ملاڪا دي مڊوي- هائوس، ملاڪا ۾ اسلام جي آمد
چي- هتو (ڳاڙهي ڌرتي) وارو علائقو، جنهن کي ملئي زبان ۾ تاناح ميراح ٿو سڏجي، ڇهين صدي عيسوي سن ۾ ڪيلنتان يا ترينگالو نديءَ وٽ قائم ٿيو هو. سڀ کان وڌيڪ اهم انڊين رياستن مان لانڪا سوڪا (Lankasuka) هئي جنهن جو راڄ ۽ دٻدٻو اڄڪلهه جي ٿائلينڊ (ٿٻيٽ) تائين پکڙيل هو.
اڄڪلهه جي رياست ڪيداح، ڪنهن زماني ۾ ڪالاح سڏبي هئي. جنهن جو ذڪر عرب جهازين نائينءَ کان چوڏهين صديءَ تائين ڪيو آهي. چيو وڃي ٿو ته اها رياست ان زماني ۾ ٿائيلينڊ (سيام) ۾ هئي. تنهن زماني جون اهي ننڍيون ننڍيون رياستون جيتوڻيڪ هاڻ ختم ٿي ويون آهن. ته به انهن جا ڪجهه ڪجهه سياسي اثر اڄ جي ماڊرن ملئي رياستن تي نظر اچن ٿا. جيئن ملائيشيا جا ملئي سڀ مسلمان آهن. پر سياست جيان سندن مذهب تي به پراڻي دور جي انڊين جي رسم رواج جا اثر صاف نمايان آهن. جيئن هندو هٿ ٻڌي کيڪاريندا آهن، تيئن هتي جا مسلمان پنهنجي رياست جي راجا يا ملڪ جي بادشاهه اڳيان هٿ ٻڌي جهڪي کيڪارين. شروع جي ڏينهن ۾ ٽي ويءَ تي ملئي مسلمان کي ائين هٿ ٻڌي جهڪندو ڏسي عجيب لڳندو هو ته ائين ته هندو ملندا آهن. پر دراصل هيءَ هنن جي هڪ رسم آهي، جئين اسان وٽ به ڪيتريون ئي هندو ڌرم جون رسمون رواج ۽ ساٺ سوڻ هلندا اچن- خاص ڪري ڳوٺن جي مرڻي پرڻي،مڱڻي، ٻڪيءَ جي رسمن رواجن ۾. ڪيتريون اهڙيون رسمون رواج آهن جن کي اسان ته محسوس نٿا ڪريون، پر ڌاريان ڪن ٿا. جيئن قبرن تي پڙ چاڙهڻ، درگاهن ۽ قبرن جي چائنٺن کي چمڻ ۽ سجدو ڪرڻ، جهنڊن ۽ تابوتن اڳيان هٿ ٻڌڻ ۽ خاڪ کائڻ وغيره جن لاءِ اسان ننڍي کنڊ جا مسلمان کڻي ڇا به صفائي پيش ڪريون، پر سعودي عرب جا ماڻهو اسان جي انهن ڳالهين تان تعجب کائين ٿا ۽ ان کي غير اسلامي سمجهن ٿا. ان ۾ ڏٺو وڃي ته حقيقت به آهي ته اهو هڪ شرڪ جو ڪم آهي.
بهرحال هن پاسي- ملائيشيا ۾ ڏور اوڀر ۽ ڏکڻ اوڀر ايشيائي ملڪن ۾ به اهڙي طرح ڪلچر جو ڪيترين ئي ڳالهين تي اثر آهي. ويندي ڪيترا ملئي زبان جا لفظ هندي، سنسڪرت، تامل ۽ ٻين انڊين زبانن مان نڪتل آهن. جيئن ملئي زبان ۾ ماستر (ٽيچر) کي گرو سڏين، مڙس کي سوامي، زال کي استري، وزيراعظم کي پرڌان منتري، جنت کي سرگا، دوزخ کي نوگا وغيره.
