عابد مظهر جي ڪهاڻين جي ڪتاب محبت ۽ مايا جو مختصر اڀياس

عابد مظهر جي ڪهاڻين جي ڪتاب محبت ۽ مايا جو مختصر اڀياس
- مختيار چنو

”محبت ۽ مايا“ عابد مظهر جي ڪهاڻين جو تازو ڇپيل ڪتاب آهي. ڪتاب نئون نياپو اڪيڊمي، سچل ڳوٺ ڪراچي ڇپرائي پڌرو ڪيو آهي.
ڪتاب ۾ نينو، فليش ۽ مختصر ڪهاڻين سميت پنجٽيھه ڪهاڻيون شامل آهن. ڪتاب جو مهاڳ ناليواري شاعر، محقق ڊاڪٽر شير مهراڻي لکيو آهي ڊاڪٽر شير مهراڻي مھاڳ ۾ عابد مظهر لاءِ لکيو آهي ته
”ڊاڪٽر عابد مظهر توڙي جو بنيادي طور تي هڪ شاعر ۽ محقق آهي، پر سندس ڪهاڻين ۾ پڻ هڪ تکي ۽ چڀندڙ تنقيد موجود آهي. ڪي نقاد صرف ادب پارن جو تنقيدي جائزو پيش ڪري سگهاري ادب جي تخليق ۾ پنهنجو ڪردار ادا ڪندا آهن. پر ڪي اهڙا تخليق ڪار به ھوندا آھن، جيڪي حقيقي معنيٰ ۾ سماج جا نقاد هوندا آهن. هو پنهنجي تحريرن ۾ سماج جو تنقيدي ڇيد پيش ڪندا آهن. ڊاڪٽر عابد مظهر پڻ سماج جو نقاد آهي. هو سماج جي ڪِرندڙ قدرن طرف آڱر کڻي ٿو. سماج کي هاڪاري رخَ ۾ آڻڻ لاءِ پنهنجو ڪردار ادا ڪري ٿو.“
ڪتاب تي ضياءَ ابڙو به مختصر پر جامع تبصرو ڪيو آهي. عورت ڪهاڻيڪار ۽ شاعره ساجده جبين پڻ عابد مظهر تي لکيو آهي.
پنھنجي پاران ۾ ڊاڪٽر عابد مظهر، پروفيسر آرنولڊ جي ٽوئن جون ڏاڍيون خوبصورت سٽون ڪوٽِ ڪيون آهن.
”هن دؤر جا فني ڪمالات پنهنجي جاءِ تي بقا ۽ حڪمت جي ضمانت نه ٿا ڏئي سگهن. هر تمدن فني مهارت جي ڪمال تي پهچي پنهنجي اخلاقي سرمائي کان نظر هٽائي پنهنجو آخري قدم ڄڻ خودڪشيءَ ڏانهن وڌائيندو آهي. اهو به ممڪن آهي ته هن دؤر جا انسان ان تاريخي فيصلي مان سبق حاصل ڪري پنهنجي تمدن جو رخ امن ۽ جنگ جي ڪشمڪش ۾ رهندي، پنهنجي جنگي منصوبن ۽ انسان ڪش اوزارن ۾ ڪا گهٽتائي آڻي سگهي ۽ امن پسند بڻجي وڃي“
ڪتاب ”محبت ۽ مايا“ پڙھندي ،مون کي لڳ ڀڳ مھينو لڳي ويو. جنهن جو هڪ سبب ته وقفي وقفي سان بارشون وسي رهيون هيون. بارشن ۾ اڪثر ڪري مون کي اڪيلائي کان ڀؤ ٿيندو آهي. مَنُ ويڳاڻو ٿي ويندو آهي. لکڻ پڙهڻ کان پري ٿي ويندو آهيان.
ٻيو ڊاڪٽر عابد مظهر جي ڪهاڻين جو ڊڪشن اهڙو هو. جنهن کي سنجيدگي ۽ اڪيلائي جي ضرورت هئي. جيڪا گهٽ ميسر ٿي رهي هئي.
