30. عزمَ عظيم جون عيدون اينديون
سَهـسِـيـن سِـڄَ اُلَـهِـي، واجھـائـينــدي وِيـامِ،
تَنِين سـالَ ٿِـيـامِ، جَـنِـيـن سـاعَـتَ نه سَهــان. (شاهه)
عيد سعيد جو موقعو اچي پهتو آهي. سعودي عرب سميت ڪيئي اسلامي ملڪن ۾ خير سان اڄ 10 ذوالحج ٿي، جنهن سان عيد به ٿي. سعودي عرب ۾ مسلمانن حج جو فرض ادا ڪيو ۽ قربانيءَ جي شروعات ٿي.... ٻئي طرف اسان وٽ پڻ 9 ذوالحج جو سڄُ اُلَهِي چڪو آهي ۽ 10 ذوالحج جو چنڊ آسمان ۾ نروار آهي. سڄي ملڪ ۾ عيد جي سرگرمي آهي. هڪ پاسي ڪيترن ئي ماڻهن نوان ڪپڙا سبايا آهن، ٻيا انتظار ڪري رهيا آهن، درزي ڏينهن رات لٽا سبڻ ۾ رُڌل آهن، استريءَ وارا استريون تپايون ڪپڙن جا گھنج لاهيندا پيا وڃن، بُوٽن جي دڪانن تي وڏي رش آهي، جنرل اسٽورن تي پڻ اچ وڃ جاري آ، ريشم بزارون مردن، عورتن ۽ ٻارن سان ڀريون پيون آهن، روڊ گاڏين سان سٿجي ويا آهن، هڪڙو وڏو مشيني غنيم آهي جيڪو روڊن تي ڀڄَ ڊُڪ ۾ لڳو پيو آهي، ڄڻ ته ڪو وڏو حملو ڪندو هجي، هر ڪو ٻئي کان اڳ ڪڍڻ، ٻه منٽ بچائڻ ۾ لڳو پيو آ، ڄڻ ته ٻيو پَل ٿيندو ئي ڪو نه ۽ ماڻهو رستي ۾ ئي رهجي ويندا، گھر پهچي نه سگھندا. عجيب عالم آهي، جنهن کي ڏسي اچرج ٿو لڳي. هيءَ عيد جي خوشي آهي يا ڪا نفسا نفسي؟ سامان جي خريداري آهي يا بي چينيءَ ۽ پريشانيءَ جون ريکائون، جيڪي ماڻهن جي مُک تي ڇاپجي ويون آهن. سُڪونُ هِن موقعي تي ته ڄڻ جلاوطن ٿيل ٿو محسوس ٿئي.
هلڪي هلڪي خاموشيءَ ۾ پِرهه سَمي،
خوشـبـوءِ جـا گلدان سجــائــي ويــنــدي آ. (ساحر راهو)
عيد جي موقعي تي عام طور اهو پڻ ڏسڻ ۾ ايندو آهي ته آمدني خرچ جي سرحد پار ڪرڻ کان لاچار لڳندي آهي. ڄڻ ته آمدني اٺ آنا ۽ خرچ رپيو هوندو آهي. ان صورتحال ۾ خاص ڪري غريب ماڻهو ويچارو ڇا ڪري؟ خصوصاً پورهيت ۽ مزدور ته ڦاٿل محسوس ٿيندا آهن. اهي ڪيئن عيد جو ڀلارو ۽ خوشيءَ وارو ڏينهن گذاري سگھندا؟ ڪٿي اهو خوشيءَ جو موقعو هنن لاءِ ارمانن جا انبار ته کڻي نه ايندو؟
هيءَ عيد قرباني جي آهي. ماڻهو پنهنجي وَس آهر مذهبي فرض طور سنتِ ابراهيمي پوري ڪرڻ چاهيندا آهن، پر ان کان به ڄڻ ته لاچار لڳندا آهن. قربانيءَ جي جانورن جا اَگھ چوٽ چڙهيا پيا آهن. اهي اگھ هاڻ ته هزارن کان به چڙهي لکن ۾ وڃي پهتا آهن. انهن اَگھن سَرنديءَ وارن جا پڻ پگھر وهائي وڌا آهن. اسان جهڙن ٽِين دنيا يا چوٿين دنيا جي ملڪن ۾، نوبت ڄڻ اهڙي ٿي ٿيندي وڃي ته جانورن بدران ماڻهنِ جي قرباني ٿِي رهي هجي. فرق فقط ايترو آ ته ماڻهو ڪُسجي نه ٿو، پر ڄڻ ته ڪُٺو پيو آهي. هُو گھاڻي ۾ پيڙهجي رهيو آهي، پر هن ۾ ڪجھ بچيو ئي ناهي، جو گھاڻي مان ڪو تيل نڪرندي نظر ايندو هجي.... اهو ئي چئي سگھجي ٿو ته اللھ جي آسري تي زندگي گذري پئي، نه ته زندگي گذارڻ کان چڙهي وئي آهي. عيد جو ڏينهن به عام ڏينهن جھڙو بڻجي ويو آهي. اڃا به هي ڏينهن ماڻهوءَ کي، هاريءَ ۽ پورهيت کي، مزور ۽ ريڙهيءَ واري کي بيوسيءَ جي احساس ۾ مبتلا ڪري ٿو ڇڏي. هن ڏينهن تي هُو پاڻ کي لاچار ٿو محسوس ڪري. هو سوچي ٿو ته ان ڏينهن تي ڪيئن پنهنجن ٻارن لاءِ لٽن ڪپڙن ۽ بوٽن وغيره جو انتظام ڪري. هُو نماڻي نگاهه سان آسمان ڏي نهاري ڪنڌ هيٺ ٿو ڪري ڇڏي....
