13. تون ئي آهين، جنهن سان مان آهيان
گلـن جـي گلــسـتــان تـائـيـن نه پهـتـاسـيـن،
مـحـبـت جـي مـيـدان تـائـين نه پهـتـاسـيـن.
ڏِس، ماڻهو چنـڊ تي وڃي پهتا “بخاري”،
مگر اسين هڪ انسان تائين نه پهتاسين.
استاد بخاريءَ هنن چئن سٽن ۾ ڪيڏي نه ڌيان ڇڪائيندڙ ڳالهه بيان ڪئي آهي! هُو زندگيءَ جي ٻن حقيقتن بابت اسان کي ٻڌائي ٿو، جيڪي انتهائي اهم آهن. ڏسجي، ته هڪ طرف ماڻهو پولار ۾ اڳتي پِيهندي، چنڊ تي، ڪو وقت ٿيو جو وڃي پهتو، اتان جي مٽيءَ کي پنهنجن پيرن هيٺ آڻي ۽ سندس سُونهن کي پَسي چُڪو، ۽ اڳتي وڌندي مريخ ۽ ٻين سيارن سميت آسمان کي سَر ڪري رهيو آهي.... هُو اوچي کان اُوچو ۽ مٿانهينءَ کان مٿاهون ٿِي رهيو آهي ۽ جيئن پوءِ تيئن فلڪ ۾ اڳتي وڌي رهيو آهي ۽ نين دنيائن جي تلاش ڪري رهيو آهي، نوان ستارا ۽ سيارا ڳولي رهيو آهي ۽ بليڪ هولن جي هولناڪين کي پرکي ۽ پروڙي رهيو آهي.... پر ٻئي طرف، جيڪي شيون سندس ويجھو آهن، جن کي سمجھڻ انتهائي ضروري آهي، جن کان سواءِ انسان جو گذارو ڪرڻ ڄڻ ته ناممڪن آهي، تن کان پرانهون ٿي رهيو آهي. هُو پاڻ جھڙي ئي ٻئي ماڻهوءَ کان پرتي ٿِي ويو آهي، کانئس محبت جو ميدان ڇڏائجي ويو آهي ۽ هُو گلن ۽ خوشبوئن کان پرڀرو ٿي رهيو آهي. اهي شيون جيڪي سندس جياپي کي خوبصورت بڻائن ٿيون، جن وسيلي هُو سماج ٺاهي، ان ۾ ميٺ محبت سان رهي سگھيو آهي، تن کان ڇڄي رهيو آهي.... اهو هڪ الميو، هڪ ڏک جي گھڙي آهي، جيڪا انسان جي زندگيءَ ۾ هلي آئي آهي. ان المئي کان، اسان جو بهترين شاعر استاد بخاري اسان کي آگاهه ڪري ٿو ۽ چتاءُ ٿو ڏئي ته سائنسي ترقيون ته هڪ پاسي ٿِي رهيون آهي، پر هڪ انسان جو، هڪ ماڻهوءَ جو، ٻئي ماڻهوءَ تائين پهچڻ انتهائي لازمي آهي يعني سندس من ۾ جڳهه بڻائڻ بي انتها ضروري آهي، ان کان سواءِ ماڻهو اڻپورو آهي ۽ هُو اڻپورو ئي رهندو جيڪڏهن ماڻهوءَ جي دل ۾ محبت جو جذبو مؤجزن نه ڪندو....
محبت بابت گھڻو ئي ڳالهايو، لکيو ۽ سوچيو ويچاريو ويو آهي، تڏهن به محبت بابت سدائين نئين کان نوان جذبا ۽ احساس ماڻهوءَ جي من ۾ ڪَر موڙيندا رهيا آهن. عام احساس هيٺ محبت به عام جذبو هوندي آهي، پر خاص احساس هيٺ، جڏهن ماڻهوءَ جي اندر جي ڪائنات جاڳڻ لڳندي آهي، جڏهن ان سجاڳيءَ ۾ خمار به هوندو آهي ته قرار ۽ انتظار به هوندو آهي، تڏهن محبت خاص جذبو بڻجي پوندي آهي.... ان لمحي محبت جي معنى ڪا هڪ مخصوص ۽ سادي معنى ناهي هوندي، جيڪا ڊڪشنريءَ ۾ لکيل هجي يا جنهن جو ذڪر محبت تي لکيل ڪتابن ۾ سولائيءَ سان ملي وڃي، پر ان محبت جي وسعت هن وشال سنسار وانگر وسيع ٿي ويندي آهي....