ٽيون، ڊاڪٽر عابد مظهر جي هڪ ڪهاڻي پڙهڻ کان پوءِ، ڪهاڻيءَ اهڙو جڪڙي پئي ڇڏيو جو ان مان مزو وٺڻ ۾، مزو ئي پنھنجو هو. ان ڪري ڪهاڻيون لڳاتار هڪ ويهڪ ۾ پڙهي مزو خراب ڪرڻ نه پيو چاهيان.
چوٿون ڊاڪٽر عابد مظهر، تصوف ۽ فلسفي جو ماڻهو آهي. مان بنھه اڻڄاڻ، ان ڪري سمجهڻ ۾ ڪافي مشڪلاتون اچي رهيون هيون.
اچو ڊاڪٽر عابد مظهر جي ڪهاڻين جي ڪتاب محبت ۽ مايا کي گڏجي پڙهو.
”ڪي اوڏا ئي ڏور“ ڊاڪٽر عابد مظهر جي هڪ شاهڪار مختصر ڪهاڻي آهي. جيڪا سوشل ميڊيا جي تيز ترين دؤر جي طوفان ۾ وڃايل محبتن، روين ۽ رسمن جي ڪهاڻي آهي. ايڪهين صديءَ جي سائنسي انقلاب ۽ جديد ٽيڪنالاجي دنيا کي ڳنڍي ويجهو ته ڪري ڇڏيو آهي پر جذبن ۽ احساسن کان خالي بڻائي ڇڏيو آهي.
موبائيل ڪري اوطاقون ويران ٿي رهيون آهن. جتي سکيا ٿيندي هئي. جتي ادب ۽ آداب سکبا هئا. پاڙي پروڙ، ڳوٺاڻن جي ڏکن ڏولائن جي خبر پوندي هئي. پنهنجي ماضيءَ جي وزڊم، لوڪ ادب جي سڃاڻ ٿيندي هئي. موبائيل جي عام ٿيڻ سان متاثر ٿيو آهي. ”ڪي اوڏا به ڏور“ سنڌ يونيورسٽيءَ جي آرٽ فيڪلٽيءَ جي شاگردن ۽ شاگردياڻين جي هڪ گروپ جي ڪهاڻي آهي. جن جي مثالي دوستي هئي. جيڪي هڪ ٻئي تي ڪَک به نه سهندا هئا. جتي ادب، تاريخ ۽ ثقافت تي ڊگهيون ڪچهريون ڪندا هئا. موسيقيءَ تي نچندا هئا، ڊڪندا هئا، وڏا وڏا ٽهڪ ڏيندا هئا. ائين اک ڇنڀ ۾ وقت گذري ويو. ڌار ٿي ويا.
پوءِ به خطن ذريعي هڪ ٻئي سان رابطي ۾ رهندا هئا.
موبائيل آئي ته اڃا به ويجھا ٿي ويا. خطن جو انتظار ختم ٿي ويو ويو. تريءَ تي تخت ٿي ويو. ماضيءَ کي ياد ڪرڻ لاءِ دوستن جي گڏيل صلاح سان ڪينجهر تي گڏجڻ جو پروگرام رٿيو ويو هو.
مقامي دوست عابد ميزباني ڪئي. دوستن سان وڏا وڏا ڀاڪر پائي مليو. دعا سلام کان پوءِ، جلد سڀ پنهنجي پنهنجي موبائيلن ۾ لڳي ويا. آخر ماني کان پوءِ عابد چيو
”دوستو موبائيل تي پوءِ به ڳالهائي سگهو ٿا. اچو ته پاڻ ۾ ڪچهري ڪريون“
مگر مايوسي پلئه پئي. نهاري نهاري ٿڪجي گهر هليو ويو. اتان فون ڪري، پنهنجي اندر جو اظهار ڪرڻ چاهيو، سڀ فون مصروف هئا.
واپس اچي غصي ۾ سڀني کان موبائيليون کسي ٿو. پر هن جا دوست هن جي احساسن کي نه سمجهي وڏي عمر وارو چريو سمجهي چٿرون ڪن ٿا.
نيٺ فونون واپس ڪري گهر هليو وڃي ٿو.
ڪهاڻي جو ڪلائمڪس سادو پر پُراثر آهي. اچو ته پڙهون.