انڊين تهذيب ۽ تمدن جو اثر ملئي عمارت سازيءَ ۾ پڻ نظر ايندو. ڪيترين پراڻين مسجدن جو نمونو هندو مندرن جهڙو يا چيني پگوڊائن جهڙو آهي. چيف انجنيئر ببر ته ڪيتريون ئي هتي جون پراڻيون مسجدون ڏيکاريون هونديون جن جي بيهڪ گجرات (هندستان) جي ڪيترن ئي مندرن سان ملي ٿي. ڪي ڪي مسجدون عمارت سازيءَ ۾ قديم چيني عمارتن سان به ملن ٿيون، جو چينين جو به هن ملڪ تي صدين کان اثر هلندو اچي. اسلام ته هتي گهڻو گهڻو پوءِ آيو. نه ته هتي هندو ڌرم هو يا ٻڌ ڌرم ۽ ڪجهه عيسائيت- جيئن پاڻ وٽ محمد بن قاسم کان اڳ، گلگت کان سلهٽ تائين ۽ نصرپور کان جوڌپور تائين هو.
ملائيشيا ۾ اسلام هاڻ پندرهينءَ صديءَ ڌاري عرب ملڪن کان ايندڙ واپارين پکيڙيو، يعني ان کان ڇهه سئو سال کن ڪي مس ٿيا آهن. جيئن ننڍي کنڊ ۾ پهرين اسلام سنڌ ۾ آيو، اهڙي طرح هن پاسي اسلام پهرين ملاڪا شهر ۽ ملاڪا رياست ۾ آيو. تيرهين چوڌهين صديءَ تائين ته هن ڏکڻ اوڀر ايشيا واري علائقي ۾ ملائيشيا- يا ملاڪا جي ڪا اهميت ئي نه هئي. ڪنهن کي به ملاڪا ياد نه هو ۽ نه ڪنهن سمجهيو ٿي ته ڪو ملاڪا اڳتي هلي اهم بندرگاهه ۽ شهر ٿي پوندو.
سري وجايا نالي سماتري سلطنت، ماجا پاهت نالي جاوا جي مشهور سلطنت، يا ٿائلينڊ جي سيام شهنشاهيت هن علائقي جون مشهور حڪومتون هيون. جن جون اوسي پاسي جون باقي رياستون زبردست هيون ۽ جن کين ڏن:ڏنڊ، ڍل ۽ ٽئڪس ٿي ڏنو. اهڙين ئي رياستن مان هڪ سنگاپور جي انڊين رياست تماسڪ Tumasik نالي هئي، جنهن جي سماتري حاڪم راجا پراميسورا پنهنجي رياست کي آزاد ڪرائڻ لاءِ چوڏهين صديءَ جي آخر ۾ پناهه ورتائين، ملاڪا انهن ڏينهن ۾- يعني چوڏهين صديءَ ۾ مهاڻن جو هڪ ننڍڙو ڳوٺ هو. راجا پراميسورا ملاڪا ۾ رهي آهستي آهستي هڪ ننڍڙي حڪومت قائم ڪئي.
هن شهر ملاڪا جتي آئون رهيل آهيان، دراصل ان دور کان پوءِ وڌڻ ويجهڻ شروع ڪيو. راجا پراميسورا جي اچڻ کان اڳ تائين ڪجهه به نه هو. پوءِ ڏسندي ئي ڏسندي سندس بندرگاهه به مشهور ٿيو ته شهر جون مارڪيٽون ۽ بازاريون به ۽ پنڌرهين صديءَ جي شروعات تائين سياست توڙي وڻج واپار ۾ سڄي ڏکڻ اوڀر ايشيا ۾ ملاڪا جو ڌاڪو ڄمي ويو- نه فقط ملايا ۾ پر سڄي ڏکڻ اوڀر ايشيا ۾ ملاڪا جو ناليرو ٿيندو ويو. واپار ۽ سياست کان علاوه ملائيشيا ۾ اسلام پکڙجڻ جو ڪم به ملاڪا کان ئي شروع ٿيو. عربستان کان ايندڙ جهازين ۽ واپارين جي اچڻ ڪري اسلام جي تبليغ ٿي، پنڌرهين صديءَ جي شروع تائين انڊيا ۾ به اسلام پکڙجي چڪو هو. محمد بن قاسم 713ع ڌاري سنڌ تي حملو ڪيو، ان بعد آهستي آهستي اسلام سڄي ننڍڙي کنڊ ۾ پکڙجي ويو، ۽ هندستان جي اوڀر بنگال ۽ ٻين هنڌن کان ملاڪا ايندڙ مسلمان وڻجارن پڻ اسلام کي هتي جي ماڻهن سان ڪافي متعارف ڪرايو.