اهڙي لمحي محبت جو اظهار ڪڏهن احساسَ ڪندا آهن، ته ڪڏهن وري گيتن ۾ سمايل لفظَ، ڪڏهن اظهار سنئون سڌو، سادو ۽ صاف لفظن ۾ هوندو آهي ته “منهنجو توسان پيار آهي، مان تو سان ئي پيار ڪيان ٿو، ٻئي ڪنهن سان به نه، تون ئي اها هستي آهين جيڪا هن سڄيءَ ڪائنات ۾ وڌ ۾ وڌ مون کي پياري آهين، ٻِي هر هستي تو بنا بي معنى آهي، مون کي جيڪڏهن سَو حياتيون هجن ته اهي به تو تان قربان ڪري ڇڏيان....” ته ڪڏهن وري لفظ اظهارجِي نه سگھجندا آهن، لفظن جي ڀلي ۾ ڀلي چونڊ به اڻپوري محسوس ٿيندي آهي، اکر اُڪلندا ئي نه آهن ۽ دل ئي دل ۾ مٺڙي محبتي ماڻهوءَ کي چئي سگھبو آهي ته تون ئي آهين جنهن سان مان آهيان، تون ناهين ته مان ناهيان....
***
ويجھڙ ۾ هڪڙي سٺي آکاڻي پڙهڻ جو موقعو مليو، جنهن ۾ ڪجھ دلچسپ سوال ۽ جواب هئا، جيڪي چاهيان ٿو ته اوهان سان ونڊيان. ان آکاڻي جا ڪردار بادشاهه، وزير ۽ ٻڪرار هئا، جن مان بادشاهه وٽ سوال، وزير وٽ عام جواب ۽ ٻڪرار جي جوابي ڳالهين ۾ وڏي ڏاهپ لڪل هئي.... بادشاهه هڪڙو سوال پڇيو ته” روشني ڪهڙي سٺي؟” جنهن تي وزير وراڻيو ته “چنڊ جي!” پر سياڻي ٻڪرار چيو ته “روشني سٺي اکين جي نُور جِي، جيڪڏهن نور نه هوندو ته چنڊ به ڏسڻ ۾ ڪو نه ايندو”..... وري بادشاهه ٻيو سوال پڇيو ته “ميوَن ۾ ميوو ڪهڙو مِٺو؟” جنهن تي وزير وراڻيو ته “سڀني ميوَن ۾ مٺو انب”. تنهن تي ٻڪرار چيو ته “ميوَن ۾ ميوو مِٺو اَنُ، جيڪڏهن انُ نه هوندو ته ڪهڙو به مٺو ميوو کائبو، ته به پيٽ ڪو نه ڀربو”.... وري بادشاهه پڇيو ته “آواز ڪهڙو سٺو؟” تنهن تي وزير وراڻيو ته “آواز سٺي ۾ سٺو بلبل جو!” پر سياڻي ٻڪرار چيو ته “آواز سٺي ۾ سٺو جنڊَ جو، ڇو ته جنڊُ هلي ته پيٽ بُکئي کي آسرو ٿئي، ان وقت جنڊ جي آواز اڳيان بلبل جو سريلي کان سريلو گيت به ڦڪو ٿيو پوي”....
انهن لوڪ آکاڻين ۾ ڏسجي، ته ڏاهپ جون اهڙيون اهڙيون ڳالهيون ٻڌايل آهن جيڪي اسان جي زندگيءَ کي سنئين دڳ تي لائڻ لاءِ ڏاڍيون ڪارگر آهن، ضرورت صرف انهن مان مستفيض ٿيڻ جي آهي.... ٻِي ڳالهه جيڪا هنن لوڪ آکاڻين مان پڌري ٿئي ٿِي، ته بادشاهن جا وزير ۽ مشير عام طور ايڏا سياڻا ناهن هوندا، ڇاڪاڻ ته سندن زندگيءَ جا تجربا عام ماڻهن جي تجربن، تڪليفن ۽ پيڙائن کان پري هوندا آهن، ان جي ڀيٽ ۾ ريڍارن، ٻڪرارن، ميهارن، هارين ۽ عام ماڻهن جا تجربا زندگيءَ جي ڪَڙين حقيقتن ۽ سچائين سان ڀرپور هوندا آهن، ان ڪري وٽن لوڪ ڏاهپ به ڀرپور هوندي آهي جيڪا سچ سان سلهاڙيل هوندي آهي....
