1. ڳالهه آهي زندگيءَ جي
زندگي آب حيات آهي يا زهر جو پيالو، زندگي ٻالڪَ جي مُک تي لازوال مرڪ آهي يا سالِڪ جي گَهرِي سوچ ويچارَ.... زندگي نوجوان جي اتساهه ڀري اُڏام آهي يا ٻُڍڙي جي ٿَڪل وِک.... زندگي سچ جي سهڻي واٽ آهي يا ڪُوڙي جي منهن تي بي حيائيءَ جِي ڏِکَ.... زندگي مسلسل جدوجهد جو سفر آهي يا خودڪَشيءَ جي فيصلي ۾ وڃائجي ويل جواني.... سنڌ جي لازوال شاعر شيخ اياز چيو آهي: “ڳالهه آهي زندگيءَ جِي، توڙ تائين مڃ نه هار!”.... سچ پچ به، زندگي، اهڙي ئي ته لازوال شَي آهي جنهن کي ڪمال تي رَسائڻو آهي، جنهن لاءِ ڪڏهن به هارَ ناهي مڃڻي.
زندگيءَ جو سهڻو سفر هزارين لکين سالن کان هلندڙ آهي. هن سفر جو پنڌ پراڻو آهي، پر پوءِ به نئون نئون آهي.... اهائي ته زندگيءَ جي گھرج آهي، ته اها سدائين نئين نئين رهٖي، ڪڏهن به پراڻي نه ٿئي. تڏهن به، دوستو، اسان وٽ عام ماڻهوءَ جي نظر ۾ زندگي ڇا آهي؟ وَٽس، زندگي ٻن ويلن جي نه کُٽندڙ ڪَٿا آهي يا پِيڙا ۽ ڀوڳنا جي مسلسل ڪهاڻي؟.... زندگي بيمارين جي وَر چڙهي وڃڻ جي قسمت آهي يا صحتيابيءَ جي آرزوءَ ۾ گذرندڙ وقت جي قيمت؟.... زندگي خوف جي پاڇي ۾ رهندڙ ماڻهن جي لاچاري ۽ بي وسي آهي يا مَنٿِليون، ڀُنگ ۽ غُنڊا ٽئڪس ڀري جيئرو رهڻ جي خوش فهمي؟ پر ان سڀ ڪجھ باوجود زندگي.... جي ها، زندگي ايئن به آهي ڏک ۾ رهندي سُک جي ڳولا، پنهنجي سُک ۾ گذاريندي سڀني لاءِ سُک، امن ۽ سلامتيءَ جي ڳولا....
زندگي ڪيڏي نه حسين آهي، پر زندگيءَ بابت اسان ڪڏهن سوچيو آهي ته اها ڪيئن ۽ ڪهڙن ڪمن ۾ گذري وڃي ٿي؟.... اُها اجائي گذاريون ٿا يا سجائي ڪيون ٿا؟ زندگي هڪڙو ڀيرو ئي ملي ٿي، ته پوءِ اها سڦلائتين ڪارگذارين ۾ صَرف ڪيون ٿا يا رسمي طرح گذاري ماضيءَ جو وساريل باب بڻجي وڃون ٿا؟.... زندگيءَ کي اڃا وڌيڪ خوبصورت ۽ ڪارائتو بڻايون ٿا يا زندگيءَ جي حسناڪين کان محروم رهجي، مرحوم بڻجي وڃون ٿا؟ ...... مَها ڪَوي شيخ اياز، زندگيءَ بابت ڪيڏو نه سهڻو نظم چيو آهي:
هِيءَ شَي جا روپوش ٿِي،
اُڀريٖ ٿي جذبات ۾
لرزيٖ ٿي تلوار ۾
تارن جي اک ڇنڀ جئن
آ ساريٖ سنسار ۾،
باک ڦُٽيءَ رابيل جيٖ
ٽڙيل آهي ٽارَ ۾،
هيءَ جا منهنجي گيت جيٖ
آهي هر سُر تارَ ۾-
هيءَ ئي آهي زندگي
هيءَ ئي آهي زندگي!
زندگي موسمن جي ڦرڻ گھرڻ جو نالو ناهي، نه ئي اها چئن مُندن جي واري سِر ڦرڻ جو نانءُ آهي، پر زندگي ته انيڪ موسمن جو وڻندڙ گلدستو آهي..... ماڻهوءَ جي من ۾ ڪڏهن بهار آهي ته اتي ئي پَن ڇڻ جا پِيلا پن به، پر پِيلن پنن جي خوبصورتيءَ کان ڪير ٿو انڪار ڪري سگھي. اها ئي خوبصورتي، اها ئي سونهن اسان کي زندگيءَ ۾ پيدا ڪرڻي آهي جيڪا خوشين ۽ سرمستين جو خزانو هجي.
