ڊرائيونگ لائسنس حاصل ڪرڻ
ڪجهه ڏينهن اڳ ملاڪا کان ويهه ميل پري هڪ شهر ”مسجد تاناح“ ۾ غلط هنڌ تي مون کان ڪار پارڪ ٿي ويئي. اها ڪا جاءِ موٽرسائيڪلن بيهارڻ لاءِ هئي، پر مون سمجهيو شايد ڪارن لاءِ هجي جو ٿورو اڳيان ۽ پويان ٻيون ڪارون بيٺل هيون. جيتوڻيڪ پڪ ڪرڻ لاءِ اتي بيٺل هڪ ٻن همراهن کان پڇيم ته اتي ڪار بيهاريان- ته هنن به چيو ته ڀلي بيهار. شايد هنن منهنجي ڳالهه نه سمجهي يا مون سندن نه سمجهي.
شهر مان ڪم ڪار لاهي ٿوري دير کان پوءِ اچان ته ڪار جي اڳئين شيشي تي، وائيپر هيٺان غلط پارڪ ڪرڻ جي سلسلي ۾ اطلاع جي پرچي لڳي پيئي آهي ۽ منجهس پوليس آفيس ۾ پاڻ کي حاضر ڪري ڏنڊ ڀري وڃڻ جو چتاءُ ڏنل هو. هتي ملائيشيا ۾ اهو رواج آهي ته غلط ڪم ڪرڻ تي يا پارڪنگ في لاءِ پوليس ڳاڙهي رنگ جي پرچي هڻي ويندي آهي ۽ ان جي ڪاربن ڪاپي (نقل) پاڻ وٽ رکندي آهي. پوءِ ويجهي پوليس اسٽيشن تي اها پرچي ۽ ڏنڊ ڏيئي سائي رنگ جي رسيد وٺبي آهي. جي ان ئي ڏينهن وڃڻ بدران ٻيو ڏينهن ٿي ويو ته ڏنڊ ڪجهه وڌيڪ ورتو ويندو آهي. جي هفتو ٿي ويو ته پوءِ هيڪاندو گهڻو. هتي اهو به آهي ته ڪو به ماڻهو بچي نٿو سگهي، جو سڀني گاڏين جي مالڪن جون ائڊريسون رجسٽريشن آفيس ۾ موجود آهن ۽ غلط ائڊريس ڪو به ان ڪري نٿو ڏئي جو ڪار خريد ڪرڻ مهل رجسٽريشن ڪارڊ يا ڊرائيونگ ٽيسٽ پاس ڪرڻ مهل، لائسنس هٿ ۾ ڏيڻ بدران پوسٽ ڪيو وڃي ٿو ته جيئن پڪ ٿئي ته ائڊريس صحيح آهي يا نه.
ان ڏينهن ته مون کي دير ٿي ويئي هئي سو پوليس اسٽيشن تي وڃي نه سگهيس. ٻئي ڏينهن پنهنجي آفيس مان ٿيندو سڌو پوليس اسٽيشن تي پهتس. واسطيدار ڊيوٽي آفيسر، سردار جي (سک) هو. شايد ايس. پي يا ڊي. ايس پي جي رئنڪ هجيس. کيڪار کڙيءَ کان پوءِ چيومانس ته سردار جي ڏوهه ڪري ويٺو آهيان، ان لاءِ اچي حاضر ٿيو آهيان. جيتوڻيڪ اهو غلط فهميءَ ۾ ٿيو آهي.
