فقير محمد لاشاري: هڪ آدرشي انسان
سنڌي صحافت ۾ نوان ۽ ترقي پسند لاڙا متعارف ڪرائيندڙ ۽ سنڌ جي صحافت جي مٿي جي موڙ محترم فقير محمد لاشاريءَ کي مرحوم لکندي ذهن ڀنواٽيون کائي رهيو آهي ۽ دل ڪنهن اٿاهه سمنڊ ۾ ٻڏندي محسوس ٿئي ٿي. ان ڪري مان فقير محمد لاشاريءَ کي مرحوم لکڻ بدران ”سدا حيات“ چوان ٿو. اسان کي خواب خيال ۾ به ڪو نه هيو ته هيءُ محبتن ۽ پنهنجائپ جون جهوليون ڀري ورهائيندڙ شخص اسان کان ائين اوچتو موڪلاڻي ڪري هليو ويندو.
اڃا ڪالهوڪي ته ڳالهه هئي، هن سنڌي صحافت جي ميدان ۾ قدم رکيا، پنهنجي لاءِ الڳ ۽ مانائتي جاءِ پيدا ڪيائين. سنڌي ماڻهن کي ظلم ۽ ڏاڍ خلاف مهاڏو اٽڪائڻ جي شعوري واٽ ڏسيائين، صدين کان پيڙهيل ماڻهن کي پنهنجي سگهه جو احساس ڏياريائين. پر جڏهن سندس خواب تعبير جي ويجهو اچڻ لڳا ته هن ڏکئي سفر ۾ اسان کان بنا موڪلائي هليو ويو.
هن آدرشي انسان سان منهنجي پهرين سڃاڻپ سندس لکڻين ذريعي ٿي. ”هلال پاڪستان“ جي هفتيوار ادبي ميگزين ۾ سندس سنڌ جي سياست، ادب، ثقافت بابت ڇپجندڙ مضمون ۽ تجزيا سندس ڏيهان ڏيهه سڃاڻپ ۽ انفراديت جو سبب بڻيا. پر جڏهن وري ”عوامي آواز“ ۾ کيس چيف ايڊيٽر مقرر ڪيو ويو ته هن جي شعوري سگهه، سياسي تجزئي نگاري ۽ تنقيد جي ميدان ۾ سنڌ جي نوجوان نسل جي سونهين جو ڪردار ادا ڪيو. پر عوامي آواز به سندس اُڃ اجهائي نه سگهي. هن ارڏي مڙس دستوري ضابطن ۽ پابندين کي پنهنجي ڏات لاءِ هاڃيڪار سمجهندي، نيٺ اچي ”جاڳو“ جي تخليق ڪئي.
اهو لاشاري صاحب ئي هو، جنهن مون جهڙي اڻ ڄاڻ ۽ صحافت جي ”ص“ کان به اڻ واقف ماڻهوءَ کي هن دنيا ۾ پير پائڻ جو شرف بخشيو. جيئن ئي پاڻ عوامي آواز ۾ چيف ايڊيٽر جي جاءِ سنڀاليائون ته مان به پهرين ئي ڏينهن ۾ سندس رهبريءَ هيٺ عوامي آواز ۾ اچي سندن سٿ ۾ شامل ٿيس. ۽ پوءِ هن نماڻي، شرميلي ۽ انتهائي حساس انسان جي اڳواڻيءَ ۾ پاڻ کي ٺاهڻ، سماج کي سمجهڻ ۽ ماڻهن کي پرکڻ جو موقعو مليو. فقير محمد لاشاري، جيڪو وڏي دل گردي وارو انسان هيو، تنهن مون سميت اخبار جي مڙني ڪارڪنن کي سڳن ڀائرن کان به وڌيڪ قرب ڏنو. سندس پنهنجن جونيئر ساٿين سان هميشه وڏي ڀاءُ وارو ورتاءُ رهيو. جيتوڻيڪ پاڻ هيڏي اعلى پائي جو مفڪر، دانشور ۽ اديب هيو، پر ڪڏهن به ان جو ڏيکاءُ نه ڏنائين. سدائين پنهنجي سٻاجهي روئي سان قافلي جي سرواڻي جو ڪردار ادا ڪندو رهيو. سندس ئي سرواڻيءَ هيٺ ڪيترائي ننڍا نيٽا نوجوان ادب ۽ صحافت جي دنيا ۾ پنهنجي جاءِ والارڻ لڳا. اڄ سنڌي صحافت جي دنيا ۾ جيڪا نوجوان صحافين جي کيپ نظر اچي ٿي، اُن کي ان منزل تي رسائڻ ۾ ٻين سميت لاشاريءَ جو به وڏو هٿ هيو.
