ليکڪ پاران
اهڙي طرح منهنجي ڪنن ۾ پهرين ڏينهن عذان ۾ الله اڪبر، الله اڪبر، اشهد ان محمد رسول الله جي لفظن کانپوءِ بس سنڌي لوڪ ادب جي سنوار ۽ سڌار جا لفظ پئي ٻڌا، مون کي ياد ٿو اچي ته مون پهريون شعر 83-1982 ڌاري منهنجي رهبر استاد محمد ملوڪ عباسيءَ جي ميزباني هيٺ منهنجي ئي ڳوٺ ۾ ٿيندڙ “ڪل سنڌ سگهڙ ڪانفرنس ۾ پڙهيو. ان وقت مان تمام گهڻو ننڍڙو هيس، منهنجي استاد سدورو خان عباسي مون کي ٻانهن تي کڻي مائيڪ تائين پهچايو، ۽ مون پنهنجي استاد بابا جا شعر پڙهيا، جنهن کان متاثر ٿي ڏيهه جي ڏاهي ڊاڪٽر نبي بخش بلوچ صاحب تقرير ۾ فرمايو ته مهين جي دڙي جي ڪُک ۾ استاد محمد ملوڪ عباسي سگهڙن جي سردار جيڪو مچ مچايو آ پڪ ٿي وئي اٿم ته لوڪ ادب سگهڙن جو فن و فڪر مضبوط هٿن تائين پهچي چڪو آ. جو پنجن سالن جي معصوم ٻار محمد صالح عباسي کان وٺي 100 سالن جي جُهور ڪراڙن تائين لوڪ ادب جون لاتيون ٻڌايون ويون آهن، اهو سڀ محمد ملوڪ عباسي جي محنت، جاڳ ۽ اڻانگن پنڌن جو نتيجو آهي. ان ڪانفرنس ۾ نامور سگهڙ لقمان کوکر، عزيز چانڊيو، مٺل جهتيال، ڏاڏو ڏتل ابڙو، ممتاز عباسي، مير شبير عباسي ۽ ٻيا پڻ موجود هيا.
اهڙي طرح شايد ساڳي سال ۾ اسان جي ڳوٺ ۾ پرائمري مسجد اسڪول کليو، جتي منهنجي پڦاٽ سدورو خان عباسي استاد مقرر ٿيو، پر منهنجو سائين سدورو خان ڇا ته شخص هو، سائين جي ايم سيد جي لفظن جيئان هزار بار گلاب جي پاڻيءَ سان وضو ڪري سندس نالو کڻان ته سندس نالي کڻڻ جو حق ادا ڪري ڪونه سگهندم، اڄ تائين طعه ڪري نه سگهيو آهيان ته سائين سدورو منهنجو وڏو ڀاءُ هيو، دوست هيو يا استاد هيو.
هن سڀ حق ايمانداريءَ سان نڀايا، ٻاتي ٻولي ا.ب.ٻ جي اکرن کان اڄ جي ڪتاب تائين سڀ مهربانيون سندس آهن، ياد ٿو اچي ٻئي يا ٽئين درجي ۾ پهتس ته هڪ پني جون تقريرون لکي پڪيون ڪرائيندو هو، اوطاق، مسجد توڙي اسڪول جتي به ٽن ماڻهن کان وڌيڪ جو جٿو ڏسندو هو ته چوندو هو بابا صالح تقرير ڪر، پوءِ مان تقرير ڪري گهر وڃين امان جيجل کي دانهون ڏيندو هيس ته امان سائين سدورو جاتي ماڻهو ڏسي ٿو اتي چوي ٿو تقرير ڪر پوءِ امان سائين سدوري کي چوندي هئي ادا سدورا محمد صالح تنهنجون دانهون ٿو ڏئي ته سائين مون کي ماڻهن جي اڳيان تقريرون ٿو ڪرائي، پوءِ سائين سدورو چوندو هيس، مامي منهنجي هن تقريرن ڪرائڻ جو ڦل اڳتي هلي ملندس ته پوءِ ياد ڪندو.
ها I Love u ۽ I Miss u منهنجا سائين اڄ تنهنجي ڪرايل تقريرن جو ثمر ملي ٿو ته تون ڏاڍو ياد ٿو اچين. ڪاش! هي لکڻ ويلي منهنجي سڏڪن جو آواز تنهنجي آزاد روح جي ٻڌڻ واري سگهه تائين پهچي. ياد اٿم منهنجي سياسي، سماجي ادبي پالنا تو ڪهڙي پريت سان نڀاهي هئي.
