ڀورين اکين واري ڪشميرڻ جو درد
هي جون 1993ع جا گرم ڏهاڙا آهن، ڪراچي هوائي اڏي جي ٻاهران ساٿين جو انتظار ڪري رهيو آهيان، ته هڪ رڪشه مان سنهڙي سڊول، ڪارن وارن ۽ ڊگهي ڳچيءَ واري سونهن ديوي لهي ٿي ۽ پنهنجي ٿيلهي کي فرش تي گهليندي اندرئين ملڪ ويندڙ اڏامن واري ڪائونٽر ڏانهن وڌي وڃي ٿي. منهنجون اکيون سندس پيڇو ڪن ٿيون، ان ئي وقت اعلان ٿئي ٿو ته اسلام آباد ويندڙ مسافر جهاز ۾ سوار ٿيڻ لاءِ لائونج ۾ داخل ٿين. آئون پنهنجي سيٽ تي پهچان ٿو ۽ عجيب اتفاق سان دريءَ واري سيٽ تي منهنجي ساٿياڻي اها ئي اپسرا آهي، آئون خاموشيءَ سان سندس ڀرسان ويهي جهاز جي اڏام جو انتظار ڪري رهيو آهيان ته هوءَ ئي ڳالهه ٻولهه جي پهل ڪري ٿي، ”اوهان پنهنجي ڪنهن عزيز ڏانهن اسلام آباد پيا وڃو؟“ آئون سندس پنجابي گاڏڙ اردو جا لفظ ٻڌندي ئي سندس اکين ۾ نهاريان ٿو، ڀوريون ۽ چمڪدار اکيون ۽ منهن تي مرڪ! ”نه آئون ڪشمير ڏسڻ پيو وڃان“. منهنجي جواب تي هن جي لبن تي مرڪ ٽڙي پوي ٿي. ”آئون به ڪشمير پئي وڃان، ڪشميرڻ آهيان.“ هوءَ ڳالهه کي اڳتي وڌائيندي چوي ٿي ”ڪراچي جي هڪ ڪاليج ۾ پڙهندي آهيان، موڪلون ٿيڻ ڪري ڳوٺ پئي وڃان، مظفر آباد ڀرسان ڳوٺ آهي“.
پوءِ اسان جي ڪچهريءَ جو موضوع ڪشمير ۾ هلندڙ هلچل ٿي وڃي ٿي. هوءَ وڌيڪ ٻڌائي ٿي ته سندس خاندان والاريل ڪشمير جي ڪپواڙهه علائقي جو رهواسي هو. اتي جڏهن آزاديءَ جي تحريڪ تيز ٿي ته هو ڪنٽرول لائين پار ڪري آزاد ڪشمير هليا آيا. هوءَ ٻڌائي ٿي ته ”آئون ۽ منهنجي ننڍي ڀيڻ بابت بابا فڪر مند هوندو هو، عزتون خطري هيٺ هجڻ ڪري اسان لڏ پلاڻ جو سوچيو. ڇاڪاڻ ته قابض فوج ته ڇا پر ويڙهاڪن مان به عزتون محفوظ هجڻ جي ڪا به ضمانت نه هئي.“ آئون جڏهن کانئس پڇان ٿو ته ”ڇا هتي اچڻ بعد ان جي ضمانت ملي وئي؟“ ته هوءَ ڇرڪجي پئي ٿي، ڪو به جواب ڏيڻ کان اڳ پڇي ٿي ته، ”ڇا اوهان سنڌي آهيو؟“ اهڙي خاطري ملڻ بعد ايتروئي چوي ٿي ”درد جتي ڪٿي ساڳيو آهي. جبل جي چوٽين تي اڏيل گهرن ۾ ڇا ٿو ٿئي. خچرن تي سوار ٿي ايندڙ سڀ هڪجهڙا آهن. خبر ناهي ته آزادي ڪڏهن نصيب ٿيندي!“ سندس چمڪيلين اکين ۾ ٻيهر اهو چوندي اداسي ڇائنجي وڃي ٿي ته، ”درد جتي ڪٿي ساڳيو آهي.“
ڪالهه 8 آڪٽوبر تي جڏهن 12 سالن کانپوءِ ڪشمير جي ڌرتيءَ پنهنجو درد اوڳاڇڻ شروع ڪيو ته جبل ۽ ٽڪر به اهو تاب سهي نه سگهيا، زندگي ڄڻ ته پنڊ پهڻ بڻجي وئي. حسين وادي ٻيهر سڏڪن، ڪيهن ۽ ماتم ۾ تبديل ٿي وئي. سنڌوءَ ۽ نيلم درياهه جي ڪناري تي ٽڙيل گل چيڀاٽجي ويا، سونهن ۽ سرهاڻ معصوم ٻارڙن، عورتن ۽ مردن جي ڳريل لاش مان نڪرندڙ بوءِ اڳيان شڪست کائي ويٺي.
