پورچوگالين بعد ڊچ- ملاڪا ۽ ٺٽي شهر ۾ هڪجهڙئي
1537ع ۾ آچينن ملاڪا تي حملو ڪيو، پر پورچوگالي قلعي ۾ لِڪڻ ڪري بچي ويا. ان بعد آچينن 1539ع، 1547ع، 1568ع، 1570ع، 1573ع ۾ ملاڪا تي رکي رکي حملا ڪيا. آچينن جو نشانو فقط ملاڪا نه پر ملايا جون ٻيون رياستون به هيون.
ان بعد سترهين صديءَ تائين ملاڪا جي ڪهاڻي مومل جي سَٽَ جهڙي منجهيل هئي. جو ڪڏهن پورچوگالي ۽ ملئي گڏ آچينن سان پئي وڙهيا ته ڪڏهن پنهنجو پاڻ ۾ وڙهي ڪمزور پئي ٿيا. آچيني به سترهين صديءَ جي ڳپل حصي تائين لڳاتار يا وچ وچ ۾ وڙهندا رهيا. ان وقت تائين پورچوگالي – ڪجهه مرڻ مارجڻ ڪري ڪجهه ڀڄي وڃڻ ڪري، تعداد ۾ گهٽ ٿي ويا. انهن ئي ڏينهن ۾ هڪ نئين يورپي طاقت نمايان ٿي- اهي هئا ڊچ. 1596ع ۾ ڊچن پهريائين جاوا ٻيٽ جي هڪ بحري اڏي تي قبضو ڪيو. سماترا جي ڀر ۾ تن ڏينهن ۾ جاوا پڻ هڪ وڏو ۽ اهم ٻيٽ هو. 1607ع ۾ ڊَچَ سماتري ٻيٽ جي آچينين سان ملي ويا. ملاڪا وارا پورچوگالي جوهور وارن سان وڃي گڏ ٿيا. آچينين پوءِ 1613ع کان 1620ع تائين هڪ ٻئي پويان جوهور، پهانگ، ڪيداح ۽ پيراق رياستن تي حملا ڪري قبضو ڪيو ۽ ويهه سالن تائين بنا ڪنهن ڊپ جي حڪومت ڪندا رهيا ۽ هوڏانهن جاوا (انڊونيشيا) ۾ ڊچ ڏينهون ڏينهن طاقتور ٿيندا ويا. ۽ 1633ع کان ملاڪا تي حملا شروع ڪري ڏنائون. جنهن سان آهستي آهستي پورچوگيز آڻ مڃيندا ويا. تان جو 1641ع ۾ سڄو ملاڪا ڊچن حوالي ٿي ويو.
لڳاتار جهيڙن، لڙائين ۽ پنهنجن پراون جي فسادن ملاڪا کان اهواوج ۽ ترقي کسي ورتي ۽ ترقي ڪرڻ بدران ڏينهون ڏينهن ملاڪا ويو پٺتي پوندو. نيٺ چڱيءَ طرح قبضو ڪرڻ بعد ڊچن هڪ واري ملاڪا شهر کي وري ساڳي اوج تي آڻڻ جي ڪوشش شروع ڪئي. پر افسوس جو ملاڪا شهر جا اهي بلي بلي وارا ڏينهن اڄ ڏينهن تائين وري موٽي نه سگهيا آهن. جيئن سنڌ جو شهر ٺٽو، جيڪو ملاڪا وانگر ڪنهن زماني ۾ واپار وڙي، مدرسن مسجدن، مسافرخانن ۽ خٿابن، عالمن ۽ جيدن، بندرگاهه ۾ ايندڙ ويندڙ جهازن ۽ ڪاروبار کان پري پري تائين مشهور هو. پر پوءِ اڳتي هلي سڀ ڪجهه بدلجي ويو. اڄ ٺٽو فقط تاريخي شهر آهي. تيئن ملاڪا اڄ فقط تواريخي شهر آهي. ۽ جيئن ٺٽي بدران ڪوالالپور، پيانگ ۽ جوهورباور جهڙا شهر وڏي ڌاڪي وارا ٿي ويا آهن. سنگاپور جهڙي بستي جيڪا انهن ڏينهن ۾ مهاڻن جو ڳوٺ هئي. جتي خيراتي نل لڳو ته غريب ماڻهن کي پيئڻ جو صافي پاڻي نصيب ٿيو- اهو هينئر دنيا جي پنجن وڏن بندرگاهن مان هڪ آهي.