پنهنجي ڳوٺ کان ڪراچي، ڪشمور، ڪارونجهر کان ڪيٽي بندر لاڙڪاڻو کان لاهور تائين جون سماجي رولاڪيون وڏا وڏا بحث، مباحثا، تقريرون ۽ تحريرون، حسين يادون سڀ تو سان تنهنجي ڪري ئي ته نصيب ۾ آيو.
خير خوبصورت يادن جا ڪيئي ڪتاب ٺهي ٿا سگهن سي ضرور ڪنهن ويلي ڪنهن ڪتاب ۾ شيئر ڪبا.
پرائمري کانپوءِ انگريزي پڙهڻ لاءِ پنهنجي شهر باڊهه ۾ آيس، باڊهه منهنجي خوبصورت يادن جو شهر، منهنجي بابا جو شهر، منهنجي دوستن جو شهر منهنجي ڊرامن جو شهر منهنجي پڪي پختي ٿيڻ جو شهر، منهنجي استادن جو شهر منهنجي عاشقي معشوقيءَ جو شهر، منهنجي سگهڙن جو شهر، منهنجي پاڪ پوتر سپنن، جذبن جو شهر، باڊهه جي مانائتي مٽيءَ تي منهنجا هزارين جنم قربان، هتي جي درسگاهن ۾ سائين امام بخش ڪنڀر، سائين رسول بخش ڍڪڻ، سائين قربان ساريو، سائين سُکُ ديو، سائين انور کوکر جهڙن مهربان ۽ فرض شناس استادن وٽ تعليم پرائڻ جو موقعو مليو، ڀلا نياز حسين عباسي جاويد سولنگي، پيو شبير انصاري، فدا حسين دڪڻ، مير حسن گاڏهي، ايوب ملاڻو، رفيع رضا شاهاڻي، مظهر ڪنڀر، جيڪي منهنجا محبوب ڪلاسي هئا، انهن جي پيار کي ڪيئن ٿو وساري سگهان، فرسٽ ايئر ۽ انٽر حيدر بخش جتوئي ڪاليج ڏوڪري ۾ پڙهيم جتي ان وقت ساڳين بينچن تي هاڻوڪو ڀوتار پي ٽي آءِ جو ڊويزنل صدر حاجي شفقت حسين انڙ به پڙهندو هيو، جيڪو ان وقت سپاف شهيد ڀٽو جو چيف آرگنائيزر هيو ۽ مان ستاف ڏوڪري ڪاليج جو چيف آرگنائيزر هيس.
ياد اچي ٿو ته منهنجو ننڍو ڀاءُ نازڪ علي عباسي ان وقت بيمار ٿي پيو، جنهن کي جناح اسپتال ڪراچيءَ ۾ داخل ڪرايو هيوسين، ان وقت سنڌ جو قومي رهبر سائين جي ايم سيد به اسپتال جناح ۾ داخل هيو، جڏهن “آءِ سي يو” ۾ سنڌ جي هن پيغمبر صفت انسان کي ڏٺو ته ان وقت سيد کي شايد مشينن ذريعي ساهه کڻايو پيو وڃي، سيد کي ڏسندي اکين ۾ پاڻي ڀرجي آيو ۽ مان سڄو ڏڪڻ لڳس، ڇا ته شخص هيو، کيس ڏسندي ئي شيخ اياز چواڻي:
“توکي ڏسندي ٿيو ويساهه، سنڌ جيئندي سدا”
اسپتال مان نڪري بس ۾ چڙهي صدر جي علائقي مان نڪرندڙ شايد “پڪار” اخبار هئي، جي دفتر ۾ آيس جتي منهنجو دوست هاڻوڪو پ پ اڳواڻ فدا حسين ڍڪڻ شايد اسسٽنٽ ايڊيٽر هيو، ان سان ملي ڪري اخبار ۾ خبر هلايم ته مون ستاف جي عهدي ۽ ميمبر شپ تان استعيفيٰ ڏيئي تاحيات سائين جي ايم سيد جي نظرئي جي پوئلڳي ڪندس. جنهن سان ناتو ساهه جي تند ٽٽڻ تائين شل قائم رهندو اچي. ڪيترن ئي پارٽين جي مرڪزي عهدن ۽ نوڪرين جي آڇ ٿي، پر ڪنهن ٻئي در واجهائڻ کي به ڪفر سمجهوسين، ان دوران هڪ ٻيو عشق اسٽيج ڊرامن جو به لڳو، حسن مستانه، لالا عبدالحسين ساريو، امداد عباسي، جاويد شيخ، حيدر قادري ۽ ٻيا رفيق ويجها دوست رهيا، انهن ئي رولاڪين ۾ حاجي سراج ساريو، قلندر