ملاڪا بندرگاهه يا ملاڪا- نار جيترو اڄ مشهور آهي، اوترو ئي تنهن دور ۾ هئو. ڇاڪاڻ جو ملاڪا نار جي جاگرافيءَ جي خيال کان اهڙي پوزيشن آهي جو عربستان آفريڪا ۽ يورپ کان چين، جپان ويندر جهاز يا چين کان واپس ايندڙ جهاز ملاڪا نار مان ئي لنگهندا هئا.
اپريل کان سيپٽمبر تائين جيڪي خليج بنگال ۽ هندي سمنڊ ۾ چوماسي جون هوائون لڳن ٿيون، انهن جي زور تي عربستان، ديبل، ڀوڄ، ڪڇ، گوا، بمبئي، مدرس، چٽگانگ، ڪلڪتي- ٻين ننڍي کنڊ جي بندرگاهن کان سڙهن وارا جهاز چين لاءِ نڪرندا هئا. سيپٽمبر تائين جهاز اچي ملاڪا نار ۾ منزل انداز ٿيندا هئا. ڪجهه سامان جي اتي ئي ڏي وٺ ڪري پوءِ وري آڪٽوبر کان مارچ تائين لڳندڙ ابتي طرف وارين هوائن ذريعي واپس وطن ويندا هئا يا ڇهه مهينا کن ملائيشيا جي شهرن ۾ ترسي فرحت وٺندا هئا ۽ پنهنجن ڪاٺ جي جهازن جون مرمتون ڪندا هئا. ٻيلن ڪري ملاڪا ۾ ڪاٺ چپر سستي هئي ۽ مپين جو تيل، پام ۽ ناريل جو تيل پڻ، جنهن سان هو پنهنجن ٻيڙن کي مک ڏيندا هئا. پوءِ ٻئي سال اپريل کان سيپٽمبر تائين لڳندڙ چوماسي هوائن جي زور تي ملاڪا کان اڳيان چين هليا ويندا هئا. (هي چوماسي Monsoon جون اهي هوائون آهن جيڪي پاڻ وٽ سنڌ ۾ پڻ جولاءِ ۽ آگسٽ جي مهينن ۾ لڳنديون آهن، جن لاءِ چئبو آهي ته ڏکڻ ڇوٽ پيو لڳي يا انهن هوائن کان اڳ چئبو آهي ته ڏکڻ لڳي ته گرمين جو زور ڀڄي.)
اهڙيءَ طرح چيني جهازي عربستان ۽ انڊيا ڏي ويندا هئا ته واٽ تي ملاڪا ۾ ئي داٻو ڪندا هئا. ٻنهي پاسن جا ڪيترا جهازي ته هڪ ٻئي جي ملڪن ۾ وڃڻ بدران ملاڪا ۾ ئي هڪ ٻئي سان سودا ڪري مال کپائي يا بدلائي واپس وطن ڏي ورندا هئا. يعني اهو ئي Transhipment جو ڪم ٿيندو هو جيڪو اڄڪلهه سنگاپور جي بندرگاهه ۾ ٿئي ٿو. پر تن ڏينهن ۾ ملاڪا اڄ جي سنگارپور کان به وڌيڪ اهميت رکي ٿي ۽ اهڙي طرح ملاڪا نار مڊوي هائوس يا هاف وي هائوس پڻ سڏبي هئي.