بهرحال هن نئين دور ۾ ملاڪا کي صاف سٿرو رکڻ ۽ وڌائڻ جي ڪوشش ضرور ڪئي پئي وڃي. ۽ ٽورسٽ/ سياحن جي اچڻ ۽ سندن سار سنڀال لهڻ لاءِ حڪومت ڏينهون ڏينهن وڏا بندوبست ڪندي رهي ٿي. گهمڻ يا واپار سانگي آيل پرديسين جي رهائش لاءِ گهڻ ماڙ هوٽلون ٺهي رهيون آهن. رامادا اِن، مرلين هوٽل، ملاڪا اسٽريٽ اِن، ملاڪا وليج ريسٽورنٽ، ائڊمرل هوٽل کان علاوه سستيون هوٽلون پڻ ڪيتريون ئي آهن: ڪٿي هوٽل، جالان بنداهارا تي فيڊرل هوٽل ۽ وئلينٽ هوٽل، جالان مني عبدالله تي ملاڪا هوٽل، پئلس هوٽل، ريگل هوٽل ۽ وسما هوٽل، جالان بنگارايا ته مئجسٽڪ هوٽل ۽ انگ فوڪ هوٽل، سينتوسا هوٽل، شاهه بيچ هوٽل ۽ ٻيون به ڪيتريون ئي هوٽلون. جيتوڻيڪ ملاڪا شهر روهڙيءَ کان به ننڍو آهي ۽ آدمشماريءَ ۾ ته اڃا به گهٽ آهي.
انهن هوٽلن کان علاوه نوان رستا، نوان باغ ۽ پارڪ پڻ ٺهي ويا آهن. نواڻ سان گڏ پراڻي تواريخ کي به ساڳي اهميت ڏني پيئي وڃي. ملاڪا جي پراڻي ”پکي گهر“ ۾ نه فقط پراڻا ۽ اهم پکي ۽ جانور ملندا (مثال طور:دريائي گهوڙو جيڪو سڄي دنيا ۾ فقط هن پکي گهر ۾ آهي يا ”اورنگ هتان“ – اهو گوريلو جيڪو بلڪل ماڻهوءَ سان ملي ٿو)، پر وڻ ۽ ٻوٽا پڻ آهن. پراڻين مسجدن، مندرن، گودوارن، پگوڊائن ۽ چينين جي عبادت گهرن جو نه فقط هتي جي حڪومت، پر رهاڪو پڻ وڏو خيال رکن ٿا- چاهي سندن مذهب ۽ زبان ڪهڙي به هجي.
تواريخ کي جيئرو جاڳندو رکڻ لاءِ نه فقط عمارتن کي برقرار رکيو ويو آهي پر سندن نالا به اهي ئي قائم آهن. پورچوگالين جو علائقو اڄ به پورچوگيز سيٽلمنيٽ سڏجي ٿو. جنهن ۾ سئو سيڪڙو گورالسبني جيڪي پورچوگيز ته کڻي نظر نه ايندا جو اهي پورچوگال ئي هليا ويا، پر ”ڪرنٽا، - اڌ پورچوگيز اڌ ملئي. انڊين، انڊونيشي يا چيني ضرور ملندا. جيڪي پنهنجيون پورچوگالي ريتون ۽ رسمون ۽ رواج اڄ به آزاد نموني سان برقرار رکندا اچن. ڪيترا ته ملئيءَ سان گڏ پورچوگالي زبان ۾ ڳالهائين ٿا. پنهنجا گيت، گانا، ناچ نمونا ڪن ٿا. هينئر تازو اسان جي اڪيڊميءَ ۾ ECC (يورپين ڪامن مارڪيٽ) وارن جو سيمينار ٿيو. آخري ڏينهن تي ملائيشيا جي مختلف ڪلچرل ٽولن پنهنجا پروگرام پيش ڪيا. هڪ ٽولو پورچوگيز بئنڊ ۽ ڊانسرن جو به هو. اڇي کير جهڙي رنگ کان وٺي ڪڻڪ رنگ وارن ڇوڪرن ۽ ڇوڪرين اهڙا ته پورچوگالي ناچ پيش ڪيا جو لڳو ٿي ته ملاڪا رياست لسين (پورچوگال) جي ڪنهن ڪنڊ واري ٿيٽر ۾ ويٺا آهيون.