27. وِڄُون وَسڻ آئِيُون
بَـرسِــي ڀَــٽـاري، ڀَــريــا پَــٽَ پُـــــراڻ جــا. (شاهه)
هِن ڀيري وِڄُون اهڙيون ته وَسيون، جو وڃِي حد ٿِي! هيلَ، سانوَڻ ۾ بادل اهڙا ته برسيا، جو بَس ئي نه پئي ڪَيَنِ. چَوماسي جي برساتن ڄڻ ته پنهنجنِ مندائتن مينهنِ کي پاڻ ئي مات ڏئي ڇڏي. معلوم ئي نه پئي ٿيو ته ايڏا اڻ کُٽ ڪڪر ڪٿان آيا آهن، جي کُٽي نه ٿا کُٽنِ ۽ انهن ڪڪرن ۾ ايڏو پاڻي ڪيئن اچِي مِڙيو آهي، جو وَسي پُورو نه ٿو ٿئي! عجيب غريب خيال پئي ماڻهن جي ذهنن ۾ آيا ويا. مثال طور، ڪٿي ايئن ته ناهي ته سڄي ايشيا کنڊَ جا مينهن اسان جي ڀلاريءَ سنڌ تي اچي ڪَڙڪيا آهن! ڪٿي ايئن ته ناهي، ته اسان کان ڪا اهڙي خطا ٿي آهي، جو برسات ڏمر جي صورت ۾ نازل ٿي آهي! ڪٿي ايئن ته ناهي، ته سُڪار آڻيندڙ برسات، ناشڪريءَ سبب ڏڪار جو مينهن وسائڻ آئي آهي! ڪٿي ايئن ته ناهي، ته برسات، جيڪا رب جي رحمت هوندي آهي، سا اسان جي ڪجھ عملن جي ڪري زحمت بڻجي پئي آهي! يا ماڻهوءَ جي مفادن کي برسات نروار ڪرڻ ته نه آئي آهي، ته جيڪي مفاد پرستيون ماڻهو ٻين ماڻهن سان ڪَن ٿا، تن کي پڌرو ڪجي! جيڪي ڪَچايون عام ماڻهوءَ سان ٺيڪيدار پنهنجي ٺيڪيداريءَ جي آڙ ۾ ڪن ٿا، سي اُگھاڙيون ٿين: کير جو کيرُ ۽ پاڻيءَ جو پاڻي صاف ٿئي! ڪٿي ايئن ته ناهي ته برساتِ ماڻهن سان ٿيندڙ انهن ٺڳين، ويساهه گهاتين ۽ بي واجبين کي پڌرو ڪرڻ آئي آهي جيڪي عام ماڻهوءَ کان لِڪَ ۽ ڇُپ ۾ ڪيون ٿيون وڃن! بهرحال، برسات سهڻيءَ سنڌ کي ٻوڙي وِڌو، برسات ماروئڙن جي مُکن تان مُرڪون ميڙي، لوڙهي وئي. برسات ماڻهن کي بُکون ۽ بيماريون ڏنيون. هاڻِ اسان جو فرض ٿو بڻجي ته پنهنجن ديس واسين جي سارَ لهون، سندن تڪليفن ۾ ڀاڱي ڀائيوار ٿيون. اسان جو چڱو عمل ضرور بالضرور سندن تڪليفن کي گھٽائڻ جو ڪارڻ بڻبو، ڇاڪاڻ ته چڱائيءَ جو نتيجو اَوس چڱائي ئي نڪرندو آهي.