مايوسين جي ڪُن مان نڪرِي،
جُنگ - جهاز - اميدون اينديون.
مــاتـــامـــن جي جُهــڙ مـان اُڀـرِي،
عزم عظيم جون عيدون اينديون. (استاد بخاري)
عيد جي چنڊ جو عيدالفطر ته گھڻو ئي انتظار ڪيو ويندو آهي، پر ان جو اوسيئڙو حج جي مهيني ۾ پڻ رهندو آهي. خاص طور ذوالقعد جي 29 تاريخ تي چنڊ ڏسڻ جا سانباها هوندا آهن. ماڻهن جي ڪوشش هوندي آهي ته پهرينءَ جو چنڊ پَسن ۽ ڌڻيءَ در دعا گھرن.... پر پهرينءَ تاريخ جو ٿيندڙ اهو انتظار ڏسي، عاشقن جي دل مان سُور جو سَٽون پيون اُڀرنديون آهن، جڏهن هُو اهو ڏسندا آهن ته سندن محبوب چنڊ جو انتظار ڪري ٿو، ان کي ڏسڻ لاءِ بيتاب رهي ٿو، پر هن کي پنهنجي عاشق جي ڪا پرواهه آهي ئي نه.... اهو احساس حضرت عاشق کي مايوسيءَ جي گڦا ۾ اڇلائي وجھندو آهي. هن جي ته اها خواهش ئي هوندي آهي ته فقط هڪ ڀيرو ئي سهي، سندس محبوب هن جي اداس نيڻن ۾ نهاري، اتي سوين چنڊ اُڀاري ڇڏي. هن جو عاشق جي اکين ۾ نهارڻ، کيس نئين زندگيءَ جِي نويد ڏيڻ جي برابر آهي.
نيڻن منجھ دريا،
تنهنجي يادن جا پرين!
ڪيڏا ديپ ٻريا! (مولا بخش چانڊيو)
عيد برات جي موقعن تي “عيد مبارڪ” جا ايس ايم ايس پڻ تمام گھڻا موڪليا وڃن ٿا، جيڪي بور ڪندڙ ورجاءَ جو شڪار نظر ايندا آهن. ڀلي ته موبائيل ۾ 100 عيد مبارڪن جا ايس ايم ايس پهتا هجن، پر ڏسبو ته اهي ڪي چئن پنجن قسمن جا مَس هوندا. ان جو نتيجو ڏاڍو خراب نڪتو آهي. مثال طور, هڪ طرف ته انهن هڪجھڙن ايس ايم ايسز “عيد مبارڪن” جي لکيل لفظن کي روايتي پڻي جو شڪار بڻائي ڇڏيو آهي، جو ان ۾ صرف موڪليندڙ جو نالو ٿو ڏسجي ۽ ٻيو اُگرو نتيجو اهو نڪتو آهي ته سهڻن ۽ سنڀالي رکيو ويندڙ عيد ڪارڊن جو انت اچي ويو آهي، جن ۾ ماضيءَ جون يادگيريون سمايل هونديون هيون، مستقبل جي ملنساريءَ جو اظهار ٿيندو هو ۽ هلندڙ وقت يعني حال کي پرتي هوندي به قريبي ملي پوندي هئي. ٽيون اهو ته ايس ايم ايس ڄڻ فارملٽي بڻجي ويو آهي. ڪيئي ماڻهو رڳو ان ڪوشش ۾ هوندا آهن ته موبائيل ۾ سيوِ ٿيل سڀني ماڻهن جي نمبرن تي “عيد مبارڪ” جو ايس ايم ايس وڃي پهچي ۽ بس. اهو پڻ ڏسڻ ۾ آيو آهي، ته هڪ همراهه پنهنجي ڪنهن ڇوڪري کي موبائيل ڏئي چيو ته سڀني ڏي عيد مبارڪ جو ايس ايم ايس موڪلي ڇڏ.... هِي سڀ ڇا آهي؟ ڇو اسان ايڏا روايتي بڻجي ويا آهيون؟ موبائيل جي هيءَ اسان سهولت ٿا حاصل ڪيون يا عيد جي پُرمسرت موقعي تي ڪنهن دوست، عزيز، مٽ مائٽ جي يادگيري کي ٻن اليڪٽرانڪ لفظن ۾ قيد ڪري، جاڏي ڪاڏي پکيڙي ٿا ڇڏيون.... ڇا اهو بهتر ناهي، ته “عيد مبارڪ” کي ڪنهن سٺيءَ طرح پهچائجي، جو واقعي به محسوس ٿئي، ته “ها، مون سچ پچ به ڪنهن کي ياد ڪيو آهي” ۽ جنهن تائين “عيد مبارڪ” پهچي ته اهو به سمجھي ته “ها، کيس سچ پچ ياد ڪيو ويو آهي.”
عيد ڪارڊَ ڪنهن وقت وڏي وٿ هئا. انهن جي خوبصورتي ڏسڻ وٽان هوندي هئي. وڌ ۾ وڌ سهڻا منظر انهن عيد ڪارڊن تي ڇپيا ويندا هئا. ڪِن ۾ فطرت جي منظرنگاري هوندي هئي، ته ڪن ۾ لازوال پيار سان ڀرپور ۽ ڌڙڪندڙ دليون قرب ونڊيندي نظر اينديون هيون. ڪن ۾ شوخ رنگن جي بي ترتيبيءَ مان به سهڻو سٽاءُ پسڻ ۾ ايندو هو، ته ڪن ۾ ڌِيمن رنگن جي معصوميت لِيئا پائيندي هئي. ڪن ڪارڊن ۾ حسين جڳهن جا فوٽو هوندا هئا، ته ۾ وري گل ۽ گلزاري ڄڻ ته خوشبو پکيڙيندي محسوس ٿيندي هئي. انهن ڪارڊن تي ڇپيل دل ڄڻ ته اسان جِي دل جي ڌڙڪڻ جو آواز ٻڌائيندي هجي.انهن عيد ڪارڊن ۾ لکيل لفظن ۾ سمايل احساس اسان کي پنهنجيءَ دل وٽان ڀانئِبا هئا، ڄڻ ته اهي لفظ اسان لکيا هجن. ڄڻ انهن لفظن جي معنى ۾ اسان جِي دل جو پيار اوتيل هجي. انهن دل کي معطر ڪندڙ خوبصورت عيد ڪارڊن مان ڪنهن هڪ جو انتخاب ڪرڻ وڏو امتحان هوندو هو. اهي عيد ڪارڊ پرينءَ پياري، عزيز قريب، دوست يار، مِٽَ مائٽ کي ملندا هئا، ته سندن نيڻن ۾ سِڪ ۽ پنهنجائپ جو ڳوڙها تري ايندا هئا، دل ڀِڄي پوندي هئي، دُوريءَ جو احساس ڌڙڪڻ کي بي قابو ڪري ڇڏيندو هو ۽ سِڪ ۽ سارَ جي ديوِي دُوريءَ جو درد سهندڙ وجود کي ويڙهي ساڻ هجڻ جي احساس ۾ پوئي ڇڏيندي هئي.
ايس ايم ايس ۾ لکيل يا فارورڊ ڪيل لفظن انهن احساسن جو انت آڻي ڇڏيو آهي، پوءِ اهي احساس عيد ڪارڊن جي صورت ۾ هجن يا محبتي چٺين جي روپ ۾ آيتن وانگر لکيل هجن. اسان کي، انهن احساسن کي ضرور قائم رکڻو پوندو.
درد ۾ زنـــده دلــــي پـــيـــدا ڪـــجـــــــي،
ڪشمڪش ۾ دلڪـشي پـيـدا ڪـجـي.
پنهنجي دنيا، پنهنجي آزادي، خوشي،
تـرسـجـي ڇو، خـود وڌي پيـدا ڪـجـي. (استاد بخاري)
(سرجيل: 6 نومبر 2011ع)