سردار جيءَ اها مهرباني ڪئي جو پنجاهه ڊالرن بدران پهرين ڏينهن وارو ڏنڊ فقط ٽيهه ڊالر (ٻه سئو رپيا کن) ورتائين ۽ پرچيءَ تي صحيح ڪري ٺپا هڻي ڏنائين. يعني فيصلو ٿيو ته ڳالهه ختم ٿي. چيومانس: ”سردار جي مون کي وري ته نه اچڻو پوندو.“
سردار جيءَ هڪدم پنهنجي روايتي لهجي ۾ وراڻيو: ”يو آر موسٽ ويلڪم“- ۽ پوءِ کلي چيائين: ”او منهنجو مطلب آهي ته مون وٽ گهمڻ لاءِ هتي آفيس ۾ هر وقت اچي سگهين ٿو. باقي سزا/ ڏنڊ لاءِ اميد ته آئيندي خيال رکندين.“
ملائيشيا ۾ اچڻ سان جيئن ئي ڪار لاءِ پئسا مليا ته هرڪو پهرين ڏينهن ئي پنهنجي پسند جي ڪار ته وٺي آيو، پر خبر پوءِ پئي ته اڃا هلائي نٿا سگهون جو هتي اسان جي ملڪ پاڪستان (۽ هندستان، برما ۽ ڪجهه ٻين ملڪن) جا ڊرائيونگ لائسنس ڪارگر نه آهن. ملاڪا ٽرئفڪ پوليس آفيس وارن صاف صاف چيو: ”توهان جي ملڪن جو لائسنس اسان قبول نه ڪنداسين، ڇاڪاڻ ته جو توهان جا ملڪ اسان جي ملڪ ملائيشيا جو ڊرائيونگ لائسنس قبول نٿا ڪن. اسان جا شاگرد ۽ آفيسر جڏهن توهان جي ملڪ ۾ وڃن ته انهن کي ڪو لفٽ نٿو ڪرائي. ها، باقي هڪ ڳالهه آهي ته جي توهان وٽ انٽرنيشنل لائسنس يا ڪنهن ٻئي ملڪ مثلا سنگاپور، سعودي عرب، بحرين، انگلينڊ جو هجي ته پوءِ ان لاءِ لائسنس تي ٽي مهينا کن ڪار هلائي سگهو ٿو.“
واپس اچي ڪئپٽن مخدوم کي چيم ته استاد ڪو طريقو يا ڪا رمز ٻڌاءِ ته لائسنس ڪيئن ماڻجي. تون هتي پراڻو آيل آهين.
مخدوم چيو: ”ابا ماٺ اٿو ڀلي. طريقو اهوئي هڪڙو آهي ته ڊرائيونگ جو وڃي امتحان پاس ڪريو. خبر اٿئي،“ هن وڌيڪ ٻڌايو، ”اسان جڏهن گذريل سال آيا هئاسين ته اسان به اهو ئي سمجهيو ته ڪنهن ڊرائيونگ اسڪول جي في ڀري يا ڪنهن ٽياڪڙ کي چانهه پاڻي ڪرائي گهر ويٺي لائسن حاصل ڪري وٺنداسين. اڪيڊميءَ جو پرنسپال جيڪو ڪافي اثر رسوخ وارو آهي تنهن چيو ته فڪر نه ڪريو. ٽرئفڪ پوليس جو وڏو عملدار منهنجو سڃاڻو آهي، منهنجا سلام ڏجوس- ايترو ئي ڪافي آهي.
”پوءِ سائين هڪ خوشگوار صبوح جو بوندا بانديءَ جي موسم ۾ ڪئپٽن هرداس، ڪئپٽن ايس ڪي پوري، چيف انجنيئر ببر ۽ آئون ڊرائيونگ لائسنس وٺڻ لاءِ ٺهي ٺڪي پوليس اسٽيشن تي پهتاسين. پوليس جي وڏي عملدار سان ملي پرنسپال جا سلام چياسينس ۽ پنهنجي ڪم جي ڳالهه ڪئيسونس ته اسان هن ڪم لاءِ ايا آهيون. هن ڳالهه ٻڌي ٿڏي تي ئي جواب ڏنو ته ”نمبر ون ته آئون توهان جي پرنسپال يا ڪنهن ٻئي کي سڃاڻان ئي ڪو نه. نمبر ٽو ته ٻاهر امتحان وٺڻ وارو پوليس انسپيڪٽر بيٺو اٿو ان کي ڪار ڊرائيونگ جي ٽيسٽ وڃي ڏيو.“
”اسان ٽئي ڪئپٽن ۽ هڪ چيف انجنيئر- جيڪي ڦوهه جوانيءَ جا ويهه سال ڇتين ڇولين ۽ طوفاني هوائن ۾ وڏا وڏا جهاز هلائي هاڻ سڪون جي زندگي گذارڻ لاءِ ڪناري جي نوڪريءَ ۾ گهڙيا هئاسين، سي ماٺڙي ڪري ٻاهر نڪتاسين. ٻاهر نڪري چيوسين ته اجايو وڏي آفيسر وٽ وياسين. واسطيدار انسپيڪٽر سان ئي ڳالهه ٻولهه ڪرڻ ڪافي رهندو، جنهن جي اختيار ۾ ئي ته پاس يا فيل ڪرڻ آهي. سو اسان مان پڪ مرعوب/ متاثر ٿي ويندو.
