ميان نصير محمد ڪلھوڙو
”تحفة الڪرام“ ۾ آھي ته: ميان شاھل محمد جي شھادت کان پوءِ سندس ڀائيٽو، ميان نصير محمد، 1068ھه ۾ پنھنجي بزرگن جي مسند تي ويٺو. ھيءُ پنھنجي بزرگن کان به گوءِ کڻي ويو. سندس ھمعصر ھِن جي جماعت ڏسي ساڙ کائڻ لڳا: نيٺ مقامي ماڻھو جنگ لاءِ تيار ٿي ويا ۽ بکر جي مغلن کي سنڌ جي ھنن فقيرن تي چاڙھي آيا. اُن ڪري فقير نصير محمد ٿر ڏانھن ھليو ويو، پر اُتي پوک جي انتظام نه ھئڻ ڪري ھو وري موٽي پنھورن جي علائقي ۾ آيو. مير پنھورن جو سردار فقير صاحب کي تڙي ڪڍڻ لاءِ بکر جي حاڪم جي صلاح سان وڏي لشڪر سان ڪاھي آيو. ان لشڪر ۾ پتي پٺاڻ سبيءَ جو حاڪم مرزا خان به شريڪ ھو. ڪجھ جھڙپن کان پوءِ اُھو پٺاڻ حاڪم صلح جي بھاني سان فقير صاحب کي قيد ڪري، بادشاھه عالمگير وٽ وٺي ويو. فقير صاحب اتي ڪافي عرصو قيد رھيو. پٺيان سندس فقيرن تي ڪيترا ڀيرا مغلن حملا ڪيا ته جيئن ھيءُ مذھبي روپ ۾ قومي سنڌي تحريڪ بلڪل ختم ٿي وڃي. انھيءَ وچ ۾ ميان نصير محمد به مغلن جي قيد مان ڀڄي نڪتو ۽ پنھنجي وطن پھچي ويو. اِھي حالتون ڏسي، سنڌي ماڻھو سندس چوڌاري گڏ ٿيڻ لڳا.
ھاڻي فقير نصير محمد پنھورن جي اھڙي علائقي ۾ اچي رھيو، جنھن جي ھڪ طرف جبل ۽ ٻئي پاسي پاڻي ھو، اتي ھن شھر ”گھاڙي“ آباد ڪيو. پنھنجو اصلي علائقو ”فوج فقير“ ۽ ڪاڇو، عنايت فقير کي ڏنائين. ھاڻي سندس اُھي فقير، جيڪي اڳي تجرد واري زندگي گذاريندا ھئا، سي شاديون ڪري عيالدار ٿي پيا ۽ ملڪ ۽ زمين وڌائڻ جو فڪر ڪرڻ لڳا ۽ مير يعقوب بکر جي حاڪم کي زبردست شڪست ڏنائون. اھڙيءَ ريت، مغلن جي اقتدار جي حامين سان ڪيترين جنگين ۾ فقيرن کي سوڀ نصيب ٿي. نيٺ ھنن لاکاٽ پرڳڻو مغلن کان مقاطعي تي ورتو ۽ ساھتي پرڳڻي تي طاقت سان قبضو ڪري ورتائون. انھيءَ پرڳڻي ۾ ڪلھوڙن جي ھڪ فقير ”فيروز ويرڙ“ نئون شھر ٻَڌايو، جيڪو اڳتي ھلي نوشھري فيروز جي نالي سان مشھور ٿيو. انھيءَ ريت ميان نصير محمد جي مريدن، سنڌ تي ھڪ قِسم جو اقتدار حاصل ڪري ورتو. اھي ڪوششون، سنڌ ۾ قومي حڪومت جي قيام لاءِ پِيڙھه وارو پٿر ھيون، جن ۾ ميان نصير محمد جي درويشانه قيادت کي وڏو دخل آھي.
***