***
اوهان کي ٻڌائيندو هلان، ته 29 مئي تي “گڏيل قومن جي امن قائم رکندڙن (Peacekeepers) جو بين الاقوامي ڏينهن” ملهايو ويندو آهي. گڏيل قومن يعني يونائيٽيڊ نيشنس جو ادارو، دنيا جو هڪ اهم ادارو آهي، جنهن جو پاڪستان به ميمبر آهي.... گڏيل قومن جا ڪيئي ذيلي ادارا پڻ آهن، جھڙوڪ يونيسيف، ورلڊ هيلٿ آرگنائيزيشن، يونيسڪو، يُو اين اينوائرونمينٽ پروگرام وغيره. اهي سڀئي ادارا مختلف موقعن ۽ واقعن يا اهميتن جي لحاظ کان سڄو سال ڪيئي ڏينهن ملهائيندا آهن، ته جيئن انهن ڏينهن تي اهڙين شين ۽ واقعن جي اهميت اجاگر ڪري سگھجي.... 29 مئي تي “گڏيل قومن جي امن قائم رکندڙن” جو ڏينهن ملهائڻ جا ٻه مقصد آهن: نمبر هڪُ، ته امن قائم ڪرائڻ دوران جن ماڻهن پنهنجيون حياتيون قربان ڪيون آهن تن جي يادگيريءَ ۾ مڃتا ڪجي، ۽ نمبر ٻيو، ته انهن سڀني مردن ۽ عورتن کي شاباس ڏجي جن گڏيل قومن جي امن قائم رکندڙ آپريشنن ۾ پنهنجون خدمتون پوريءَ ارپنا، ڪم جي قابليت ۽ بهادريءَ سان سرانجام ڏنيون آهن يا ڏئي رهيا آهن....
يقيناً هيءُ هڪ عظيم مقصد آهي ته دنيا ۾ امن قائم ڪرائجي. مختلف ملڪن جي اتحادن سان اڳي به اهڙي قسمن جا ادارا ٺهندا رهيا آهن، پر گڏيل قومن جو ادارو هڪ اهم ادارو آهي، جيڪو ٻِي عالمي جنگ کان پوءِ قائم ٿيو ۽ اڃا تائين فعاليت سان ڪم ڪري رهيو آهي.... پر افسوس آهي ته ان اهم اداري ته به ڪجھ ملڪن جي حاڪميت قائم آهي، خاص ڪري هڪُ سپر پاور ملڪ آمريڪا، گڏيل قومن تي ڇانيل آهي، جيڪو ان اداري جي هڪ ٻئي اداري سلامتي ڪائونسل کي به پنهنجن مقصدن لاءِ متاثر ڪري رهيو آهي.... بهرحال، اهي وڏا بحث آهن جيڪي اسان هتي ڪو نه ٿا ڪيون، مقصد صرف بين الاقوامي ڏينهن جي اهميت کي اجاگر ڪرڻ هو....
29 مئي تي ٿيل اهم واقعن مان ڪجھ چونڊ واقعا، اوهان جي ڄاڻ خاطر، پيش ڪريان ٿو:
* 29 مئي 1886ع تي، ڪيميادان جان پيمبرٽن ڪوڪا ڪولا جِي پهرين ايڊورٽائيزمينٽ ڇپرائي جيڪا ائٽلانٽا جنرل ۾ ڇپي.
* 29 مئي 1919ع تي، دنيا جي مڃيل سائنسدان البرٽ آئنسٽائن جي پيش ڪيل نظريي “عام نسبتي نظريي” جي چڪاس ڪئي وئي، جيڪا پوءِ درست ثابت ٿي.
* 29 مئي 1973ع تي، ٽام براڊلي آمريڪي رياست ڪيليفورنيا جي شهر لاس اينجلس جو پهريون سياهه فام ميئر منتخب ٿيو.
* 29 مئي 1990ع تي، بورس يلتسن کي روسي پارليامينٽ صدر طور چونڊيو.
* 29 مئي 1999ع تي، خلائي شٽل ڊسڪورِي بين الاقوامي اسٽيشن سان پهريون ڀيرو ڳنڍپ ۾ آئي.
ان کان سواءِ 29 مئي تي جيڪي هستيون پيدا ٿيون، تن ۾ حسابن جو ماهر انگريز سائنسدان همفري ڊٽن 1675ع ۾، فلڪي علمن جو جرمن ماهر جان هينرخ وان ميڊلر 1794ع ۾، آمريڪا جو پنجٽيهون صدر جان ايف ڪينيڊي 1917ع ۾، اڳوڻو پاڪستاني صدر مرحوم فاروق لغاري 1940ع ۾ شامل آهن.... جڏهن ته جيڪي هستيون 29 مئي جي تاريخ تي وڇڙي ويون، تن ۾ انگريز ڪيميادان همفري ڊيوي 1829ع ۾ ۽ نوبل انعام کٽندڙ اسپيني ليکڪ جان ريمَن جمِينيز 1985ع ۾، شامل آهن.
***
(سرجيل: 29 مئي 2011ع. ڇپيل: روزاني “عبرت” حيدرآباد، 23 آڪٽوبر 2011ع)