فوجي آپيشاهي سٽيل ٿائيلينڊ ۾ ٻيهر ڪمزور حڪومت
ٿائيلينڊ ۾ فوجي راڄ جي خاتمي کانپوءِ ٻيو ڀيرو چونڊن ۾ به ملڪ کي سياسي طور هڪ مستحڪم حڪومت نصيب ٿي نه سگهي آهي. 2 جولاءِ 1995ع تي 360 ميمبرن تي مشتمل ايوان نمائندگان ۾ ڪابه پارٽي واضع اڪثريت حاصل نه ڪري سگهي. جنهن ڪري ملڪ ۾ ٻيهر هڪ ڪمزور مخلوط حڪومت قائم ڪئي وئي آهي. چونڊن کان اڳ جڙيل مخلوط حڪومت، جنهن جو سربراهه وزيراعظم چاون ليڪ پائي هيو، موجوده وزيراعظم بنهارن سلپارچ جي حڪومت کان انتهائي گهڻو مضبوط هئي. پر پوءِ به ٽئين دنيا جي ملڪن وانگر مخلوط حڪومت ۾ شامل اتحادين کيس گهڻو وقت جٽاءُ ڪرڻ نه ڏنو. جنهن ڪري سيپٽمبر 1992ع ۾ فوجي جنتا جي خاتمي بعد جڙيل حڪومت پنهنجو چار سال مقرر مدو پورو ڪرڻ بدران ٻن سال اٺن مهينن جي مختصر عرصي کانپوءِ پڄاڻيءَ تي پهچي وئي.
ٿائيلينڊ جي ڪهاڻي به ٻين ترقي پذير ملڪن کان گهڻي مختلف ڪونهي. هن ملڪ ۾ 1932ع کانپوءِ گهٽ ۾ گهٽ 17 ڀيرا ڪامياب توڙي ناڪام فوجي بغاوتون ٿي چڪيون آهن. فوج ڪيئي ڀيرا چونڊيل حڪومتن جا تختا اونڌا ڪري پاڻ کي عوام مٿان مسلط ڪيو آهي. آخري ڀيرو سيپٽمبر 1992ع ۾ چاون ليڪ پائي جي ڊيموڪريٽ پارٽي انتهائي صبر آزما ۽ پر تشدد جدوجهد کانپوءِ عوام کي فوجي حڪمرانن مان نجات ڏياري ملڪ ۾ جمهوري راڄ قائم ڪيو.
ڊيموڪريٽ پارٽي جو سربراهه چاون ليڪ پائي سيپٽمبر 1992ع ۾ ٿيل چونڊن ۾ سوڀ حاصل ڪرڻ کانپوءِ به ملڪ ۾ اڪيلي سر حڪومت ٺاهڻ جي پوزيشن حاصل نه ڪري سگهيو. ڇاڪاڻ ته کيس پارليامينٽ جي هيٺين ايوان ۾ 360 سيٽن مان صرف 124 سيٽون حاصل ٿي سگهيون. جنهن ڪري کيس حڪومت ٺاهڻ لاءِ اين اي پي New Aspiration Party جو سهڪار حاصل ڪرڻ تي مجبور ٿيڻو پيو. ڊيموڪريٽ پارٽي جي اڳواڻ ۽ ٿائي وزيراعظم چاون ليڪ پائي مخلوط حڪومت جوڙڻ کانپوءِ فوجي جنتا طرفان آئين ۾ ڪيل عوام دشمن ترميمن جو خاتمو ڪرڻ لاءِ سنجيدگيءَ سان ڪوششون ڪرڻ شروع ڪيون پر سندس انهن عوام دوست ڪوششن کي ان وقت سخت ڌڪ رسيو، جڏهن اتحادي جماعت اين اي پي ساڻس سهڪار ڪرڻ کان انڪار ڪري ڇڏيو ۽ سهڪار ڪرڻ جي بدلي ۾ حڪومت اندر وڌيڪ رعايتون ۽ اختيار طلبڻ شروع ڪري ڏنا. جيتوڻيڪ اين اي پي جي سربراهه چائوولٽ کي گهرو معاملن جي وزارت به ڏني وئي هئي. پر پوءِ به هو حڪومت کي هر وقت بليڪ ميل ڪندو رهيو.