”صبح جو جيئن ئي نيرن کڻي ويو ته شاميانو خالي لڳو پيو هو“
”راند“ ڊاڪٽر عابد مظهر جي اهم ۽ سنجيدھ موضوع تي لکيل مختصر ڪهاڻي آهي. ڊاڪٽر پنهنجي ڪمال آرٽ سان 73 سالن جي تاريخ، الزامن، المين ۽ زيادتين کي مختصر ۽ جامع انداز ۾ سهيڙي، ڪاميابي سان ڪلائمڪس تي پڄايو آهي. هن ڪهاڻيءَ ۾ جتي حقيقتون آهن، ڳوهيل احساس آهن اڌما آهن. شڪايتون آهن اتي ڪروڌ ۽ طنز به آهي. هن ڪهاڻيءَ، مون کي ڪي ئي ڪلاڪ ڀوڳرايو آهي. اچو ته پڙهون.
ڪڪو رت ۾ ڳاڙهو ٿيو اندر گهڙيو، کيس ان حالت ۾ ڏسي هوش خطا ٿي ويا. پڇيو مانس ڇا ٿيو پٽ؟
کلندي چيائين: بابا اڄ پاڪستانين ۽ سنڌين نئين راند ڪئي، ڏاڍو مزو آيو.
ھا بابا هيٺ ڪامپليڪس جي پڌر تي کوڙ ٻار گڏ ٿياسين. ڪي ٻار پاڪستاني ٿيا ۽ مون کي سنڌي بڻايائون، مون گهڻو ئي ضد ڪيو ته مان پاڪستان ٿيندس پر هنن چيو ته سنڌي، پاڪستاني ڪونه ٿيندا آهن.
ھڪ صفحي کان به گهٽ ڪهاڻيءَ ۾ اڳتي لکي ٿو.
”ڪجھه ٻار ڄڻ سچي پچي مون سان وڙهندا رهيا ۽ ڪجھه منهنجي نالي چوندا رهيا, سالا غدار هي سنڌي پاڪستاني نهين هو سڪتي“
”فليٽ جي دري کولي هيٺ نهاريم، ٻار اڃا به نعرا هڻي رهيا هئا سالا غدار ٿا، ڀاگ گيا.“
ڪهاڻي جو ڪلائمڪس ۾ ڪيتري معصوميت ۽ سادگي آهي.
”مان هنن کي گهٽ وڌ ڳالهائيندي هيٺ هنن کي مارڻ لاءِ جيئن ئي لٿس ته منهنجي ڪڪي ٽنگن ۾ چنبڙندي چيو:
”بابا نه، ڪاوڙ نه ڪيو اسان ته راند پئي ڪئي.“
”پاڪنِ جو مقامُ“ جيتوڻيڪ هي روائتي ٿيم واري ڪهاڻي آهي. پيرن، سيدن ۽ حويلين ڪافي گهڻو لکجي چڪو آهي. ان جو ردعمل به آيو آهي. هن ۾ ڊاڪٽر عابد مظهر آرٽسٽڪ ٽچ ۽ خوبصورت ڊائيلاگن سان ڪهاڻيءَ کي انفراديت ڏني. ان ۾ دلچسپي پيدا ڪئي آهي.
عام طور تي اسان جي سنڌي سماج ۾ شاديءَ کان عورت جي ذات مڙس جي ذات سان بدلبي آهي. پر بدقسمتيءَ سان سيدن جي غير سيدن مان شادي کان پوءِ ان جو خاندان عورت کي دلي طور قبول ناهي ڪندو هو. هو سيد بڻجي ناهي سگهندي. ان جي اولاد کي ڌاري ماءُ جي مهڻن مان گذرڻو پوندو آهي. ڌاري ماءُ هجڻ ڪري، مريد ان کان دعا ڦيڻو، ڍاڳو سڳو گهٽ ڪرائيندا آهن. ڪهاڻيءَ جو ليکڪ پاڻ به سيد آهي. جنهن پنهنجي مشاهدي جي بنياد ڪهاڻي لکي آهي.
ڪهاڻي ”پاڪن جي مقام“ ۾ جڏهن سائين وڏي مرحوم جي امتڻ زال وفات ڪري وڃي ٿي. پوري ڳوٺ، حاويليءَ جي نوڪرن چاڪرن ۽ امتڻ مان پٽَ جون اکيون آليون آهن، سواءِ سيدن جي.
