ڪريو. معافي ان لاءِ وٺان ته مون پنهنجي ڪارڪردگي تي پڇتايو هجي، پر ائين نه آهي. مون کي پنهنجي ڪئي تي فخر آهي، ناز آهي. جيئرو رهيس ته اهڙا ڏوهه وري ڪندس. فرنگين کان معافي گهرڻ تي، ڌرتي جي آزادي وارو موت هزار درجا بهتر آهي. موت کان گيدي ڊڄندا آهن. پر وطن جي سپاهي، سوري کي سينگار سمجهندا آهن ۽ رت کي سهاڳ جي ميندي جو رتبو ڏيئي سيني سان لائيندا آهن.“ جڏهن ساڻس ماءُ آئي ۽ ان به کيس معافي وٺڻ لاءِ چيو. ان کي جواب ڏنائين ته ” تون منهنجي ماءُ آهين ۽ مون کي سڄي دنيا کان پياري آهين پر منهنجي ماءُ هڪ ٻي به ماءُ آهي، جنهن جو درجو ۽ مرتبو تون کان به اتاهون آهي. اها آهي هن ننڊي کنڊ جي ڌرتي. مان ان سنڌين جي ڌرتي ماتا تان صدقو ٿو ٿيان. دعا ڪجائين“ هيمون جي انهيءَ جذبي ۽ حب الوطني جي لڳاءُ، دشمنن کي به ڏڪائي ڇڏيو. چون ٿا ته هو جيل ۾ نهايت خوش رهندو هو ۽ پنهنجن ڏورن تي هٿ هڻي چوندو هو ته ” هنن بازن کان ڪم وٺڻو آهي ۽ انگريزن کي ملڪ مان ڀڄائڻو آهي“. هو چوندو هوته ” جڏهن مان آزاد ٿيندس ته ان کان به وڌيڪ ڪم ڪندس ۽ ايستائين ڪندو رهندس، جيستائين انگريز ملڪ نٿو ڇڏي.“ هو دوستن کي چوندو هو ته ” هو مت جي ڪري لڄي نه ٿيندو پر هڪ بهادر جي موت مرندو ۽ ٿيو به ائين! هن 21 جنوري 1943ع جي صبح جو سوريءَ کي چمي ڏيئي، آزادي جي حور مٿان سر قربان ڪيو.
هميون تاريخ جو عظيم ڪردار آهي. اهڙي سورهيائي، ثابت قدمي ۽ سرفروشيءَ جو مثال دنيا جي تاريخ ۾ نه ٿو ملي جو هڪ معصوم ٻار دار کي چميو هجي. امين کوسي سچي چيو آهي ته ” هيمون جو موت هڪ بهادر جو موت آهي، جيڪو ميٽاجڻ ۽ ميسارجڻ جونه آهي.“

سنڌ شناسي

تاريخي ماڻهو تاريخي ڳالهيون