”ٻاهر بيٺل بااختيار ۽ واسطيدر انسپيڪٽر اسان جي ڳالهه ٻڌي چيو:ڀلي توهان کڻي چاليهه سال جهاز هلايو هجي، پر ملاڪا شهر ۾ ڪار هلائڻ تڏهن ڏيندوسانو جڏهن منهنجي معيار موجب ڊرائيونگ جو امتحان پاس ڪري ڏيکاريندو.“
”ٽيسٽ ۾ هڪ ته Side- Parking ڪرڻو هو. ان کان پوءِ Reverse پارڪنگ، ان بعد ٽن حرڪتن ۾ پوري گاڏيءَ کي موڙي ڏيڻو هو. ان ۾ پاس ٿيڻ جي صورت ۾ چوٿون نمبر بڪٽِ (ٽڪريءَ) جو ٽيسٽ هو- يعني گاڏيءَ کي چاڙهيءَ (مٿاهينءَ) تي وٺي مقرر هنڌ تي بريڪ هڻي انجڻ بند ڪري ڇڏڻي هئي. ان بعد وري انجڻ اسٽارٽ ڪري هٿ جي بريڪ ڇڏي گاڏيءَ کي اڃا به اڳتي وٺي چاڙهيءَ تان لاهڻو هو. انهن مڙني امتحانن بعد شهر ۾ گاڏي هلائي ڏيکارڻي هئي. پهرين ٽيسٽ- سائيڊ پارڪنگ ۾ ڇهه کن لوهه جون لٺيون پٽ تي کتل هيون جن جي وچ مان پنهنجي ڪار کي انگڙ ونگر هلائي ٻن ڪارن جي وچ ۾ پنهنجي ڪار کي پارڪ ڪرڻو هو.
”پوءِ سائين پهرين ڪئپٽن پوري ڪار ۾ ويٺو. لوهي لڙها ته اڪري ويو پر پارڪنگ مهل ٺڪاءُ کڻي ڪري ته سندس گاڏيءَ ۾ به ڊينٽ ته لائين ۾ بيٺل اڳين گاڏيءَ ۾ به گهٻ.
”پوءِ منهنجو ۽ ڪئپٽن هرداس جو وارو آيو. ٻئي ڄڻا فيل ۽ ٻنهي کي انسپيڪٽرن ٻن مهينن جو مدو ڏئي ڇڏيو ته وڃي پرئڪٽس ڪريو. ان بعد امتحان لاءِ تيار ٿي اچبو. اسان ٽنهي ڪئپٽنن بعد چيف انجنيئر ببر جو وارو آيو. اهو مڃڻ مراد اهي ته جتي اسان ڪئپٽن فيل ٿي پياسين اتي چيف انجنيئر ببر آهستي آهستي ڪري مڙيئي ٽيسٽ پاس ڪري ويو. ان کي لائسنسن ملي ويو، باقي اسان پوءِ ٻن مهينن بعد وڃي پاس ڪيو.“
مخدوم جون اهي ڳالهيون ٻڌي اسان به تيار ٿي امتحان لاءِ نڪتاسين. ٽرئفڪ آفيس وارا چوڻ لڳا:”توهان جو ته لکت ۾ به امتحان ٿيندو، جيئن هتي دستور موجب ٻين ملئي ماڻهن جو ورتو وڃي ٿو.“
اسان سان گڏ جيڪو اسان جي آفيس جو ماڻهو آيو هو، تنهن کي چيو ته هيءَ چڱي خواري چئبي. هن عمر ۾. اسين پاڻ جهازين جا امتحان وٺڻ لاءِ هتي آيا آهيون ۽ نه ڪار هلائڻ جي امتحان ۾ پاڻ کي ڦاسائڻ.