زندگيءَ ۾ گھڻن ئي ماڻهن سان اسان جو واسطو پوي ٿو. ڪجھ ماڻهن کي اسان پسند ڪيون ٿا، ته ڪجھ کي ناپسند ٿا ڪيون.... ڪجھ ماڻهو ڏسندي ئي اسان جي نيڻن کي وڻڻ ٿا لڳن، ته ڪجھ ماڻهو، باوجود ڪيئي سال ڪَٺٖي گذارڻ جي به اوپرا ئي اوپرا ٿي رهن..... ڪجھ ماڻهو بنا دير، دل ۾ محبت جون مُرڪون ٿا پکيڙڻ لڳن، ته ڪجھ ماڻهو سدائين لاءِ ڏک ۽ ارمانَ جو سبب بڻجي ٿا وڃن.... ايئن ڇو آهي؟ اسان زندگيءَ کي محبتن جي خوشبوءِ ڇو نه ٿا ڏيون، ڇو ٿا نفرتن جِي پرچارَ ڪيون! محبت ۾ ئي ته زندگي آهي ۽ محبتَ ئي ته زندگي آهي. سنڌ جي نالي واري شاعر راشد مورائيءَ ڪيڏو نه سهڻو شعر چيو آهي:
گـذريـون جـي اوهـان سـاڻ گَھـڙيون، ياد ڪنداسين!
مُکـڙيــون جــي محبـت جون ٽِـڙيون، ياد ڪنداسين!
ڪِن ٽوڙي ڇڏيون ٿي، ڪِنين مضبوط ڪيون ٿي،
سـي قـرب ۽ الـفـت جـون ڪَـڙيـون، يـاد ڪنـداسين!
زندگيءَ ۾ عشق به اهم ڪردار ادا ڪري ٿو. عشقُ زندگيءَ جي زندگي آهي، ته عشق ئي زندگيءَ جي بندگي به آهي. زندگي جڏهن عشق سان پيچُ اٽڪائي ٿِي ته هڪ سرمستيءَ ڀَري جهان ۾ آڻي رهائي ٿي.... ان جهان ۾، جنهن ۾ دنيا جا غم هڪ پاسي آهن، ته خوشيون ٻئي طرف. عشقُ ئي ته زندگيءَ جي وجود جو سبب آهي، زندگي عشق کان سواءِ ڪيڏي نه ٻُسي آهي!
لکين ماڻهو پنهنجيون زندگيون گذاري، مٽيءَ ۾ ملي، مِٽجي ويا! اهي ڪنهن کي ياد آهن؟ ڪنهن کي به نه.... پر، اهي ماڻهو ئي تاريخ ۾ محفوظ رهيا آهن، انهن ماڻهن کي ئي ياد رکيو ويو آهي، جن پنهنجيون حياتيون عام ماڻهن جي ڀلائيءَ ۽ بهتريءَ لاءِ وقف ڪري ڇڏيون، جن پنهنجيءَ حياتيءَ جو پل پل انسانذات جي سنوار ۽ سڌار لاءِ سجايو ڪيو.
پياري ماڻهوءَ کي سوچڻ، ۽ اهو به محبت منجھان سوچڻ، ڪيڏو نه سهڻو لڳندو آهي! جڏهن پياري ماڻهوءَ جا خيال اسان جي سوچن ۾ لهرن وانگر اُڀرندا آهن ته ڪيئن نه بي خوديءَ جون مُرڪون منهن تي پکيڙجي وينديون آهن.... پرينءَ کي سوچڻ به عبادت وانگر آهي. ان عبادت وانگر، جنهن ۾اسان جو هڪ هڪ ساهه “پرين، پرين” پڪاريندو آهي. اها پڪارَ، جيڪا فقط پرينءَ جي دل تائين ئي رَسندي آهي، ٻيو ڪو به اها پڪار ٻُڌي نه سگھندو آهي ۽ نه ئي ان پيار کي محسوس ڪري سگھندو آهي. پيار صرف محبوب لاءِ ئي آهي، ٻئي ڪنهن لاءِ نه.
زندگيءَ ۾ انهن ماڻهن کي ئي امرتا ملي آهي جن سچ جو ساٿ ڏنو آهي ۽ سُولين جي به پرواهه ناهي ڪئي. زندگي سچ آهي ۽ اها سچائيءَ سان ئي جيئڻي آهي. زندگيءَ کي ڪُوڙ سان جِي نه ٿو سگھجي. ڪوڙُ ڪَچ آهي، جنهن جي ڪا حيثيت ناهي..... حيثيت صرف ۽ صرف ان پَل کي حاصل آهي جيڪو زندگيءَ کي بامقصد بڻائي ٿو:
يقين ڪهڙو رکي سگھندو اهو ‘تنوير’ ڪنهن شَيءِ ۾،
نه جـنـهـن کـي زنـدگـيءَ ۾، زنـدگـيءَ تي اعـتـبـار آيـــــو.
زندگيءَ جو سفر روان رهڻو آهي. ان سفر کي روڪي نه ٿو سگھجي، پر خوبصورت بڻائي سگھجي ٿو.
***
(لکيل: 6 فيبروري 2011ع. ڇپيل: روزاني “عبرت” حيدرآباد، 26 جُون 2011ع)