4. اکين جو سمنڊ اڻ جھل آهي
***
سائين منهنجا! تعليم جي اهميت کان ڪير ٿو انڪار ڪري سگھي! شايد اهو ماڻهو ئي تعليم جي مخالفت ۾ ڳالهائيندو جنهن جا ڪي اهڙا مفاد هوندا جيڪي تعليم سان متاثر ٿيندا هوندا، نه ته هر هڪ چاهيندو آهي ته اسان جي قوم ۾ تعليم وڌي، هر هڪ ٻار پڙهي لکي ۽ قوم جو مانُ مٿاهون ڪري. حضرت محمد ﷺ جي حديث آهي: “والدين جو پنهنجي اولاد لاءِ سٺي تعليم کان بهتر ڪو به تحفو نه آهي.” يا حضرت علي عليه السلام جن جي ڌيان ڇڪائيندڙ چوِڻي آهي ته “علم مالَ کان بهتر آهي، ڇو ته علم تنهنجي حفاظت ڪري ٿو ۽ مال جي توهان حفاظت ڪريو ٿا.”
دوستو! تعليمَ ڪنهن به قوم لاءِ ڪرنگھي جي حيثيت رکي ٿي. هاڻ جيڪڏهن قوم جو ڪرنگھو سگھارو هوندو، ته اها قوم فخر سان، دنيا سان، وِکون وکن سان ملائي اڳتي وڌي سگھندي. اڄوڪي وقت ۾ اهي قومون ئي اقتصادي طرح دنيا ۾ مضبوط آهن جن جي تعليم سٺي آهي ۽ جيڪي پنهنجيءَ سٺي تعليم جي ڪري سائنس ۽ ٽيڪنالاجيءَ جي شعبن ۾ ڀَـڙ آهن ۽ ڏينهون ڏينهن پنهنجيءَ تعليم کي بهتر کان بهتر بڻائي رهيون آهن. اسان کي به ان لاءِ سوچڻو پوندو ۽ پنهنجو تعليمي معيار مٿاهون بڻائڻو پوندو، ته جيئن نه صرف پنهنجو مانَ ڀريو رُتبو بحال ڪرايون ۽ دنيا ۾ عزت ۽ احترام جي نظرن سان ڏٺا وڃون ۽ نئين اتساهه سان پنهنجي ڏيهه جِي ڏاهپ ۽ علم واري سڃاڻپ پيدا ڪري سگھون....
***
دنيا جو تمام گھڻو شعر ۽ ادبُ پيار ۽ محبت جي وڻندڙ تحريرن سان سينگاريل آهي. انهن تحريرن ۾ اديبن ۽ شاعرن جهڙيءَ طرح پيار ۽ پيارن جون ڳالهيون قلمبند ڪيون آهن تن کي پڙهي دل جي ڌڙڪڻ کي محسوس ڪري سگھجي ٿو ۽ جذبن جي گَهِرائيءَ کي مَن جي سمنڊ ۾ لهرون هڻندي ڏسي سگھجي ٿو.... سنڌُ جو سدا حيات شاهه، حضرت عبداللطيف ڀٽائي چوي ٿو:
چــنــڊ! چــوانءِ سـچ، جـي مَـٺــو مُــور نه ڀـانــئــيــن،
ڪـڏهــيــن اڀـريـن سـنـهـڙو، ڪـڏهـــن اڀــريــن ڳــچُ،
مُنهن ۾ ٻَرئيِ مَچُ، تو ۾ ناهه پيشاني پرينءَ جي.
ٻئي طرف ويهين صديءَ ۾ سنڌ جو آوازُ، مهان شاعر شيخ اياز چوي ٿو:
پير جو آواز تنهنجو، مون سڃاتو آهه يا نه!
سچ ٻڌايانءِ ڪيئن آهه!
ڌرتـتـيءَ ۾ ڏس ته نِـمُ جـي ڇـانـوَ لهـرائـي پـئـي،
هيـر ۾ جُھـولـي پـيـو وڻ، ڄـڻ فـضـا ڳـائـي پـئـي،
سج لهي ويندو ته ڇا! نم کان جدا ٿيندي نه ڇانوَ،
اي پرين تئن تنهنجِي منهنجِي آهه هڪ هستِي ٻه نانوَ ــــــ
چَؤ برابر آهه يا نه؟
پير جو آواز تنهنجو، مون سڃاتو آهه يا نه!