اچو ته ڪهاڻي کي گڏجي پڙهون.
”هي مقام ڳوٺ جو قديم وڏو مقام آهي. پهريائين سيدن جون قبرون آهن ۽ پٺيان سيد چواڻي ڪُتِ خلق جون قبرون آهن.“
اوچتو سيدن منجهان هڪ ڪراڙو سيد منهن ۾ سونڊ پائي سڌو مقام ڏانهن لوھَ ڪئي. ڇتي ڪتي جيان پري کان ئي ڏاڙهيندي چيو
”ذليلو شرم ناهيوَ جو هڪ امتي مائي لاءِ وڏن سيدن ۽ آرياڻين جي ڀرسان قبر ٿا کوٽيو“
سائين ڪير به آهي. توهان جي ڀاڄائي آهي. سائين وڏي پنهنجي شوق مان شادي ڪئي هئي.
”ڪارو منهن ڪيو هئائين، انهي ڪري ته هاڻي ڪو سيدن جي عزت ڪونه ٿو ڪري، هڻي اسان جي ذات جو خانوخراب ڪري ڇڏيو آهيس. انهيءَ کي پورينداسين ته سڀني سيدن جون جيڪي ڪنيون ذاتيون زالون بڻجيو ويٺيون آهن. تن کي به هتي پورڻو پوندو. ائين سيدن جي مقام ۽ امتين جي مقام ڪهڙو فرق رهندو؟ “
ڪهاڻي جو ڪلائمڪس
سيد چوڻ نه مڃندي ڏسي هٿ کڻي پٽيندي چيائين :
”ڀيڻان پاڪن جي مقام سان هٿ چراند ٿا ڪيو پر ڏسجو آرياڻين جي بد دعا سان توهان جا ٻئي هٿ ٽڪرا ٿيندا، نه به ٿيا سڀاڻي ايم. پي. اي کي چئي توهان کي جيل جو در ضرور ڏيکاريندس.
”گم ٿيل محبتون“ هڪ سٺي ڪهاڻي آهي. ادب نه صرف تفريح مهيا ڪندو آهي. پر معاشري جي عڪاسي پڻ ڪندو آهي. ادب قومن جي تاريخ هوندو آهي. ڊاڪٽر عابد مظهر پنهنجي ڌرتيءَ تي، پنهنجي ماڻهن جي بي وسي ۽ بي حسيءَ جي ڪهاڻي پيش ڪئي آهي. ڌاريو، جنھن کي ڌرتيءَ واسين، پنهنجو هم مذهب سمجهي جيءَ ۾ جايون ڏنيون. پنهنجا اجھا حوالي ڪيا. بي مثال مهمان نوازي ڪئي. اڄ انهن ڌارين اصل رهواسين جو جيئڻ جنجال ڪري ڇڏيو آهي. ڌرتيءَ جي وارثن جو روز قتلام ٿي رهيو آهي. انساني رت وهي رهيو آهي. شهر ويران ٿي ويا آهن. جڏهن رينجرس شهر جو امن امان سنڀاليو. ڪجھه امن ٿيو.
پنهنجي گهر کان بي گهر بڻيل شخص جي تڙپ ڏسڻ وٽان آهي. هن کي پنهنجي گهر پڄڻ جي ڪيتري جلدي آهي. رستا ۽ گهٽيون هن جو آڌر ڀاءُ ڪن ٿيون.
جن ماڻهن سان هن زندگيءَ جو وڏو حصو گذاريو هو. انهن جي ڏک سک ۾ ڪم آيو هو. اهي هن کي خون خوار نظرن سان ڏسن ٿا. هن کي مارڻ جون ڌمڪيون ڏين ٿا. اوپرائپ جو احساس ڏيارين ٿا.
ڪهاڻي ”سون سريکا هٿڙا“ به موضوع حوالي سان سٺي ڪهاڻي آهي. هي ڪهاڻي ايم. آر. ڊي تحريڪ جي پس منظر لکي ويئي آهي. جيڪا پاڪستان جي تاريخ ۾ آمريت خلاف وڏي جدوجهد هئي. جيتوڻيڪ اها خاطر خواهه نتيجا نه ڏئي سگهي. پر پاڪستان جي تاريخ تي پنهنجا وڏا اثر ضرور ڇڏيا. ماڻهن جهموريت لاءِ جيل ڪاٽيا، ڪوڙا کاڌا، جانيون ڏنيون لٽيو ۽ ماريو ويو. جنهن جي رد عمل ۾ گهڻو مزاحمتي ادب تخليق ٿيو. جيڪو تاريخ جي رڪارڊ تي موجود آهي جنهن جا معاشري تي مثبت ۽ منفي اثر پيا.