آفيس واري همراهه چيو:”فڪر نه ڪريو مسجد تاناح شهر ۾ منهنجي دوست جو سيڪولا ميمندو ڪيراٽا ڊان موٽر (موٽر سکڻ جو اسڪول) آهي، اتي هلي داخلا وٺو. هو توهان کي امتحان جي نموني سان تياري ڪرائي ڇڏيندو، جيئن پاس ٿي وڃو. لکت جي امتحان لاءِ به هن وقت نموني جا پيپر پيا آهن.“
چيومانس ته فقط نموني جا جا پيپر نه، پر ٿي سگهي ته کيس پيپر به هٿ ڪرائي ڏجانءِ.
آصف رڙ ڪري چيو: ”کيس پيپرن سان به ڪم شايد نه هلي. چئينس ته اصل پيپر جي ليڪ آئوٽ ٿي ملي ته اهو ڪم سڀ ۾ سٺو.“
آصف کي چيم ته ڪجهه به ٿئي، پر جي تون ٽرئفڪ جي لکت واري امتحان ۾ فيل ٿو ٿين ته ايترو ضرور ڪندس ته پاڪستان جي اخبارن ۾ اها خبر موڪلي ڏيندس ته: ”ڇهه سال پاڪستان جي وڏي ۾ وڏو مسافر جهاز- سفينه حجاج هلائڻ وارو چيف انجنيئر مسٽر آصف غيور ملائيشيا جي شهر ملاڪا ۾ ڪار هلائڻ جي ٽيسٽ ۾ فيل ٿي پيو.“
بهرحال پوءِ ته عزت بچائڻ خاطر ٻيا به ڪم ڪاريون ڇڏي رستي جون نشانيون- خاص ڪري رستي تي لکيل ملئي لفظ (برهنتي معنيٰ بيهي رهو، آواس=خبردار، جالان معنيٰ هلو:ڪانئڪ ڪانئڪ ميلنتا- معنيٰ ٻار لنگهي رهيا آهن. يا حد لاجو- معنيٰ گاڏي مقرر رفتار ۾ هلايو. وغيره وغيره) ياد ڪرڻ ۾ اهڙو ته لڳي وياسين جو نيٺ امتحان پاس ڪري پوءِ سڪون جو ساهه کنيوسين.
هونءَ اسان اسڪول ۾ فقط چار ڏينهن ڪلاڪ ڪلاڪ پڙهيو- نه ته هتي جا نوان سيکڙاٽ پنڌرنهن کان ويهه ڪلاڪ جي پرئڪٽس ڪن. اسان پاس به پهرين دفعي ۾ ٿياسين ته به هتي اسڪول جون فيون ۽ لائسنس جن فيون ايترو ڳريون آهن جو آمريڪا، انگلينڊ، جپان ۾ به لائسنس پٺيان ايڏو خرچ ناهي. مثال طور:
پهرين ڪچي ايل ”L“ لائسنس جي في 10 ڊالر
ان بعد پڪي لاءِ امتحان ڏيڻ جي في 20 ڊالر
اسڪول جي في ڪلاڪ جي في 15 ڊالر
ان حساب سان پنجن ڪلاڪن جي في 75 ڊالر
امتحان واري ڏينهن اسڪول جي ڪار
استعمال ڪرڻ جي في 40 ڊالر
امتحان پاس ڪرڻ بعد پڪو لائسنس وٺڻ جي في 20 ڊالر
جملي 165 ملئي ڊالر
في ڊالر ڇهين رپئي به سمجهيو وڃي ته به 990 رپيا ٿيا- يعني هزار رپين کن جو نسخو ٿيو.