اڃا به سنڌ جو هڪ ٻيو نامور شاعر آثم ناٿن شاهي هڪ شعر ۾ چوي ٿو:
پوپٽ! تنهنجا رنگَ، ڇو ٿا پرينءَ سان ملن؟
ڇا تو ان جا انگَ، پنهنجي پَرن سان ڇُهيا!؟
هن موقعي تي، قيس بن عامري ‘مجنون’ جي هڪ ڏاڍي خوبصورت شعر جو ترجمو “اڄ پڻ چِڪيم چاڪَ” (مصنف جِي.ايم. سيد) ڪتاب مان اوهان جي خدمت ۾ پيش ڪيان ٿو:
“منهنجا اُن شخص کي سلام پهچن، جنهن کي آءٌ هرگز نه وساريندو آهيان، ۽ نه جنهن جي ذڪر کان زبان کي ملال ايندو آهي، ۽ نه اها ٿَڪبِي آهي،
“ڇا ٿِي پيو جيڪڏهن اکين ۽ بدن کان اهو دوست ڏُور آهي؟ ڇو ته جنهن صورت ۾ کيس منهنجيءَ دل ۾ جاءِ حاصل آهي، تنهن صورت ۾ آءٌ ڪيئن کيس وساري سگھندس!”
اهڙا شعر ٻُڌي/پڙهي ڪيڏو نه سُڪون ملي ٿو! ڄڻ ته لطيف سائينءَ جي لفظن ۾ “ڪي ڏُور به اوڏا سپرين” آهن. هڪ طرف ماڻهو ٻن انچن لاءِ هڪ ٻئي سان وڙهڻ ۽ هڪ ٻئي کي مارڻ لاءِ تيار ٿي وڃن ٿا، ته ٻئي پاسي اهڙا به ماڻهو آهن جن جي دل ۾ اهڙيون جايون اَڏيل آهن جن جي اڳيان ظاهري ۽ اُوچيون جايون به تِڇ آهن.
***
دوستو! سمنڊُ ڳوڙهن جي صورت ۾ اکين ۾ هجي يا وشال پاڻيءَ جي رُوپ ۾ ڌرتيءَ جي ڪشادي سيني تي پکيڙيل هجي، ان جي گهرائيءَ، سونهن ۽ تاثير کان ڪنهن به طرح انڪار ڪري نه سگھبو آهي. اکين جو سمنڊُ اَڻ جھل آهي، ته ڌرتيءَ جو سمنڊ به وڏي سگھ وارو.... اکين جو سمنڊ ڳوڙها بڻجي وهي پوي ته ماڻهوءَ کي لوڏي ڇڏي، ۽ ڌرتيءَ جو سمنڊ مينهن ۽ طوفان بڻجي اُٿلي پوي ته شهرن ۽ وسندين کي لوڙهي ۽ ٻوڙي ڇڏي. اکين جي سمنڊ ۾ جيءَ جذبن جي تڙپ هوندي آهي، ته ڌرتيءَ جي سمنڊ ۾ فطرت جي حسناڪيءَ جون ڇوليون پيون ڇُلنديون آهن.... اکين جي سمنڊ ۾ پرين جو عڪس پيو جھلڪيون پسائيندو آهي، ته ڌرتيءَ جي سمنڊ ۾ لهندڙ سج جو عڪسُ سونهن جي وصف بڻجي پوندو آهي.
سائين منهنجا، لطيف سائينءَ فرمايو آهي:
اکـيـن ۾ ٿِـــي ويـهه، آئــون واري ڍڪــيــانءِ،
توکي نه ڏِسي ڏيهه، آئون نه ڏِسان ڪِي ٻيو.
- ته ٻئي پاسي سمنڊ-ڪناري واريءَ جا گھرَ ٺاهي، ڪيئن نه محبت سان ٽمٽار جذبن جو اظهار ڪبو آهي. اهڙن جذبن جو اظهار جنهن ۾ پنهنجائپ هوندي آهي ۽ جنهن ۾ محبتي ماحول هوندو آهي....
ها، منهنجا سڄڻو! سمنڊ جي ڪناري تي، رانديون ڪندي، ننڍڙا ننڍڙا واريءَ جا گھرڙا ٺاهڻ ۾ ڏاڍو گھڻو مزو هوندو آهي. ان وقت جيڪڏهن ڪو ساڻُ ويٺل ان گھر کي لاپرواهيءَ سان ڊاهي ڇڏيندو آهي، ته ڏک ته ڏاڍو ٿيندو آهي ۽ ڪاوڙ به گھڻي لڳندي آهي، پر جڏهن ان ڏکَ کي نئين جذبي سان ۽ ڪاوڙ کان ڪَن لاٽار ڪري ٻيهر واريءَ جو نئون گھر ٺاهڻ شروع ڪبو آهي ته من اندر پڻ چاهتن ۽ محبتن جا نوان احساس جاڳڻ لڳندا آهن ۽ دل پيار وارن جذبن سان ڀرجي ويندي آهي ۽ فضا مست بڻجي پوندي آهي....
***
(سرجيل: 6 مارچ 2011ع. ڇپيل: روزاني “عبرت” حيدرآباد، 11 سيپٽمبر 2011ع)