سون سريکا هٿڙا ۾ آمريت جي خاتمي کانپوءِ جهموريت آئي. جهموريت سان ماڻهن کي وڏيون اميدون سلهاڙيل هيون. جهموريت ايندي ته سڀ ڪجھه ٺيڪ ٿي ويندو. عوام کي اٽو، لٽو ۽ اجهو ملندو. گڊ گورنس جا بنياد پوندا.
پر بدقسمتيءَ سان ائين نه ٿيو. جهموريت اچڻ کان پوءِ نوان ٽرينڊ جُڙيا. جيڪي قبول ڪرڻ جهڙا نه هئا. جيڪي سٺي حڪمراني جي برعڪس بڻيا.
ھي ڪهاڻي به هڪ اهڙي خود دار، ذهين ۽ اهل نوجوان جي ڪهاڻي آهي. جيڪو ڊگريون کنيو روزگار لاءِ ڀٽڪندو وتي ٿو. جنھن آفيس ۾ وڃي ٿو، اهليت جي برعڪس هن کان جيل جو سرٽيفڪيٽ گهرن ٿا. هو ٿڪجي مايوس واپس گهر جي فٽ پاٿ تي ويهي رهي ٿو.
”ڀاڻس جو آواز.... مفت جون مانيون کائي سڄي پيو آهين. صاحب ڪجھه روزگار لاءِ به هٿ پير هڻين ٿو يا نه؟
هن وڏي ڀاءُ کي کلندي چيو هو، هڻان ٿو پر هو ڊگرين سان گڏ ڦٽڪن کائڻ ۽ جيل جو سرٽيفڪيٽَ گهرن ٿا، جي مون وٽ ڪونهن.“
ڪهاڻي ”دعا جي چمي“ هڪ تمثيلي انداز ۾ رچيل بهترين ڪهاڻي آهي. اهڙي شخص جي ڪهاڻي جنهن جي عبادتن ۽ رياضتن جي پويان به هَوَس لڪل آهي. جيڪي پيريءَ ۾ به نه مري.
ھي بنا راءِ جي ڪهاڻي آهي. پڙھندڙ، پاڻ پنهنجي راءِ جوڙين. ڪهاڻي جون سٽون ڳالهائڻ ٿيو.
”اڄ تون بخشجي وئين، تنهنجي اڄ کان ڊيوٽي بهشوت جي خاص گيٽ تي آهي. خاص طور تون هن گيٽ مان داخل ٿيندڙ ابهم ڪنيائن ۽ خوبصورت عورتن جي تلاشي وٺي خاص دعا جي چمي سان کين اندر ڇڏيندين... سفيد ريش ملڪ اڻ لکي مرڪ مرڪي ڪنڌ هيٺ ڪري چيو: "باڇاهن جا باڇاھ اڄ تون منهنجي جواني واپس ورائي ڇڏي، منهنجي ٻوڙپڻ، ڏڪندڙ هٿن، سنڌن جي سور جو علاج پراڻي جُڳ جي حڪيمن به اهيو ئي ٻڌايو هو ته تنهنجو علاج ابهم ڪنيائين، اپسرائن ۽ سهڻين ڇوڪرين جي چمڻ آهي. هو ڏڪندي ڏڪندي باڇاهن جي باڇاھ کي سجدي ڏيڻ لاءِ جيئڻ ئي جهڪيو ته هن کي پاڻ ۾ جوانيءَ جي دل فريب سگھه محسوس ٿي.“
ٻئي هنڌ :
”هي ڏاڍي سختي سان سر کان وٺي پيرن تائين وري پيرن کان وٺي سر تائين. چپن ڇاتين وٽ وڃي انهن بمن کي خاص نرم ڇهاءَ سان چيڪ ڪندو هو، هو انهن کي جيئن ئي ڇهندو هو ته دوشيزه، ابهم ڪنيائن، اپسرائن کان سسراٽيون نڪري وينديون هيون. پر بهشت ۾ وڃڻ جي تاحيات خوشيءَ ۾ وري جوان ٿيندڙ بزرگ جي کهرن شيطاني هٿن جا ڇهاءَ برداشت ڪري وٺنديون هيون“
ڊاڪٽر عابد مظهر جي ڪتاب محبت ۽ مايا مان ڪجھه ٽڪرا پڙهندڙ جي دلچسپيءَ لاءِ هيٺ ڏجن ٿا.
