ملائيشيا_ هڪ ماڊرن شهر
ڪوالالمپور شهر جي ته شروعات ئي گذريل سوا سئو کن سال اڳ کان ٿي آهي_ يعني ان حساب سان انگلينڊ جي ڪمپني هينز ۽ مئگي (چٽڻيون آچار ٺاهڻ وارين) جا ڪارخانا پراڻا آهن ڪوڪا ڪولا ۽ گرائيپ واٽر ته اڃان به پراڻا آهن. بهرحال اهو آهي ته ڪوالالمپور ننڍڙي ڳوٺڙي مان لڳاتار ترقي ڪندو اڄ واري اوج تي وڃي رسيو آهي.ڪوالالمپور اڄڪلهه آزاد ملائيشيا جي گاديءَ جو هنڌ آهي ۽ ڏينهون ڏينهن ماڊرن ٿيندو ٿو وڃي ۽ هن پاسي سنگاپور کان پوءِ ڪوالالمپور شهر ئي آهي جنهن ۾ تکائي سان نيون عمارتون ۽ رستا ٺهڻ ڪري سندس هر سال روپ بدلجندو وڃي. پئسي ڏوڪڙ جي ريل پيل ڪري هن شهر ۾ جنهن رفتار سان نين نين عمارتن، رستن ۽ موٽر ڪارن جو تعداد وڌندو وڃي ان جو مثال اوسي پاسي جي وڏن شهرن:بئنڪاڪ، جڪارتا، ڪولمبو، رنگون ۽ منيلا ۾ به نه ملندو. پراڻين مور عرب (Moors) ۽ گوٿڪ نموني جي عمارتن ۽ مسجدن منارن ڀر سان آسمان سان ڳالهيون ڪندڙ رڪ ۽ شيشي جو عمارتون، ساوا ۽ ڇانءَ رسائيندڙ وڻ ۽ ڇٻرون، گل ٻوٽا ڏينهون ڏينهن ڪوالالمپور کي سهڻو بڻائي رهيا آهن. ڪوالالمپور نئون ۽ پراڻو شهر سڏجي ٿو. مشرق ۽ مغرب جو ميلاپ چئي سگهجي ٿو_ جتي ڪنهن عرب خليفي جي محلات جهڙي پراڻي ريلوي اسٽيشن به آهي ته شانگريلا ۽ منگ (Ming) هوٽلن جهڙيون اڄ جي دور جو جديد عمارتون پڻ آهن. راجا لائوت روڊ تي جتي الف ليلوي ڪهاڻين جي صفحن تي ڏنل تصويرن جهڙيون عمارتون آهن اتي ائمپنگ روڊ تي ٺهيل شيشن جي لفٽن، شيشي جي ڀتين ۽ سينٽرلي ايئر ڪنڊيشنڊ سسٽم سان ٺهيل گنزا، سانزلي ۽ ٽائيمس اسڪوائر جهڙيون بلڊنگون پڻ آهن. ڪوالالمپور شهر مختلف رنگن ۽ ماڻهن ۾ سنگاپور ۽ لنڊن جي ڪجهه حصن جهڙو لڳي ٿو. هتي باجُو ڪورونگ ڊريس ۾ هلندڙ ملئي ڇوڪريون، ساڙهين ۾ انڊين عورتون، پڳ ٻڌل سک، سرونگ (گوڏ) ۽ سونگڪاڪ (ڪارين پٽين) ۾ ملئي مرد، چيانگسم وڳن ۾ سنهڙيون چيني عورتون، گيڙو وڳن ۾ ٺوڙها ٻڌ بکشو ۽ اڇن جبن ۾ عيسائي ٻاوا ۽ نن گهمندي ڦرندي نظر ايندا.