اڳوڻي وزيراعظم چاون ليڪ پائي ۽ سندس اتحادي جماعت اين اي پي ۾ اختلاف ان وقت کلي طرح سامهون اچي ويا، جڏهن حڪمران جماعت مقامي عملدارن ۽ گهرو معاملن واري وزارت جا اختيار گهٽائڻ لاءِ آئين ۾ ترميم جو مسودو پارليامينٽ ۾ پيش ڪيو. چاون ليڪ پائي ان آئيني ترميم ذريعي اختيارن جي عدم مرڪزيت ۽ مقامي اختيارين کي وڌيڪ جوابده ڪرڻ طرف پيش قدمي ڪري رهيو هو. ان سان ملڪ ۾ جمهوري عمل کي ته استحڪام رسي ها، پر سندس اتحادي پارٽي اين اي پي وقتي طرح حاصل ڪيل فائدن ۽ رعايتن کان محروم ٿي وڃي ها. ان ڪري اين اي پي، ڊيموڪريٽ پارٽي سان دغابازي جو مظاهرو ڪندي، ان وقت ان ترميم جي سخت مخالفت ڪئي، جڏهن قانوني مسودو پارليامينٽ ۾ پيش ڪيو ويو.
چاون ليڪ پائي جي مخلوط حڪومت لاءِ اتحادي جماعت طرفان اوچتو مڪاري ۽ دغابازي هڪ خوفناڪ ڌڪ ثابت ٿيو ۽ ان اوچتي وار سبب سندس بنياد ئي لڏي ويا. پر چاون ليڪ پائي پنهنجي ڏاهپ ۽ سياسي تجربي سان ان جو تڪڙو توڙ ڪڍي ورتو. جيتوڻيڪ اين اي پي جي مخلوط حڪومت مان نڪري وڃڻ کان پوءِ حڪمرانن ڌر وٽ صرف 143 پارليامينٽ ميمبر رهجي ويا، پر پوءِ به وزيراعظم چاون هڪ ٻي جماعت ”چرٽ پٽانا پارٽي“ سان اتحاد ڪري اهو خال ڀري ورتو.
چاون ليڪ پائي جي مخلوط حڪومت کان اتحادي جماعت اين اي پي جي علحدگي نئين جمهوري حڪومت تي ڪو پهريون ۽ آخري وار نه هيو، پر اڳوڻن فوجي حڪمرانن جي باقيات جمهوري ادارن کي ڪمزور رکڻ ۽ حڪومت تي پنهنجي گرفت ٻيهر بحال ڪرڻ لاءِ ٻيا به ڪيترائي وار ڪيا. جن ۾ وڏو ۽ اثرائتو حملو ان وقت ڪيو ويو، جڏهن چاون جي حڪومت خلاف مخالف ڌر پارليامينٽ ۾ عدم اعتماد جي تحريڪ پيش ڪئي. جنهن وقت ان تحريڪ تي بحث هلي رهيو هو ته مخلوط حڪومت ۾ شامل ”پلانگ ڌرما پارٽي“ اتحاد کان الڳ ٿيڻ جو فيصلو ڪري ورتو. جنهن سان چاون حڪومت پارليامينٽ جي 46 ميمبرن جي اڪثريت کان محروم ٿي وئي، نئين صورتحال پيدا ٿيڻ کانپوءِ وزيراعظم پارليامينٽ کي ٽوڙي ڇڏيو ۽ ملڪ ۾ عام چونڊن ڪرائڻ جو اعلان ڪري ڇڏيو.
اڳوڻي حڪومت جي خاتمي جو جتي اتحادي پارٽيون سبب بڻيون، اُتي اسان اڳوڻن فوجي حڪمرانن جي باقيات کي به نظرانداز نه ٿا ڪري سگهون، جيڪا مٿئين ايوان يعني سينيٽ ۾ اڪثريت سان موجود آهي. سينيٽ جي ميمبرن ۾ وڏو انگ انهن ماڻهن جو شامل آهي، جيڪي رٽائرڊ فوجي ڪامورا آهن، کين اڳوڻن فوجي حڪمرانن سينيٽ ۾ ٿاڦيو هو. هو اڄ به جمهوري حڪومت لاءِ خطري جو سبب بڻيل آهن ۽ هيٺين ايوان ۾ ٿيندڙ قانون سازي جي راهه ۾ رنڊڪون پيدا ڪري رهيا آهن.