صفحو.................. 30
”تون مون سان ملڻ کان اڳ ڇا ڪندو هئين ۽ منهنجي وڃڻ کان پوءِ ڇا ڪندو آهين؟“
هن وراڻيو هيس ”تو کان اڳ ۾ ڳولا جاري هئي ۽ هاڻي به جاري آهي. اڳ ڪتاب پڙهندو هيس، سڪون جي ڳولا ۾ نمازون پڙهندو هيس. هاڻ انهن سڀني کي ڇڏي تنهنجي چهري جي عبادت ڪندو آهيان. تنهنجي وڃڻ کان پوءِ پنهنجي اڌ وهيءَ واري عمر ۽ تنهنجي مکڙيءَ مان گل ٿيڻ واري عمر تي سوچيندو آهيان.“
صفحو.............. 35
”هو عجيب قسم جو انسان هو. نشن ۾ هوندي به نماز پڙهندو هو، پاسي ۾ مڌ جي بوتل، مصلو ۽ تسبيح پئي هوندي هئي. ٻانگ اچڻ سان نماز پڙهڻ ۾ مشغول ٿي ويندو هو.“
صفحو................. 86
”ها اسان ٻئي پوڙها ٿي ويا آهيو. پر خبر اٿئي اسين جوانيءَ ۾ پاڻ کي پوڙهو ڇو محسوس ڪري رهيا آهيون.؟“
وراڻيءَ ۾ هن کيس چيو، ”ها هڪ ٻئي کي نه سمجهي سگهڻ ڪري ڪيترائي مسئلا ڪٺا ٿي ويا آهن. شايد اهو ڪارڻ ٿي سگهي ٿو.“
صفحو.................... 93
امان ڏاڍي ڏک واري انداز ۾ چيو ”چاچا ڪڏهن به سڳن پيئرن جيان سوچون نه رکندا آهن. پنجن سالن جو عرصو تنهنجي زال ۽ مون سان سانحو ٿي گذريا آهن. هينئر هن جي پيٽ ۾ چاچهين جو.... “
صفحو............ 115
”جيون گھارڻ لاءِ پيار ئي سڀ ڪجھه ناهي.“
صفحو........... 126
”جڏهن کان تون ڪراچيءَ ۾ مهاڻي جي ڄار ۾ ڦاسي پيو آهين. تڏهن کان لکڻ پڙهڻ کان آڱوٺو ڪڍي ويٺو آهين.“
مون ڊاڪٽر عابد مظهر جون سڀ ڪھاڻيون پڙهيون آهن. جيڪي ھن جيان معصوم آهن. هن جي ڪهاڻين ۾ معاشري تي اڻ ليکي ڪاوڙ، ڪروڌ ۽ طنز جاءِ بجاءِ ملي ٿي. احتجاج ملي ٿو.
مون هتي جيئن محسوس ڪيو لکيو آهي. مان ڪو عالم، اديب يا نقاد ناهيان. منهنجو اڀياس حتمي به ڪونهي. ائين ناهي ته ڊاڪٽر عابد مظهر تنقيد کان آجو يا مٿانهون آهي.
مون ڪوشش ڪري ڪهاڻين جا سگهارا پاسا کنيا آهن.
ھتي مان نامياري محقق، نقاد ڊاڪٽر شير مهراڻي جي لفظن دهرايان ٿو، جيڪي هن ڪتاب جي مهاڳ ۾ چيا آهن.
"ڊاڪٽر عابد مظهر جديد ڪهاڻيءَ جو وڏو نالو آهي"


شخصيتون ۽ خاڪا

ڊاڪٽر عابد مظهر [ فن ۽ شخصيت]