ڪوالالمپور ۾ نه فقط ڪپڙن جا رنگ ۽ نمونا جدا جدا نظر ايندا پر کاڌن جو خوشبوئون پڻ. کاڌي وارين بازارن مان لنگهندي هڪ ئي وقت ملئي کاڌن جو پچڻ، ترڻ ۽ سڙڻ جو خوشبوئون اينديون آهن ته انڊين ۽ چيني کاڌن جون پڻ. ساتي، بوهائا، ناسي لم، ناسي گورينگ، ريڊانگ، پاڊانگ، سئمبل اڊانگ، مي، بي هون، توڪئا، لڪسا وغيره انهن مان ڪجهه مٺاڻ ۽ ڪجهه چهر جو شيون آهن. ڪوالالمپور لفظ جي معنيٰ آهي “گپ واري نديءَ جو منهن” لمپور معنيٰ گپ، ۽ ڪئالا معنيٰ نديءَ جو منهن. سوا سئو سال کن اڳ ڪوالالمپور اهوئي ڪجهه هو. پوءِ به پهرين چار گهرڙا ۽ جهونپڙيون ٺهيون، انهن مان ڳوٺ ۽ پوءِ شهر، ڪلانگ ندي ۽ گئمباڪ نديءَ جي ڳانڍاپي وٽ هي شهر آهي. هتان کان پوءِ هي نديون هڪ ٿي سمنڊ ۾ وڃيو ڇوڙ ڪن.
هونءَ تاريخ جي ڊگهي وهڪري ۾ سئو سال ڪو ڊگهو عرصو ناهي. ان ڪري هن شهر کي پراڻو چئي نٿو سگهجي. ساڳي وقت هي شهر سرڪاري پروگرام موجب هڪدم به نه ٺهيو جيئن کڻي چئجي ته پاڪستان جو اسلام آباد، ترڪيءَ جو انقره، آسٽريليا جو ڪئنبرا يا برازيل جو براسيليا.
ڪوالالمپور جو شهر صحيح معنيٰ ۾ 1857ع کان ٽين (Tin) جون کاڻيون ملڻ ڪري اڏن ۽ وڌڻ شروع ٿي ويو هو. اهو سن جڏنهن هندوستان ۾ ماڻهن انگريزن خلاف بلوو ڪيو هو.
ملائيشيا ۾ هاڻ ته ڪيترن ئي هنڌن تي ٽين جون کاڻيون آهن پر تن ڏينهن ۾ فقط هڪ اڌ کاڻ اتر ۾_پيراڪ جي ڪنٽا ماٿريءَ ۾ هئي. ۽ هي ڌنڌو آهستي آهستي مشهور ٿي رهيو هو. ماڻهو ان ڳولا ۾ هئا ته ڪٿان نه ڪٿان ٻئي هنڌان پڻ ٽين نڪري. انهن ڏينهن ۾ افواه عام ٿيا ته ڪلانگ نديءَ جي ڇوڙ وٽ_جتي هاڻ جو ڪوالالمپور آهي ٽين جون تمام گهڻيون کاڻيون آهن. سو 1830ع ۾ سلانغور (Selangor) رياست جي راجا_سلطان محمود هن علائقي جي کوٽائي شروع ڪئي پر ناڪام رهيو. پر ان ناڪاميابيءَ هوندي به افواهه جاري رهيا ته ان علائقي ۾ ٽين تمام گهڻو آهي. پوءِ 1857ع ۾ انهيءَ راجا جي ڀائٽي راجا جمعت پنهنجن ٽن ساٿين سان گڏ ٽين جي کاڻين جي ڳولا وري شروع ڪرائي. راجا جمعت کان اڳ به اتراهن علائقن ۾ ٽين جي کوٽائي ۽ ڪاروبار مان چڱي ڪمائي ۽ تجربو حاصل ڪري چڪو هو. هن پنهنجي ساٿين ۾ هڪ ته پنهنجو ڀاءُ راجا عبدالله شامل ڪيو ۽ وڌيڪ ناڻي ۽ خرچ پکي جي مدد لاءِ ملاڪا جا ٻه چيني واپاري: چي_يم_چئان ۽ لم_سي_هو شامل ڪيو. انهن ڏينهن ۾ هي سڄو علائقو جهنگل هو. ۽ جهنگل به اهڙو گهاٽو جنهن مان ماڻهو هلي سگهي ۽ مٿان ڪو اس جو ترورو پوي. پر هنن کاڻين جي ڳولا ۽ کوٽائيءَ لاءِ هنن ستاسي (87) چيني مزور هٿ ڪيا. جهنگ مان رستو ٺاهي اڳتي وڌڻ ته مشڪل ڪم هو سو هو ٻيڙين رستي ڪلانگ نديءَ مان اڳتي وڌي ان هنڌ تي پهتا جتي اڄ جو ڪوالالمپور آهي جتي ڪلانگ نديءَ سان گمباڪ ندي ملي ٿي. اتي پهچي هي همراه ٻيڙين مان لٿا ۽ ٽين جي ڳولا ۾ گهاٽن جهنگلن ۽ ٻيلن ۾ گهڙي پيا. آخر ڪار هن هڪ هنڌ ٽين جا تمام وڏا ذخيرا ڳولي ورتا. اهو هنڌ ڪوالالمپور جو اڄ وارو ائمپنگ علائقو هو.
