مناھين دَل
ھتي آءٌ دَل قبيلي جي نامياري اڳواڻ ۽ سورھيه سرواڻ، مناھين دلَ جي ھڪ معرڪي جو ذڪر ڏيئي رھيو آھيان. مناھين دل ڪٿي ڄائو، ڪيئن نپنو، ھن جي پڇاڙيءَ واري زندگي ڪٿي ۽ ڪيئن گذري؟ اُن جي باري ۾ مون کي ڪابه معلومات ملي نه سگھي آھي. مظھر شاھجھاني، ابتدا ۾ ايترو لکي ٿي ته: ھن خطي جي سرڪش ماڻھن جو ھڪ سرواڻ مناھين دل به آھي- ۽ ان کان پوءِ ليکڪَ ھن جي ھڪ لڙائيءَ جو ھڪ واقعو پنھنجي مخصوص مغل نوازيءَ واري انداز ۾ لکيو آھي، جيڪو ھن ريت آھي:
1025ھه ۾ مير عبدالرزاق مظفر خان معموري، ٺٽي جو حاڪم ٿي آيو. ھن کي اھو منصب عطا ٿيڻ شرط محب وطن سنڌين جي آزاديءَ ۽ خود مختياريءَ جي تحريڪ کي ختم ڪرڻ لاءِ خاص ھدايتون پھتيون. مير عبدالرزاق جڏھن ٺٽي پھتو ته اُتي ٺٽي ۾ رھندڙ مغل ڪارندن کيس اھو ٻڌايو ته شال پرڳڻو ھن وقت مغل جي خلاف سنڌين جي سرگرمين جو مرڪز بڻيل آھي، جتي مناھين دل مغل فوجن لاءِ ”موت جو فرشتو“ بڻيو ويٺو آھي. اِھي ڳالھيون ٻڌي، مظفر خان معموري، ٺٽي ۾ رھندڙ پنھنجي منصبدارن سان گڏ گھوڙا سنجي، ٺٽي مان روانو ٿيو. جڏھن سندس فوج شال جي پسگردائيءَ ۾ پھتي ته دل قبيلي جو ناميارو سردار ”مناھين“ پنھنجو ڪٽڪ وٺي، مغل فوج جو اڳ جھلي، جنگ ۾ جُنبي ويو. ھن پنھنجي ساٿين سان گڏجي اھڙو ته زورائتو حملو حملو ڪيو، جو پھرين وارَ ۾ ئي ڪافي مغل فوج کي ختم ڪري ڇڏيائين، مظفر خان اکين سان سڀ ڪجھ ڏسي به ماٺ ڪري ويھي رھيو ۽ اڳتي نه وڌيو، (شايد اڳتي وڌڻ جي ھمت ڪانه اٿس) سندس فوج گاھه پٺي ۽ ڪاٺَ ڪِلي لاءِ پريشانيءَ ۾ پئجي ويئي. مناھين، مغل سپاھه کي سيکت ڏيئي، وري پنھنجي ٺڪاڻن ڏانھن موٽي ويو. ايتري ۾ مغل فوج کي مغلن جي مشھور سفاڪ ڪارندي، مير ابوالبقا جي مدد پھچي ويئي. اُنھيءَ گڏيل لشڪر جبل جي ڀرسان رھندڙ سنڌي عوام تي اوچتو حملو ڪري، ھزارين ماڻھو قتل ڪري ڇڏيا. انھيءَ لڙائيءَ ۾ ڪافي مغل فوج به ناس ٿي. گُمان غالب آھي ته انھيءَ ويڙھه ۾ مير ابوالبقا جا ٻه پُٽ، داڙو بند جبل وٽ شورن ھٿان قتل ٿيا. ٻنھي طرفن جي انھيءَ ڳري جاني نقصان کان پوءِ مُغلن ۽ سنڌي سپاھه جي وچ ۾ ٺاھه ٿيو. جنھن مطابق مناھين دل پنھنجي ساٿيءَ حميد شوري سان گڏ، صلح جي شرطن مطابق وقتي طرح پنھنجون سرگرميون ختم ڪري، پنھنجي علائقي ۾ ويھي رھيو.