6 جولاءِ 1995ع تي ٿيل عام چونڊون به ٿائيلينڊ جي سياسي منظر ۾ ڪا تبديلي آڻي نه سگهيون. صورتحال اڳ کان وڌيڪ خراب ٿي وئي. چونڊن جي نتيجن کان پوءِ جيڪا صورتحال آڏو آئي. اها هن طرح هئي: ”چرٽ ٿائي پارٽي“ 96 سيٽون ۽ چاون جي ڊيموڪريٽ پارٽي 82 سيٽون حاصل ڪيون جڏهن ته ٻيون سيٽون مختلف ننڍين پارٽين ۾ ورهائجي ويون. نئين منظر ۾ ڪابه پارٽي اڪيلي سر حڪومت جوڙڻ جي پوزيشن ۾ نه هئي. البت چاون جي ڊيموڪريٽ پارٽي لاءِ اتحادين جي مدد سان مخلوط حڪومت جوڙڻ جا وڏا امڪان موجوده هيا. پر اڳوڻي وزيراعظم چاون ليڪ پائي پنهنجي ماضيءَ جي تجربي کي سامهون رکندي حڪومت جوڙڻ کان انڪار ڪري ڇڏيو. جنهن بعد 96 سيٽون حاصل ڪندڙ ”چرٽ ٿائي پارٽي“ جي اڳواڻ بنهارن سلپارچ مخلوط حڪومت جوڙڻ جو ڪم تڪميل تي رسايو.
نئين وزيراعظم بنهارن سلپارچ جي مخلوط حڪومت کي 2 پارٽين جو ساٿ حاصل آهي. نئين وزيراعظم کي اڳوڻي حڪومت کان به وڌيڪ مشڪلاتن سان منهن ڏيڻو پئجي رهيو آهي. ڇاڪاڻ ته سندس پارٽي مڪمل طور اتحادين جي رحم ڪرم جي محتاج بڻيل آهي. کيس اتحادين کي راضي رکڻ ۽ ڇڄڻ کان بچائڻ لاءِ شروعات ۾ ئي ڪيتريون قربانيون ڏيڻيون پيون آهن. خاص ڪري ڪابينا جتي جوڙجڪ ۾ وڌ کان وڌ وزارتون اتحادين جي حوالي ٿي ويون آهن، پر پوءِ به کيس اتحادين جي نازن نخرن کي منهن ڏيڻ ۽ سندن بليڪ ميلنگ ۽ سياسي دغابازي کان بچڻ لاءِ وڏين چئلنجن کي منهن ڏيڻو پوندو.
بنهارن سلپارچ، ملڪ ۾ سماجي ۽ معاشي انقلاب آڻڻ لاءِ رٿابندي ڪرڻ ۾ مصروف آهي، ان ڏس ۾ هن ٻهراڙين کي ترقي وٺرائڻ ۽ قومي دولت مان کين پنهنجو جائز حصو ڏيڻ لاءِ قانون سازي طرف پيش قدمي ڪرڻ شروع ڪئي آهي، پر نئين قانون سازي لاءِ کيس نه رڳو اتحادي پارٽين کي اعتماد ۾ وٺي سندن سهڪار حاصل ڪرڻ جي ضرورت محسوس ٿيندي، پر هيٺين ايوان ۾ ٿيل قانونسازيءَ کي سينيٽ مان منظور ڪرائڻ لاءِ به وڏي جدوجهد مان گذرڻو پوندو. ڇاڪاڻ ته سينيٽ تي فوجي آمريت نواز ميمبرن جو قبضو موجود آهي، جيڪي ڪڏهن به سولائي سان عوام دوست جمهوري قانون سازي ٿيڻ نه ڏيندا. جنهن ڪري ٿائيلينڊ جي عوام جون موجوده نئين حڪومت سان ڪي وڏيون اميدون ۽ آدرش وابستا ناهن. واقعي اها هڪ اچرج جوڳي ڳالهه ٿيندي، جو موجوده حڪومت نه صرف پنهنجو 4 سال مدو پورو ڪري پر ملڪ ۾ اڳوڻين فوجي آمريتن جي مدي خارج سياسي ڪلچر جو به خاتمو آڻي سگهي.
(ڇپيل، روزاني عوامي آواز ڪراچي، 27 آگسٽ 1995ع)