ٽين ملڻ جي خوشي ته تمام گهڻي ٿي. پر اها يڪدم مايوسيءَ ۾ بدلجي ويئي. تن ڏينهن ۾ ملائيشيا جي جهنگلن ۾ ايڏا زهريلا مڇر هئا جو مهيني اندر سواءِ ويهارو کن ماڻهن جي باقي مزور هڪ هڪ ٿي مليريا وگهي مري ويا. راجا عبدالله دل نه لاٿي ۽ ڏيڍ سئو مزورن جو ٻيو جٿو وٺي ساڳي هنڌ تي ٽين جي کوٽائي جو ڪم شروع ڪرايو. ۽ پوءِ ڪجهه عرصي جي کوٽائيءَ بعد ٽين جي لڳاتار سپلاءِ کاڻين کان درياهه جي ڪناري تائين ۽ پوءِ ٻيڙين جي رستي واپاري اڏن تي پهچڻ شروع ٿي ويئي.
1859ع ۾ ٽين جي خريداري ۽ وڪري لاءِ اتر کان ٻه وڏا چيني واپاري:هيو_سيو ۽ آهه_ذي_ڪيليڊڪ هتي آيا. هيو سيو (Hiu-siew) ته تمام هوشيار حرفتي هو ۽ راجا عبدالله سان ايڏي دوستي ٿي ويس جو هن کيس ان وقت جي هن ننڍڙي ڳوٺڙي ڪوالالمپور جو وڏيرو/ اڳواڻ مقر ڪيو ۽“ڪئپٽن چينا” لقب ڏنو. هن جي رهبري ۽ راڄ ڏينهون ڏينهن وڌڻ لڳو. 1862ع ۾ ڪئپٽن چينا جي مرڻ تي سندس جاءِ هڪ ٻئي چيني ليو_نگم_ڪانگ والاري ۽ ان بعد يپ_آهه ٿيو. يپ_آهه جي ڪئپٽن چينا ٿيڻ تي ڪافي مخالفت ٿي جو هي ٻين چينين جي مقابلي ۾ ڌاريون هو ۽ ويجهڙائيءَ ۾ چين کان ملاڪا آيو هو ۽ 1854ع ۾ جڏنهن ملاڪا پهتو ته بنا پئسي ڪوڏيءَ جي سترهن سالن جو ڇوڪرو هو ور ي ان بعد حرفتن، اٽڪلن ۽ ڏاهپ جي ڪري چوڏنهن سالن اندر هڪ طاقتور عهديدار ٿي ويو هو.
*_________*____________*
مغربي ملائيشيا ۾ ڪل يارنهن رياستون آهن. جهڙوڪ: پيراق، ڪيداح، ترنغانو، پهانگ وغيره. ڪوالالمپور جو شهر جنهن رياست ۾ اچي ٿو ان جو نالو سلانغور آهي. ڪوالالمپور شهر جي وجود کان اڳ صدين تائين سلانغور رياست جي گاديءَ جو هنڌ هو. هي شهر ڪوالالمپور کان ٻاويهه ميل کن پري آهي ۽ اڄ به بندرگاهه اتي ئي آهي. 1879ع ڌاري، ڪوالالمپور شهر جي اڀرڻ ۽ اهم ٿيڻ ڪري سلانغور رياست جي گاديءَ جو هنڌ ڪلانگ مان بدلائي ڪوالالمپور رکڻ جو تياريون شروع ٿي ويون. 1880ع ۾ انگريز به پنهنجيون آفيسون ڪلانگ مان کڻائي ڪوالالمپور ۾ آيا. پينانگ، ملاڪا ۽ سنگاپور ۾ ته انگريز ڪڏهوڪو ڄمايو ويٺا هئا ۽ اهي شهر ته سڄا