12. جي تو وٽ ڪوئِي گيت نه
ٻيا ماڻهو وري گَھڻ ڳالهائو هوندا آهن. انهن کي ڳالهائڻ کان سواءِ مزو ئي ناهي ايندو، پوءِ اهو ڳالهائڻُ ڪم وارو هجي يا اجايو، ان مان ڪو مطلب نڪري يا نه، اهي ڳالهائڻ ئي پسند ڪندا آهن. ڏسجي، ته عام طور سندن ڳالهين ۾ اجايون ۽ فضول ڳالهيون ئي هونديون آهن، ڇو ته اهڙن ماڻهن کي بس ڳالهائڻو ئي هوندو آهي، بنا ڪنهن ڪاما يا فُل اسٽاپ جي. اهي نان اسٽاپ هوندا آهن.... ڪنهن ڏاهي جو ڪُجھ هن ريت چوڻ آهي ته مان ڳالهائيندي، ڳالهه جي خراب ٿيڻ کان ڊڄان ٿو.... ڪيڏي نه وڏي ڳالهه آهي، ته ڳالهه ته ڪجي، اها به ڪم جي، پر ان ۾ به اهو کُٽڪو رهي، ته متان ڳالهه ۾ لفظن جو فرق ٿي وڃي ۽ مورڳو ئي ڳالهه خراب ٿي پوي ۽ برائي پکيڙي! پر ڳالهائُو ماڻهو، اِهو ڏسندا ئي ناهن، ته ڳالهه خراب ٿئي پئي يا نه، انهن کي ته بس پنهنجي وات ۾ زبان کي مَروٽا سروٽا ڏيڻا هوندا آهن. اهي پاڻ کي ڪچهرين جا مور سمجھندا آهن، جڏهن ته سندن لٻاڙ تي ڪو اياڻو ماڻهو ئي خوش ٿي سگھي ٿو. سياڻو ته انهن کان پاسو ڪيون گذري ويندو آهي. ان ڪري واتوڙين کان بچڻ انتهائي ضروري آهي. انهن وٽ ويهڻ کي قيمتي وقت وڃائڻ ئي چئبو. انگريزيءَ ۾ چوِڻي آهي: “He who kills the time, he is a killer” يعني جيڪو وقت وڃائي ٿو، اهو قاتل آهي. ان ڪري وقت جو قدر ڪرڻ ضروري آهي. گذري ويندڙ وقت ڪنهن به وَرائي ناهي آندو، پوءِ اهو ڪيڏو نه بدتر ٿيندو ته اسان پنهنجو وقت واتوڙين ۽ بڪواس ڪندڙن وٽ ويهي وڃائي ڇڏيون ۽ هر لحاظ کان ڏوهي بڻجي پئون....
ٻئي طرف ڏسجي، ته صفا خاموش طبع هجڻ به سٺو ناهي ۽ نه ئي رڳو واتوڙي هجڻ يا گھڻ ڳالهائو هجڻ به ڪو چڱو آهي. وچين واٽ بهتر آهي، يعني نه ته ماڻهو ڳالهائي ئي نه، يا جنهن وقت ڳالهائڻ ضروري هجي، ته ان وقت به ماٺ رهي، ۽ نه ئي ماڻهو رڳو ڳالهائيندو رهي، پوءِ ڪو ٻُڌي يا نه، يا ٻڌي ته ويٺو بيزاريءَ مان نهاري ۽ مُنهن گھنجائي ۽ دل ۾ ويٺو گاريون ڏئي يا غلط سلط سوچي.... پاڻ سڳورن جو فرمان آهي: “سچي ۽ مِٺي ڳالهه به صدقو آهي.” ڏسجي ته اها ڳالهه ٻنهي فردن سان لڳي ٿِي، يعني خاموش طبع ماڻهو مڙيوئي گھٽ ڳالهائيندو، ان ڪري سچي ۽ مِٺي ڳالهه به گھٽ ڪندو، جڏهن ته گھڻ ڳالهائوءَ کي اها خبر ئي نه پوندي ته هُو سچ ٿو ڳالهائي يا ڪَچ ۽ مِٺو ٿو ڳالهائي يا ڪَڙو.... حضرت علي عليه سلام جن جو قول مبارڪ آهي ته “جهالت سان ڳالهائڻ ۾ ڪا ڀلائي نه آهي، حڪمت سان ڳالهائڻ ۾ ڀلائي آهي.” ٻئي هنڌ پاڻ چيو اٿن: “توهان جون ڳالهيون توهان جي عمل کان وڌيڪ نه هجن.” وڌيڪ چون ٿا: “سٺو ڳالهايو، جيئن اوهان جي سڃاڻپ ٿي سگھي، ڇو ته انسان پنهنجيءَ زبان هيٺان لڪل آهي”.... ٻئي ڪنهن مفڪر جو چوڻ آهي: “خبردار، تنهنجي زبانَ، تنهنجي خيال کان اڳتي نه هلي وڃي.”
هي سڀ چڱائيءَ ڀريون ڳالهيون، چٽيءَ طرح اسان کي ٻڌائن ٿيون، ته حد کان وڌ ڳالهائڻ اجايو آهي، ماڻهوءَ کي گھرجي ته هو سٺيون ڳالهيون ڪري، پر اهي عمل کان وڌي لٻاڙ ۾ شامل نه ٿين. جيڪڏهن لٻاڙ ۾ ڳالهه شامل ٿي وئي ته ان کي جهالت کان سواءِ ٻيو ڪجھ نه ٿو سڏي سگھجي....
سنڌ جي مهان شاعر شيخ اياز ڪيڏو نه چڱو چيو آهي ته:
ايڏي چُپ اپار
چڱي ته ناهي يار!
جي تو وٽ ڪوئي گيت نه آ،
ڪا جيءَ منجھان جھونگار.
ايڏِي چُپّ چڱي ته نه آهي!
ڀُڻ جُهڻ، ڪا ڀڻڪار!
زنجيرن لئه زور نه آهه جي،
ڪا جھيڻي جھڻڪار!
ڪاري رات ابد تائين آ،
اوندهِه تارون تار.
پوءِ به ٿي ڪا جيءَ جھروڪا،
لُنءَ لُنءَ منجھ لغار!
پوءِ به ڏئي ڪا واءُ وراڪا،
ڪونجڙين ڪُڻڪار!
چڱي ته ناهي يار!
ايڏي چُپ اپار.
***
(سرجيل: 22 مئي 2011ع. ڇپيل: روزاني “عبرت” حيدرآباد، 16 آڪٽوبر 2011ع)