شمـع ٻــاريـنـدي شـب، پـرهه بـاکون ڪڍيون،
مـوٽُ مــران ٿِـي، مـيـنـڌرا! راڻا ڪارڻِ ربَ،
تنهنجِي تات طلبَ، ڪانگَ اُڏايم ڪاڪِ جا. (شاهه)
مُندَ مَٽجي رهي آهي، جيتوڻيڪ اونهاري جي گرمي اڃا ماحول ۾ موجود آهي، پر پوءِ به، اونهاري ڄڻ ته موڪلايو آهي ۽ سرءُ جي آمد ٿِي آهي. هن موسم ۾ رات جي گِهمَ انتهائي خطرناڪ آهي، جنهن کان ضرور بچڻ گھرجي. ان کان سواءِ جيتَ ۽ مڇر پڻ تمام گھڻا پيدا ٿيا آهن، جيڪي بيمارين جو تمام وڏو ذريعو آهن، انهن جو ڪو نه ڪو تدارڪ لازمي آهي. مڇرَ مليريا جو ڪارڻ بڻجن ٿا، جيڪا ماڻهن کي نِسَتو ڪري ڇڏي ٿِي ۽ ماڻهو ڪجھ ڏينهن بيماريءَ جي بستري تي تڪليف سَهي ٿو. ان کان سواءِ سڄو گھرُ پڻ متاثر ٿئي ٿو. ٻئي طرف اوهان ڏسو ٿا ته پنجاب ۾ ڊينگِي مڇر وڏو ڊپُ ۽ حراس پکيڙي ڇڏيو آهي ۽ ڊينگي بخارُ ملڪ الموت بڻجي ننڍن وڏن ماڻهن کان حياتيون کَسي رهيو آهي. نه صرف پنجابَ، پر ڊينگيءَ ته سنڌ ۽ خيبرپختونخوا ڏانهن پڻ رُخ رکيو آهي. سنڌ جي مختلف شهرن ۾ پڻ ڪيئي ماڻهو ڊينگي بخار ۾ وٺجي ويا آهن ۽ زندگيءَ ۽ موت جي وچ ۾ ڪشمڪش ۾ ڦاٿل آهن. سرءُ جي مندَ لڱن کي پڻ ڄڻ ته سُڪائيندڙ لڳي پئي. ان ڪري ئي سرءُ کي اڻ وڻندڙ موسم ڪوٺيو ويندو آهي، پر ظاهر آهي ته اها موسم اسان کي گذارڻي آهي، ته پوءِ ڇو نه سٺن اپائن سان گذارجي....
***
سـچــل کــي سـيـنـي ۾، سدا آهه صنم،
ڪونهيس ٻيو ڪم، پٿر جي پُوڄا بنا. (سچل)
انسان جي سِيني ۾ جا شَيءِ ڌڙڪندي آهي، سا دل آهي. دل اهڙو ته احساساتي عضوو آهي جيڪو ٿورڙيءَ ڳالهه تي به جيءَ اندر جذباتي هِيجان برپا ڪري ڇڏيندو آهي ۽ ماڻهوءَ کي ڏک جي اندرين تَهن ۾ سمايل درد جو احساس ڏياريندو آهي. ان هيجانَ هيٺ ماڻهو نه رڳو بيوس ۽ لاچار بڻجي پوندو آهي، پر سندس دردُ سمنڊن ۾ پکيڙيل پاڻيءَ کان به وڌ بڻجي ويندو آهي ۽ اکين مان اڻ کُٽ آبشار جيان وَهڻ لڳندو آهي. انسان جي اندر کي جنهن ٻئي نالي سان استعاري يا تشبيهي طور سڏيو ويندو آهي، اهو سندس سينو به آهي. سينو ـــ جيڪو رازن جو امين آهي، سينو ـــ جيڪو سنسار کان به وڌ وسعت رکي ٿو، سينو ـــ جنهن جي ڀاڪر ۾ ڀرجي وڃجي ته ڄڻ ماڻهو ستن ڪوٽن ۾ قابو ٿي وڃي.... هاڻ ان سيني ۾، جيڪڏهن صنم موجود هجي، جيڪو محبوب به آهي، ته پٿر به آهي، جيڪو پريتم به آهي، ته بي حس به آهي، ته پوءِ ان سواءِ ٻِي ڪهڙي واٽ ٿي وڃي بچي، ته ان سيني واري صنم ڪَدي ۾ ويٺل صنم جي پوڄا ڪجي! جيئن حضرت سچل سائينءَ مٿئين بيت ۾ به فرمايو آهي، ته ان پٿر جي پوڄا بنا ٻيو ڪو ڪم آهي ئي نه، جيڪو صنم بڻجي سچل جي سيني ۾ ويٺو آهي.