سارا سندن ٿي چڪا هئا. پر سلانغور جهڙين رياستن ۾ به انهن جي حاڪمن/ سلطانن سان معاهدا ڪري پنهنجا ماڻهو ۽ آفيسون رکي ويٺا هئا. 1890ع ۾ هن پاسي جي انگريز گورنر سي فريڊرڪ ويلڊ ڪوالالمپور جو پهريون دورو ڪيو. کيس ڪوالالمپور جي هي وجود ۾ آيل نئون شهر بيحد پسند آيو ۽ سنگاپور مان هڪ انگريز آفيسر مسٽر فرئينڪ سويٽن هام کي برطانيا طرفان ريزيڊنٽ مقرر ڪري ڪوالالمپور ۾ رکيو. (هي اهو انگريز آهي جنهن جو نالو پوءِ ڪلانگ شهر ۽ بندرگاهه تي رکيو ويو ۽ انگريزن جي حڪومت تائين پورٽ ڪلانگ کي پورٽ سويٽن هام سڏيو ويو ٿي. پر پوءِ ملائيشيا کي آزادي ملڻ تي سندس وري ساڳيو نالو پورٽ ڪلانگ رکيو ويو.) سندس نالي سان روڊ پڻ هو جنهن جو هاڻ نالو جالان تن اسماعيل رکيو ويو آهي. ساڳي طرح هاڻ وارو جالان راجا چولان انگريزن جي ڏينهن ۾ ويلڊ روڊ هو.
ڪوالالمپور ۾ پهرين سڀ ڪچا گهر ۽ ڪکاڻان گهر هئا. پر پوءِ انگريزن جي اچڻ تي هُنن ماڻهن کي اهي گهر سرن، چُن ۽ گاري ۽ گچ جا اڏڻ جي ترغيب ڏني. 1887ع تائين اهڙا پنج سئو کن پڪا سرن وارا گهر ٿي ويا ۽ سڄي ڪوالالمپور جي آدم شماري پڻ وڌي چار هزار وڃي ٿي. شهر پڻ ڪجهه وڌيڪ وڻندڙ ۽ صحت مند ڏسڻ ۾ لڳو. ڪجهه ڪجهه کورا ۽ ڪارخانا پڻ وجود ۾ آيا جن ۾کاڻين جي کوٽائيءَ جا اوزار تيار ٿيندا هئا. 1884ع ۾ ڪوالالمپور جي گهٽين ۾ فانوس لڳايا ويا جن ۾ روز شام جو گاسليٽ وجهي ٻاريو ويندو هو. ۽ 1888ع ۾ ڪوالالمپور شهر ۾ پهرين ٻاڦ تي هلندڙ باهه وسائڻ جي انجڻ آئي. ۽ پنڌرهين سيپٽمبر 1886ع تي ڪلانگ شهر کان ڪوالالمپور تائين پهرين ريل گاڏي هلڻ شروع ٿي.
رٻڙ جا وڻ (Herea Brashliensis)، سن 1876ع ۽ 1877ع ۾، ملائيشيا ۾ انگريزن متعارف ڪرايا ۽ 1897ع تائين ملائيشيا جي اٺن رياستن ۾ اهي عام ٿي ويا. 1884ع ڌاري ڪوالالمپور جي ٻهراڙيءَ واري علائقي ۾ ڪافيءَ جي پوک پڻ شروع ڪئي ويئي هئي جيڪا تمام گهڻي ڪامياب ٿي. پر سن 1900ع ۾ پوک کي ڪينئون لڳن ۽ اگهه ڪرڻ ڪري جو اها بس ٿي وئي ته وري ساڳي اوج تي نه اچي سگهي آهي. هاڻ اها بس ذري گهٽ نه برابر آهي.