انڊيا، عربستان ۽ چين کان علاوه يورپ کان پڻ جهاز ايندا هئا، جيڪي مختلف يورپي شيون وڪڻي مسالا وٺي ويندا هئا- خاص ڪري لونگن، ڪارن مرچن، ڦوٽن، دال چينيءَ تي يورپين جو مارو هو. هي اهي ڏينهن هئا جڏهن اڃا ريفريجريٽر جي ايجاد نه ٿي هئي ۽ ماڻهو گوشت کي رکڻ لاءِ مسالا هڻي سڪائيندا ۽ سنڌيندا هئا. ويتر رڌ پڇاءَ ۾ لذت ۽ خوشبو آڻڻ خاطر لوڻ، مرين، (ڪارين مرچن) کان لونگ، پلاجيريءَ تائين، مسالن جي ضرورت ڏينهون ڏينهن وڌندي رهي.
بهرحال ملاڪا ۾ جنهن اسلام پکيڙيو سو عربستان ۽ هندستان کان ايندڙ واپارين ۽ جهازين ۽ ڪجهه ڪجهه تبليغي جماعتن جي ڪري، پهرين ملاڪا ۾، ان بعد ملائيشيا جي ٻين رياستن ۾ اسلام پکڙيو ۽ ان سان گڏوگڏ پريان انڊونيشيا جي ٻين رياستن ۾ اسلام پکڙيو ۽ ان سان گڏوگڏ پريان انڊونيشيا، ڏکڻ فلپين، ڏکڻ ٿائلينڊ طرف پڻ، هاڻ هندو پوڄا ۽ عقيدا فقط باليءَ ۾ وڃي بچيا آهن.
راجا پراميسورا کي ملاح ۾ صحيح طرح راڄ ڪرڻ لاءِ قدرت صحيح مَتِ ۽ سازگار حالتون ڏنيون، جنهن مطابق هن يڪدم چين جي مدد حاصل ڪري ورتي، چيني جهازين جي انهن ڏينهن ۾ ڏکڻ ايشيا جي بندرگاهه ۾ اچ وڃ وڌي رهي هئي. ان ڏس ۾ چيني ائڊمرل چينگ- هو، پهريون دفعو 1409ع ۾ ملاڪا بندرگاهه گهمڻ آيو. ان بعد وري1414ع ۾ آيو. انهن ڏينهن ۾ چين اوسي پاسي جي رياستن کان تمام طاقتور هو، ان ڪري چيني حڪومت کي ساليانو ڏن ڏيڻ لاءِ راجا پراميسورا پاڻ چين هلي ويو. انهيءَ مڃتا جي بدلي ۾ ملاڪا کي دشمن جي حملي کان بچائڻ لاءِ چيني حڪومت واعدو ڪيو. اهڙيءَ طرح ڪيترين ئي ٽهين تايئن چين جي پٺڀرائيءَ ۽ ڏڍ ڪري راجا پراميسورا جي سلطنت جو نالو به نه وٺنديون هيون. خاص ڪري ڀر واري سيام (ٿائلينڊ) حڪومت، ڳڙٻڙ کان بچاءَ ۽ سڪون ڪري ملاڪا ۾ بي خوف خطر هڪ ئي نموني جي حڪومت هلندي رهي. جنهن ڪري ملڪ سکيو ستابو ٿيندو رهيو- واپاري ترقيءَ ۾ به ته سياسي پکيڙ ۽ حڪومت ۾ به. ملاڪا حڪومت جون حدون وڌڻ سان گڏوگڏ اسلام ۾ وڌندو ويو- خاص ڪري مظفر شاهه جي حڪومت (59-1446) ۾. مظفر شاهه هندو راجا پراميسورا جو پوٽو هو.