***
هڪڙي دوست ڏاڍي ڀلي ڳالهه چئي. هن چيو ته اڄڪلهه ماڻهوءَ ماڻهوءَ کي موبائيل هٿ ۾ آهي، مطلب ته نوجوانن، جوانن، پَڪن، پوڙهن، مردن، عورتن، ٻارن، ڇوڪرن توڙي ڇوڪرين کي ڏسو، ته موبائيل سان مصروف لڳا پيا آهن. ڪو ڳالهائي پيو، ڪو ايس ايم ايس پيو ڪري يا پڙهي، ڪو ايم ايم ايس ۾ رڌل آهي، ڪو گانا پيو ٻڌي يا فلم پيو ڏسي، ڪو گيم پيو کيڏي، ته ڪو وري انٽرنيٽ پيو هلائي يا چِٽ چيٽ ۾ لڳو پيو آهي.... مطلب ته جنهن وٽ موبائيل آهي سو هڪ وڏي مصروفيت ۾ سوگھو آهي. هو موبائيل سيٽ ۾ اهڙو ته هٿيڪو آهي جو کيس جاءِ جڳهه جو به خيال نه ٿو رهي. گھر ۾ آهي يا آفيس ۾، اڪيلو آهي يا ميٽنگ ۾ ويٺو آهي، رستي سان پيدل وڃي پيو يا دوستن سان بائيڪ تي يا گاڏيءَ ۾ آهي، وَئن يا ٽرين ۾ آهي يا جهاز ۾، ڏسبو ته هن جون آڱريون ڪِي پئڊ تي ۽ نظرون اسڪرين ۾ کتل آهن. هن جي دنيا ڄڻ ته موبائيل سيٽ ۾ سميٽجي سوڙهي ٿي وئي آهي. پر سوچجي ته ڇا اهو سڀ ڪجھ صحيح آهي؟ ڇا اهو سٺو ٿو لڳي ته آفيس ۾، آفيس جو ڪم ڪار ڪرڻ بدران ماڻهو موبائيل ۾ منهن هنيو ويٺو هجي؟ ڇا اهو سٺو لڳندو ته ماڻهو ميٽنگ ۾ ويٺو هجي ۽ سندس ڌيان ايس ايم ايس پڙهڻ ۾ هجي؟ ڇا رستي سان پيدل ويندي هو ڪنهن حادثي جو شڪار نه ٿو ٿي سگھي، جنهن جي تلافي پوءِ ڪنهن به ريت ممڪن نه هجي؟ ڇا ايڏو وڏو رسڪ کڻي سگھجي ٿو، ته بائيڪ به هلائجي ۽ ڪنڌَ ڦڏي سان موبائيل تي ڳالهائجي به، يا ايس ايم ايس پڙهجي ۽ ڪجي؟ ڇا اسان کي اهڙي مصروفيت آهي جيڪا اسان کي اهڙي ڪم تي مجبور پئي ڪري جو حياتيءَ جو رِسڪ به کڻجي؟ زندگيءَ ۽ وقت کي ايڏو سستو ۽ سولو نه سمجھجي. زندگي ته اڳ به ڀرپور هئي جڏهن موبائيل نه هئي ۽ هاڻ به اهڙي ئي ڀرپور ۽ ڀلي گذري سگھي ٿي جيڪڏهن موبائيل جو ضرورت وارو استعمال ڪريون.
هڪ راهه پٿر جي آ، هڪ راهه ڪنڊن جي آ،
جنهن راهه مٿان گذرن، تاريخ ٺهي پوندي. (حفيظ باغي)
***
(سرجيل: 25 سيپٽمبر 2011ع)