ڪوالالمپور جي تواريخ ۾ سال 1890ع يادگار سال چيو وڃي ٿو جنهن ۾ سيام (ٿائلنڊ) جي بادشاهه ڪوالالمپور جو دورو ڪيو ۽ پهريون انگريزي اسڪول کليو. هن ئي سال سنيٽري بورڊ پڻ قائم ڪيو ويو جنهن جو ڪم شهر جي وڌندڙ حالتن کي ڌيان ۾ رکي ان موجب صفائي، سٺائي ۽ روشنيءَ ڏي خيال ڏيڻو هو. 1893ع ۾ سڀ کان وڏو انگريزي اسڪول Victoria institution کليو ۽ 1896ع ۾ ملايا جي ٻين رياستن جي گاديءَ جو هنڌ پڻ ڪوالالمپور ڪيو ويو. انهيءَ سال اپريل ۾ ائمپنگ ۾ پاڻيءَ جي وڏي ٽانڪي ٺاهي ويئي جنهن مان پائيپن رستي ڪوالالمپور شهر جي گهرن کي پاڻي پهچائڻ جو ڪم شروع ٿيو. ڪوالالمپور شهر جي وچ ۾ جيڪو پودو جيل آهي اهو پڻ ان سال ٺهي راس ٿيو هو. ان جي ٺهڻ تي انهن ڏينهن ۾ سوا ٽي لک ڊالر خرچ آيو هو ۽ ان ۾ پنج سئو ويهه قيدين جي رهائش رکي ويئي. ملائيشيا جي انگريزي اخبار ملئي ميل (Malay Mail) پهرين روزاني اخبار هئي جيڪا 1896ع ۾ ڪوالالمپور مان جاري ٿي ۽ اڄ ڏينهن تائين هلندي اچي. هن اخبار جو شروعات ۾ فقط ٻه سئو ڪاپيون روز نڪرنديون هيون.
1910ع ڌاري ڪوالالمپور جي آدمشماري اڌ لک کن تائين اچي ٿي. ڪوالالمپور جي ريلوي اسٽيشن ان ئي سال ٺهي راس ٿي هئي. انهيءَ نموني جي عمارت جهڙيون ريلوي اسٽيشنون انگريز ڪولمبو، ڪراچي، لاهور، دهلي، ڍاڪا، سنگاپور، ڪولون (هانگ ڪانگ) ۽ ٻين ڪيترن آفريڪي ۽ ايشيائي ملڪن ۾ ٺهرايون ته سهي پر ملائيشيا ئي اهڙو ملڪ آهي جنهن جي حڪومت اڃان تائين ڪوالالمپور جي اسٽيشن جي عمارت ۽ ان جو شان قائم رکندي اچي. سندس ونگن وارا وڏا در ۽ مسجد جهڙا منارا، لوهي وڏو گيٽ ۽ مٿاهيون ڇتيون ڏسي اڄ به ماڻهو ستر اسي سال اڳ جي تواريخ ۾ وڃيو نڪري جڏنهن انگريز حاڪم ۽ سندن قريبي چمچا خاڪي ٽوپلا ۽ اڇا اجرا ڪپرا پائي، ڳچيءَ ۾ ٽاءِ يا بو لڳائي، صدريءَ جي کيسي ۾ زنجيري واري ناس جي دٻليءَ جيڏي واچ ۽ هٿ ۾ ڪمند جي گرين جهڙي ڏنڊي کڻي ريل جي انتظار ۾ پسار ڪندا هئا.
ڪوالالمپور جي سڄي ريلوي اسٽيشن دهلي ۽ ڪلڪتي جي ريلوي اسٽيشن جيان ڍڪيل آهي. هيٺ ويٽنگ روم ۽ ريسٽورينٽ اٿس ۽ مٿان رهائش لاءِ هوٽل آهي. ڪيترا دفعا دل ۾ آيو ته ان هوٽل کي ڏسجي جنهن جي مسواڙ شهر جي ٻين هوٽلن کان چڱي واجبي آهي. ڪجهه ڏينهن اڳ ڪم سانگي ڪوالالمپور ۾ رهيل هوس. هڪ ڏينهن شام جو جالان سلطان محمد ڏي ويندي وقت ريلوي اسٽيشن جي اڳيان ڪار بيهاري اندر اسٽيشن ۾ گهڙي ويس. مدراسي ٽڪيٽ چيڪر بابوءَ مون کي بنا ٽڪيٽ پليٽ فارم وڃڻ جي موڪل ڏني. سو هڪ ڪنڊ کان ٻي ڪنڊ تائين مسافرن، ريل جي پٽن، پٽن جي وچ ۾ وڇايل ڪاٺ جي سليپرن ۽ پٿرن، گاڏي وارن، پيڍيءَ وارن ۽ قلين کي ڏسي پوءِ هوٽل ڏسڻ لاءِ لفٽ ۾ گهڙيس جو هوٽل جو استقبال وارو هنڌ ٽي ماڙ تي هو. سک لفٽ مئن هن پراڻي زماني جي لفٽ جو لوهي سيخن ۽ گهرڪڻ وارو دروازو بند ڪري اندر لڳل هئنڊل کي ڦيرائي ڪنهن انگ يا نشاني تي هٿ رکيو ۽ لفٽ گٺل نار وانگر گڙگڙ ڪندي ڌرتيءَ جي ڪشش کي آڱوٺا ڏيکاريندي مٿي سرڪڻ ۾ ڪامياب ٿي ويئي. رب جا شڪرانا ۽ سک جا ٿورا مڃي لفٽ مان ٻاهر نڪتس. رسيپشن تي ويٺل ملئي مومل کان خالي ڪمري ڏسڻ جي موڪل گهريم. هن ميڪ اپ درست ڪري ڪنهن خالي ڪمري جي چاٻي کنئي ۽ ڪمرو ڏيکارڻ لاءِ دخل کان ٻاهر نڪري مونسان گڏ هلڻ لڳي. پر پوءِ خبر ناهي ڇا سوچي، هڪدم بيهي رهي ۽ پويان ويٺل هڪ ٻئي سک ڪلارڪ کي ڪمرو ڏيکارڻ لاءِ چيو. اها ڳالهه جيتوڻيڪ مون ٻه ٽڪا دل ۾ ڪئي ۽ اهو معلوم ڪرڻ لاءِ ته آيا آئون ائگريسوَ لڳي رهيو آهيان ڇا، مون ڀت ۾ لڳل ماڻهوءَ جي قد جيڏي آرسيءَ ۾ پاڻ کي ڏٺو. تيسين سک ڪلارڪ ڪمري جي ڪنجين کي ڇڻڪائيندو سامهون واري ڊگهي ۽ سانتيڪي ورانڊي ۾ وڃي چڪو هو. جيڪو ڪمرو هن کي ڏيکارڻو هوسو بلڪل پوڇڙ وارو هو.
ڪمرو ڪافي ڪشادو ۽ وڏي ڇت وارو هو. ايڏو وڏو ڪمرو ڪنهن هوٽل جو مون يورپ، چين آفريڪاآمريڪا ۾ به نه ڏٺو هو ۽ ورانڊي واري ڀت ۾ لڳل ڪاٺ جون وڏيون دريون_ جيڪي پاڪستان ۾ پڻ ريسٽ هائوسن ۾ هونديون آهن؛ مڙيئي کليل هيون. انهن جي پويان ٺهيل ورانڊو چڱو ويڪرو هو. ورانڊي جي ڪنڊ تي گڏيل ڪاڪوس _ وهنجڻ جاءِ هئي ۽ ٻاهران تيل ڦڻي ۽ ٽاءِ ٽوپلو درست ڪرڻ لاءِ روايتي نموني جو بيضوي آرسي ۽ هڪ خاني واري ڪاٺ جي ٽيبل رکيل هئي. اهڙي ٽيبل_ “انگريزن جي دور جي نشاني” هالا ۾ مختيار ڪار آفيس ۾ پڻ ڪنهن زماني ۾ هوندي هئي جڏنهن لاشاري صاحب (هاڻوڪي سيڪريٽري قاسم لاشاري جو والد صاحب) سن 1963_64ع ۾ هالا جو مختيار ڪار هو. ان کي ويهه سال کن اچي ٿيا آهن. هاڻ ته شايد ڀڄي، ڀري شهيد ٿي يا ٻري کپي ويئي هجي.
هيڏي وڏي ڪمري ۾ جتي والي بال راند ته آرام سان ٿي سگهي، ڇهه باءِ ٽي فٽ جا رکيل ٻه پلنگ ڄامڙا لڳي رهيا هئا. پلنگن جي وچ ۾ ٽيبل هو جنهن مٿان ٽيبل لئمپ. انهن سڀني شين ۽ سهوليتن ڪري هيءَ ڪا اهڙي خراب هوٽل نه ٿي لڳي جنهن جي مسواڙ ايتري گهٽ رکيل آهي. ٿي سگهي ٿو ڪمرا ايئر ڪنڊيشنڊ نه هجن.
“سردار جي هي ڪمرو ايئر ڪنڊيشنڊ آهي يا نه_؟” مون اڙدوءَ ۾ پڇيو.