1456ع ۾ مظفر شاهه هڪ تمام قابل ماڻهوءَ تن پيراق کي ملاڪا جو وزيراعظم (بنداهارا) مقرر ڪيو. سندس ڏينهن ۾ سيامين (ٿائلينڊ وارن) ملاڪا تي حملو ڪيو جن کي تن پيراق پنهنجي بهادري ۽عقل سان جوهور وٽ سخت بحري لڙائيءَ ۾ شڪست ڏيئي ملاڪا کي بچايو، تن پيراق جيتوڻيڪ ملاڪا جو سلطان نه بڻيو، پر اٽڪل چاليهه سال: 1456ع کان 1498ع تائين حڪومت جون واڳون سندس حوالي هيون. پيراق رياست اڳهين مسلمان ٿي چڪي هئي ۽ 1460ع ۾ ملاڪا جو حصو ٿي رهي. اهڙيءَ طرح پهانگ رياست جيڪا سيام (ٿائلينڊ) جي قبضي ۾ هئي. سا پڻ ملاڪا وارن فتح ڪئي- ۽ اتي جا ماڻهو به پيراق رياست وانگر مسلمان ٿيڻ لڳا. اهڙيءَ طرح ترينگانو رياست جي اتر تائين ملئي ماڻهن جو مذهب اسلام ٿي ويو. ڏکڻ ملايا کي پڻ ملاڪا سلطنت جو حصو بڻايو. سماترا (جيڪو اڄڪلهه انڊونيشيا جو هڪ ٻيٽ آهي) جون اهي ندين واريون رياستون جيڪي پاڻيءَ رستي ملاڪا سان وڻج واپار جي سلسلي ۾ ڳنڍيل هيون سي پڻ ملاڪا سلطنت لاءِ 1477ع ۾ حاصل ڪيون ويون. 1474ع ۾ ملايا جي مشهور رياست ڪيداح جو سلطان پڻ مسلمان بڻيو.
ملاڪا جي هاڪ ڏسندي ئي ڏسندي يورپ تائين هلي ويئي، جن جي هن پاسي ٿيندڙ مسلمان ۾ گهڻي دلچسپي ۽ ڪرڙي اک هئي. پورچوگالي جيڪي گذريل صديءَ کان مشرق جي ملڪن جا رستا ڳولڻ ۽ پهچڻ کان مشهور ٿي چڪا هئا، سي 1509ع ۾ ملاڪا پهتا. پورچو گيز پهريان يورپي هئا، جن سمنڊ رستي ڪيپ آف گڊ هوپ ٽپيو. 1488ع ۾ هڪ پورچوگالي همراهه بارٿولوميو- دياز ڪيپ آف گڊ هوپ ٽپي وري اتان جو اتان واپس پورچوگال موٽي ويو. ان بعد 1498ع ۾ واسڪو ڊيگاما ڪيپ آف گڊ هوپ ٽپي. هندي سمنڊ جو حصو ۽ عربي سمنڊ لتاڙي ڏکڻ هندستان جي شهر ڪاليڪٽ ۾ پهتو هو. ان بعد هو اڳتي وڌڻ جو سوچڻ لڳا ۽ ملاڪا ۾ 1509ع ۾ جڏهن پهريون پورچوگالي پهتو ته ماڻهن تڏهن ئي چيو ته هاڻي يورپي ماڻهو اسان جو ملڪ ۽ ماڻهو ڏسي ويا اهن، سو هاڻ خبرناهي. واقعي ٿيو به ائين جيئن هند، سنڌ، پنجاب، سلون ۾ يورپي ماڻهن ۽ انگريزن ڪيو.
1510ع ۾ پورچوگالين هندستان جي شهر گوا تي قبضو ڪيو، پوءِ سوڪوترا ٻيٽ ۽ هرمز پنهنجي قبضي ۾ آندائون (عدن سو سندن ور نه چڙهيو جيتوڻيڪ ڪوشش ڏاڍي ڪيائون) ان بعد مشرق جي واپاري اڏن کي چڱيءَ طرح پنهنجي ور ۾ آڻڻ لاءِ هاڻ کين فقط ملاڪا ٿي کتو.