ساريو، غني ساريو، رحمت الله لاشاري، گل حسن سومرو، صحافي ياسين مشوري، وڪيل امداد مشوري ۽ وڪيل علي بخش مشوري فني سفر ۾ گڏ رهيا، جيترو پاڻ وٽ علم هيو انهن ۾ ورهايوسين، انهن دوستن مان ڪيترائي اڄ به احترامن استاد چئي ملندا آهن، ڪيترا ته منهنجا به استاد نڪتا، ڪچهري ڪندي پيو مولا کان پناهه گهرندو آهيان ته مالڪ سائين عزت جي رکجائين ته ڪٿي منهنجا ڪلهوڪا ٻالڪا اڄ جي جديد دور جا استاد ۽ سياڻا ڪجهه ڳالهائي نه وجهن، ڇو ته ٻار جي جيڪا پالنا ٿئي ٿي، اها ئي کين پنهنجن وڏن ابي امڙ ۽ استادن جي عزت ڪرڻ نه ڪرڻ جو سبب بڻجي ٿي. خير هي دور به ڪجهه عجيب گذريو، سائين زبير جکرو، سائين غلام قادر ساريو، انعام پيرزادو، شمس پنهور، علي گوهر ابڙو، حسين شاهه، منظور سوهو، اسلام جوڻيجو، محمد علي خشڪ، محبوب ڏهوٽ، جڙيل شاهه، ڊاڪٽر واحد سولنگي، ابراهيم انصاري، عزيز مسڻ، ستار مغيري، غلام علي چنا، شبير خشڪ، صوبدار کوسو سان ٿيل رولاڪيون به روح جي راحت ۽ آٿت هيون، منهنجا ڀائر نازڪ علي، حبيب الرحمٰن، اويس علي، علي دوست ۽ لکمير خان ته ڄڻ منهنجا عاشق ۽ محبوب آهن. اسان ڀائر گهٽ دوست وڌيڪ لڳندا آهيون. 1991ع ٻالڪپڻ ۾ ان وقت شايد عمر 14 سالن جي لڳ ڀڳ هئي ته منهنجي شادي استاد محمد ملوڪ عباسيءَ جي ننڍي نياڻيءَ سان ٿي وئي، الله سائين جي مهرباني سان 7 ٻارڙن شاهه عنايت، مهراڻ خان، سالار خان، حبيب الرحمٰن، سنڌو، ڌرتي ۽ آزادي اولاد آهن، جيڪي الله ڪندو سرها رهندا.
1997ع ۾ رهبر استاد محمد ملوڪ عباسيءَ جي سفارش تي ايم پي اي حاجي الطاف حسين انڙ صاحب جي ڪوٽا تي سپاهي ڀرتي ٿيس، جنهن سبب ڳوٺ کان لاڙڪاڻي شفٽ ٿيڻو پيو. نادر انڙ، ديدار کوسو، نظير ڪوري، اقبال ڪلهوڙو، ڀائو صدر الدين بجاراڻي، اياز ميمڻ به ساڳي سال جي ڀرتي ۽ ٽريننگ گڏ ڪرڻ دوران دوست بڻيا. پي ٽي ايس ۾ ڊرامه ڊپارٽمينٽ ۾ هجڻ ڪري مون کي تمام ڀلو ڪوآپريٽو ماحول مليو، علي روشن شيخ، مرحوم علي حسن ڀٽي، ارشاد پنهور جهڙا لائق استاد دوست بڻيا، پي ٽي ايس ۾ مون تي ڪا به سختي نه هئي، البته “لا” جا ڪلاس ضرور اٽينڊ ڪندو هيس. ٽريننگ دوران 2 جون 1997ع، 7 صفر تي منهنجي رهبر استاد محمد ملوڪ عباسي جناح اسپتال ڪراچي ۾ دم ڌڻي حوالي ڪيو، استاد جي وڇوڙي چيلهه چٻي ڪري وڌي، ائين لڳو ڄڻ مهين جي دڙي جي اسٽوپا جهري پئي، ڄڻ سنڌو درياءُ وهڻ بند ڪري ڇڏيو، خوشيون موڪلائي ويون، چئوطرف رڻ ئي رڻ، ڄڻ ڪارا ڪڪر آسمان تي احتجاج ڪري رهيا هجن. هڪ شخص ڇا ويو ڄڻ سنسار ختم ٿي ويو، ڪائنات جون روشنيون اسان لاءِ ڌنڌليون ٿي ويون، لوڪ ادب تاراج ٿي ويو، اوطاقون ويران ٿي ويون، دوستين دم ڏئي ڇڏيو، اسان جي لاءِ هڪ دور جي پڄاڻي ٿي وئي، هڪ نه وسرندڙ باب ختم ٿي ويو.
2002ع ۾ پي ٽي وي تي هڪ بد ڪردار پروڊيوسر نعيم بلوچ لاڙڪاڻي جي ماڻهن کي گهٽ وڌ ڳالهايو ۽ لاڙڪاڻي واسين کي گگرو چيائين. منهنجي گرم ۽ غيرتمند رت ڀلا ايڏي وڏي گار ڪيئن برداشت ڪري لاڙڪاڻي واسين لاءِ.... ڳلي کان وٺي ٻه ٽي چماٽون وهائي ڪڍيون مانس، جنهن سبب سرڪاري نوڪريءَ مان بنان ڪنهن شوڪاز نوٽيس يا اردلي روم جي ڊسمس فرام سروس ڪيو ويم، هڪ نه کٽندڙ ڏکن جي پهاڙ جو سلسلو شروع ٿي ويو.
عام سياسي وڏيري کان ايم ڪيو ايم جي 90 تائين، ڊپارٽمينٽ جي ننڍڙي کان وڏي پوليس آفيسر تائين ويم، پر مايوسي کان سواءِ ڪجهه پلئه ڪونه پيم، 2003ع جي پهرين جنوري تي سائين سدورو خان عباسي اوچتو لاڏاڻو ڪري ويو، مٿان وري منهنجو محبوب چاچو محمد خان ۽ بعد ۾ نوجوان ڀاءُ حبيب الرحمٰن الله سائين کي پيارو ٿي ويو. ڄڻ قيامت برپا ٿي وئي، حوصلو همت جواب ڏئي ٿا ويهن. پنهنجن جو وڇوڙو ڇا ٿيندو آ، ڪاش! ڪنهن جا ڪونڌر ڀائر نه وڇڙن، همتون جواب ڏئي ٿيون ويهن، هماليه جبل کان اڏول انسان ڀڄي ڀورا ٿي ٿو پوي. مٿان وري ڊرامه فيلڊ جي استاد امداد عباسيءَ جو وڇوڙو به خواب کسي ٿو وٺي. 7 سالن جي بيروزگاري، رولاڪيون ۽ هي هيڏا حادثه ڄڻ ته منهنجي زندگيءَ جا استاد بڻيا. لکي نه سگهندم مليل درد ۽ گهاون جي ڪهاڻي 2009ع جي ڊسمبر ۾ ڪامريڊ محبوب عباسي ڪراچي واري ۽ ڊاڪٽر شفقت عباسيءَ جي مهرباني سان نوڪري بحال ٿي جن کي وري ڪامريڊ پنهل قريشي، فتاح جانوري ۽ نعيم پٺاڻ جي سفارش ٿيل هئي. 2012ع ۾ منهنجي بابا سائين غلام سرور خان عباسي جي رضا الاهي سان ڊيٿ ٿي وئي، بابا جي وڇوڙي سان خبر پئي ته يتيمي ڇا ٿيندي آ. يتيم ٿيڻ سان انسان اڌورو ٿي وڃي ٿو. ڄڻ ته منهنجو بخت ئي ٽٽي پيو، دعا جو هڪ در مون تي بند ٿي ويو. ڪجهه به نه ڪرڻ باوجود ٽارچر سيلن، ٿاڻن ۽ جيلن جون سختيون سهڻيون پيون. پنهنجن هوندي ڄڻ پرائو ٿي ويس، ڏک، درد ۽ مايوسيون پلئه پيون، دردن، ڏکن، سورن، صدمن کي پنن تي اتاري “روح جون رولاڪيون” جي نالي سان ڪتابي صورت ۾ آڻڻ چاهيم ته دوست ديوار بڻجي پيا. نالا ڪونه کڻبا، سڪندر شيخ، بدرانصاري، منير مصور، فياض سومرو جو ٿورائتو آهيان، عارف مظهر جيڪڏهن ساٿ نه ڏئي ها ته هي ڪتاب اوهان جي هٿن تائين نه پهچي ها. سندس قرب، وڏاوڙ وشال ۽ شيخ فرازيءَ جا ٿورائتو آهيان، ڏيهه جي ڏاهي سائين سرمد چانڊيو جو جنهن “روح جون رولاڪيون” جو مهاڳ لکيو.
صالح عباسي
مرڪزي جنرل سيڪريٽري
سنڌ سگهڙ سنگت ڀلائي تنظيم
03337541526
03443886035