ڪشمير جي اوچن جبلن جي چوٽين تي وسنديون ويران ٿي ويون ۽ پربت جيڏن پهاڙن جي پاڙ ۾ رانديڪن جيترا گهر ۽ انهن ۾ انهن ۾ رهندڙ مخلوق پٿرن ۽ مٽيءَ جي ڍيرن هيٺ دٻجي پنهنجو وجود وڃائي ويٺي. آئون ٽي وي تي خوفناڪ زلزلي بعد آيل تباهي جون تصويرون ڏسندي ان اپسرا سميت انهن معصوم ٻارڙن کي ڳوليندو رهيس، جيڪي مظفر آباد ۽ چکوٺي جي وچ ۾ جبلن ۾ کنڀين جيان اڏيل پکن ۾ حياتيءَ جي جنگ وڙهي رهيا هئا.
ڪشمير ڪو پنجاب جهڙو سکيو ستابو ديس نه آهي، جتي هر ڳوٺ ۽ وسنديءَ تائين پهچڻ لاءِ پڪا ۽ ڪشادا رستا ٺهيل هجن، جهازن ۽ هيليڪاپٽرن کي لاهڻ لاءِ هوائي اڏا ۽ هيلي پيڊ هجن. معصوم ڪشميرين جي ديس جي گادي واري شهر مظفر آباد جي هوائي اڏي تي ته سي 130 جهاز به لينڊنگ نه ٿا ڪري سگهن. پوءِ زلزلي ۾ بچي ويل ان پوڙهي ڪشميريءَ کي امداد ڪيئن پهتي هوندي، جنهن جو سڄو ڪٽنب هڪ پٿريلي ڇپ هيٺ دٻجي ويو هو، هو کين بچائڻ لاءِ فقط بي وسي وچان دانهون ڪندي ٽي وي ڪيمرائن جي اک ۾ محفوظ ٿي ويو.
ڪشمير جي ڳوٺن ۽ شهرن کي ملائڻ لاءِ ڪاٺ جون موريون ڪالهه آيل زلزلي سبب جهري پيون آهن، پهاڙن مان اڏامي آيل پٿر بچي ويل انسانن تائين پهچ آڏو رڪاوٽ بڻجي ويا آهن. عام حالتن ۾ به ڪشمير جي ڪنهن وسنديءَ تائين پهچڻ لاءِ پيادل سفر ڪرڻو پوندو آهي. هاڻ ته انهن آبادين کي فقط فضا مان ئي جهاز يا هيليڪاپٽر رستي ڏسي عبرت حاصل ڪري سگهجي ٿي.
اسان جڏهن 12 سال اڳ پيادل وسنديون ۽ واهڻ گهميا هئاسين ته ڪيترن ئي ڳوٺن ۾ پيئڻ جي پاڻيءَ جي سهولت موجود نه هئي، پاڻيءَ جون لوهي ڊگهيون پائيپ لائينون فقط ڪن خاص آبادين لاءِ مخصوص هيون. ڪشميري ته ڪنهن پهاڙ مان نڪرندڙ پاڻي جي چشمي تائين پهچڻ لاءِ 4-4 ميل پيادل پنڌ ڪندا هئا. جبلن جون لاهيون ۽ چاڙهيون چڙهندي ۽ لهندي ڪشميري عورتن جي جان ايتري ته سخت ٿي ويندي هئي جو هنن لاءِ آر ۽ پار کان ايندڙ ڇيهي جون گوليون به بي معنيٰ بڻجي وينديون هيون. هاڻي ته ڌرتي ڌٻڻ سبب چشما به لٽجي ويا آهن ۽ پاڻي جي وهڪرن پنهنجا رستا تبديل ڪري ڇڏيا آهن. اهڙين حالتن ۾ ڀونچال ۾ فوت ٿي ويلن مڙهن کي غسل ڏيڻ لاءِ ته سوچي به نه ٿو سگهجي. پر فقط آڱرين تي ڳڻڻ جيترن ”بدنصيبن“ کي پيئڻ لاءِ پاڻي پهچائڻ واقعي ”ڪشمير مسئلو“ حل ڪرڻ جهڙو ڏکيو مامرو بڻجي وڃي ٿو.
جنت جي حور وانگر ڀاسندڙ ڪشميرڻ جي ڳلن تان ڳڙندڙ ڳوڙها 58 سال گذرڻ باوجود سڪي نه سگهيا هئا، 1948ع کان 1965ع تائين، 1970ع کان ڪارگل جي ويڙهه تائين جيڪي ڳوڙها وقت ڳاڙايا هئا، اڄ اهي اکيون ئي پٿرائجي ويون، سرحدن جي آرپار کان ايندڙ گولين جو مقابلو ڪندڙ سينا ۽ بهادر جوانيون قدرت جي ”ڪرم نوازي“ اڳيان سيس نوائي ويٺيون ۽ ڀورين اکين واري ڪشميرڻ جي درد جو ڪوانت اچي نه سگهيو.
(ڇپيل، روزاني سوڀ ڪراچي، 14 آڪٽوبر 2005ع)