جڏهن پاڻ ”جاڳو“ جي تخليق ڪيائين ته ان کي ماءُ بڻجي ننڍڙي ٻار وانگر تاتيندو ۽ نپائيندو رهيو. سندس اهو تخليق ڪيل ٻار اڃا الهڙ جوانيءَ کي مس رسيو ته پاڻ کيس ڇورو ڇنو ڪري ويو. ڪنهن کي به خبر ڪا نه هئي ته لاشاريءَ جهڙو شهزادو مڙس ههڙي ڦوهه جوانيءَ ۾ جاڳو سميت پنهنجن ننڍڙن ٻچن ۽ پنهنجي سٿ جي ساٿين کي اوچتو هينئن ڇڏي هليو ويندو.
ڇنڇر جو ڏهاڙو هو، مان آزاد ڪشمير جي دوري تان واپس ٿي جاڳو پهتس. دوستن ٻڌايو ته پاڻ خميس ڏينهن اوچتو لانگ مارچ جي خبرن هٿ ڪرڻ لاءِ اسلام آباد ويو آهي. مون کي سندن ان اوچتي روانگيءَ تي ڏاڍي حيرت ٿي. ڇو جو جڏهن به مان موڪل تي ويندو آهيان ته پاڻ گهڻو ڪري آفيس نه ڇڏيندا آهن. هڪ ڏينهن اڳ ئي مان مظفر آباد مان ساڻن فون تي ڳالهه ٻولهه ڪئي هئي. هن اهڙي ڪنهن به پروگرام جو ذڪر نه ڪيو هو. اٽلندو مون کي چيو هئائون ته اوهان ڀلي آرام ۽ سڪون سان موٽجو. هتي اهڙي تڪڙ ڪانهي. پاڻ ان وقت اهو به چيو هئائون ته اتان جا رستا ڏنگا ڦڏا اٿو، پنهنجو خيال رکجو. پر ڪهڙي خبر ته اهي ڏنگا ۽ ڦڏا رستا اسان جو هي دلبر ساٿي اسان کان کسي وٺندا. آچر جي رات جو دير تائين مان سندس فون جو انتظار ڪندو رهيس. ڇاڪاڻ ته پاڻ پاڪستان جي ڪهڙي به ڪنڊ ۾ هوندا هئا، وس ڪري اخبار ۾ اسان سان ضرور رابطو ڪندا هئا. ان ڏينهن اخبار لاءِ ”ليڊ“ جي خبر ته ملي چڪي هئي پر ”سپر ليڊ“ جهڙي خبر نه هئي. مان دوستن کي ٻڌايو ته اڄ سپر ليڊ کان سواءِ ئي اخبار ڪڍون ٿا. اسان کي ڪهڙي خبر ته ان ڏينهن لاشاريءَ جو لاڏاڻو خبر بڻجي اسان مٿان وڄ جيان ڪڙڪندو ۽ پوءِ ٿيو به ائين. فون جي گهنٽي وڳي، اسان جي اخبار جو جنرل مينيجر اشوڪ ڪمار مون وٽ پيسٽنگ روم ۾ ڀڄندو آيو. ”يار! رڪ، غصب ٿي ويو.“ هو اهي لفظ چئي سُن ٿي ويو. مان سندس گهٻرايل چهري کي تڪيندو رهيس ۽ پوءِ جڏهن ٿوري ساهيءَ کان پوءِ هن اها منحوس خبر ٻڌائي ته وڻ وڄي ويا. سڄي ماحول تي سڪتو طاري ٿي ويو. اسان کي ”سپر ليڊ“ ته ملي وئي، پر اخبار ۽ ان جو سٿ ڇورو ڇنو ٿي ويو. سنڌ جي صحافت بيوهه بڻجي وئي. ڇاڪاڻ ته ان جو شهزادو ۽ گهوٽ ان کي وڇوڙو ڏئي چڪو هيو.
(ڇپيل، روزانو جاڳو ڪراچي، جولاءِ 1993ع )