ملاڪا ۽ حيدرآباد جو قلعو
اها ملاڪا ندي اڄ به وهي پيئي ۽ شهر جي وچ مان ئي لنگهي ٿي. نيل ندي يا سنڌونديءَ جيڏي وڏي ناهي. بس هڪ ننڍڙي واهه مثال آهي. جنهن جي مٿان سيمنٽ جي ٺهيل پل ٽپي سامهون هتي جي هڪ مشهور رستي بنگارايا (Jalan Bunga Raya) تي وڃبو آهي. پاسي کان اڄ به اهو پورچوگالين جو قلعو موجود آهي. روزانو دنيا جا سياح، تواريخ جا شاگرد، ٽورسٽ، جهازي جي قلعي کي ڏسڻ لاءِ ملاڪا اچن ٿا. منهجو پڻ هن شهر سان واسطو هجڻ ڪري هتي جي هر وقت اچڻ ٿئي ٿو. هي ٽڪرو حيدرآباد جي تلڪ چاڙهي واري حصي وانگر آهي. جتان هر ڪنهن جو لنگهه ٿئي ٿو. نديءَ جي ڪناري وٽ ٺهيل دڪان River Side Book Store تان پراڻا ڪتاب اڌ قيمت تي وٺندو آهيان پر پڙهڻ بعد چوٿائي قيمت تي ان ملئي مسلمان دڪاندار کي واپس ڏئي وري ٻيا وٺندو آهيان. ڀر ۾ خديجه اسٽور نالي دڪان تان گوڏ. هتي جي قوال ٽائيپ ٽوپي، بيڊمنٽن جون رئڪٽون ۽ گڏيون ورتيون هوندم. ڀر ۾ حجام جو دڪان، واچن واري جو دڪان وغيره وغيره. سامهون رستي جي ٻئي پاسي سينٽ زئويئر نالي پراڻو چرچ ۽ ڀر ۾ نئين ملائيشيا فائننز بئنڪ برحد- وڏي ۽ ڪشادي. اندر بيهي ڪرڪيٽ نه ته والي بال ته کيڏي سگهجي. سڄي آرامداه ڪوچن ۽ ايئرڪنڊيشن سان سٿيل. گهڙڻ سان احساس ٿئي ٿو ته ملڪ ۾ پئسو آهي. بئنڪ جي ساڄي پاسي واري قطار ۾ هتي جي جنرل پوسٽ آفيس Pejabat Pos Besar (پيجابت معنيٰ آفيس، پوس معنيٰ پوسٽ ۽ بيسار معنيٰ وڏي). ان کان اڳيان دڪانن جي قطار ۾ دڪان نمبر ارڙهون گجراتي بڪ سيلر جو جنهن کان پنهنجا ذاتي ڪاغذ پٽ يا هي مضمون فوٽو ڪاپي ڪرائيندو آهيان. جيئن رسالي جي ايڊيٽر صاحب يا ڪتاب جي پبلشر کان هي گم ٿي وڃن ته فوٽو ڪاپي ته هجيم. دڪان نمبر ويهون سنڌي هندوچوهڙمل جو. انهن کان علاوه ٻيا به ڪيترائي چينين، گجراتين ۽ تامل ماڻهن جا دڪان، بئنڪ جي کاٻي پاسي، بئنڪ سان گوني ڪنڊ ٺاهيندڙ رستي تي مدراسيءَ جو گووندا سوامي نالي سيڌي جو دڪان- سنگاپور جي گووندا سوامي واري دڪان جي شاخ، هن دڪان جي ڏور اوڀر جي ملڪن ۾ اهميت جو ذڪر ٻئي ڪنهن هنڌ ڪبو، منجهس دنيا جو هر مسالو، سڪو ميوو ۽ اناج ملندو. ڪابل ۽ قنڌار جي ڪشمش ۽ ڪهرن کان ايران جي بادامن ۽ پاڪستان جي چانورن تائين هر شيءِ هت ملندي. گدامڙي، ڪاريون مريون، لونگ، پلاجيري، اڇو جيرو، ڪارو جيرو، جئڦل، جاوتري، دالين جا مڙيئي قسم، چانورن جا مڙيئي قسم ۽ اٽي جو هر قسم هتان ملندو. ڀر ۾ انهيءَ وکر جا ٻيا به به چار مدراسي دڪان- جن ۾ روزمره جي ڀاڄي ڀتي ۽ سيڌو سلف وٺڻ لاءِ منهنجو وڃڻ ٿئي ٿو ۽ سامهون قلعي جي ڀتين وٽ بيهي سوچڻ سان منهنجو دماغ ڪجهه گهڙين لاءِ حال جي قيد مان اڏامي ماضيءَ جي موج ۾ وهي وڃي ٿو. جڏهن اڄ کان چار پنج سئو سال اڳ پورچو گالين هتي هي قلعو ٺاهيو هو.
اڄ جپاني، سئيڊش، آمريڪن، جرمن سياح مردن ۽ عورتن جي انبوهن کي هن قلعي اڳيان بيهي، فوٽا ڪڍائيندي يا پنهنجين ڪاپين ۾ هنن عمارتن بابت تواريخي سن ۾ احوال لکندو ڏسي سوچيندو آهيان تن ان کان به وڏا ۽ ايتري ئي اهميت جا قلعا اسان جي ملڪ جي شهرن حيدرآباد، ڪوٽڏيجي، لاهور وغيره ۾ به ته موجود آهن، پر هنن سياحن کي ڪهڙي خبر!
ملاڪا جي هن قلعي جي رنگ روپ کي اڄ به اهڙو ئي رکيو ويو آهي، ڄڻ پنج سئو سال اڳ جي حالت ۾ هجي، جنهن ۾ پورچوگالين ڇڏيو. قلعي جي عمارت کي ڊاهڻ يا بگاڙن ته پري جي ڳالهه آهي، پر سندس اڳيان ڪار يا سائيڪل بيهارڻ جي به اجازت ناهي. جيئن وقتي طور تي به سندس ڏيک خراب نه ٿي.
ملاڪا اچڻ کان اڳ ڳوٺان ڪراچي ڏي ايندي، حيدرآباد جي پڪي قلعي ڏسڻ جو شوق ٿيو هوم، سو ڄامشوري تائين پهچي وري موٽيس. سينٽرل جيل ۽ هيرآباد جو پاسو ڏيئي، تلڪ چاڙهي ۽ اسٽيشن روڊ لتاڙي قلعي جي ويجهو پهتس. سندس ڪريل ڪمانون ۽ ڀُريل ڀتيون، ڀتين منجهه ڏار ۽ هيٺ ڪرفتي، ڀتين مان ٻاهر نڪتل موٽرن ۽ موٽرسائيڪلن جي مرمت جا دڪان ۽ ڀتين اندر ڏرڙ ڪري ٺاهيل ٽين جي ٿانون، ڪاٺ جي منجين ۽ قبرن جي ڪتبن جا دڪان ڏسي ڏاڍو ڏک ٿيو ته هيڏي قيمتي تاريخي شيءِ ائين نڌڻڪي ۽ ڌڪاريل ٻار وانگر گدلن افعالن ۾ تباهيءَ جي اوج تي بيٺي آهي. ڄڻ ڪو ڌڻي سائين نه هجي. ڄڻ تمندن ڪلچر جو موت ڪجهه به اهميت نٿو رکي.