“بلڪل سرڪار. ايئر ڪنڊيشند آهي. هتان هلي ٿو.” هن پنجابي ۾ جواب ڏيئي ايئر ڪنڊيشنر جو سئچ هيٺ ڪيو. ڊگهي ڪمري جي ڊگهي ڀت ۾ ڪنهن هنڌ تي لڳل اڍائي ٽن ٽنن جو ايئر ڪنڊيشنر ڪنهن ڀلوڙ پراڻي رانديگر وانگر پهرين زور سان ۽ پوءِ چپن چپن ۾ ڀڻ ڀڻ ڪري آهستي آهستي ڪٻڊي ڪٻڊي ڪرڻ لڳو. مون سندس سئچ واپس مٿي ڪيو. ايئرڪنڊيشنر هڪ وڏو آواز ڪري فل حال ماٺ ٿي ويو. ڄڻ رانديگر کاپي ويو. سردار جيءَ کي ٻڌايم ته هن وقت ڪو رهڻ لاءِ نه آيو آهيان. بس هن هوٽل جي ائين ئي ڪمرو ڏسڻ آيو آهيان. ٿي سگهي ٿو ٻي دفعي ڪوالالمپور اچان ته هن ئي هوٽل ۾ اچي رهان. “ڀلا ريل جي اچڻ وقت ته هنن ڪمرن ۾ گوڙ ٿيندو هوندو_” سردار جيءَ کان پڇيم.
“بلڪل نه ٿو اچي.” هن وراڻيو. ۽ مون به محسوس ڪيو ته ههڙين ٿلهين ڀتين هوندي آواز ڀلا ڪيئن ٿو اچي سگهي. آخر ۾ موڪلائي هيٺ گرائونڊ فلور تي ڪوالالمپور ريلوي اسٽيشن جي ريسٽورينٽ ۾ چانهه پيئڻ لاءِ اچي ويٺس. اسي سال کن اڳ جي ٺهيل ۽ رکي رکي مرامت ڪرايل هيءَ ريسٽورينٽ، اڄ به وڏي شان واري لڳي رهي هئي. سڀني ٽيبلن تي چاڪليٽي رنگ جا پوش چڙهيل هئا ۽ ساڳي ساڳي رنگ جون نئپڪنون پڻ رکيل هيون. ڪراڪري ۽ ڪٽلري به پراڻي زماني جي پر اوچي هئي. چونجهي روشنيءَ ۾ جيتوڻيڪ ماحول چڱو خاصو رومانٽڪ هو پر ڇت ۾ ويٺل چمڙن جي پولڙين جي ڌپ باهه ٻاري ڏني. گاڏي اچڻ ۾ اڃان دير هئي يا اچي هلي ويئي هئي جو ماڻهن جي گهڻي هل هلان_ٻاهر توڙي اندر جهڪي ٿي چڪي هئي. ويهه کن ٽيبلن مان فقط ٽي ڀريل هئا. سامهون پري واري هڪ ٽيبل تي ڪارو تامل نوجوان بيئر به پي رهيو هو ته اخبار به پڙهي رهيو هو. ڪنهن سرڪاري کاتي جو ڪامورو لڳو ٿي. موڪل ڪاٽي نوڪري واري شهر ڏي وڃي رهيو هوندو يا ايندڙ ڪنهن اعليٰ آفيسر جو انظار ڪري رهيو هوندو. کاٻي پاسي پنج کن چيني عورتون ۽ مرد ماني کائي رهيا هئا. سڀيئي ڪنهن هڪ ئي آفيس جا لڳا ٿي يا هڪ ئي فئملي جا. کائڻ سان گڏ تکي آواز ۾ ڳالهائي ۽ کلي رهيا هئا. ساڄي پاسي واري ٽيبل تي هڪ ملئي همراهه ٽيهه پنجٽيهه سالن جي ڄمار جو پنهنجي تازي شادي ڪيل ڪنوار سان گڏ ويٺو هو. يا ٿي سگهي ٿو زال نه هجيس پر گرل فرينڊ هجيس. ڇوڪريءَ جي عمر ارڙهن ويهه سال کن ٿيندي. سڄو وقت شرمائيندي رهي يا رٺل هئي. همراهه کيس آخر تائين پرچائيندو/ ريجهائيندو رهيو. ڪجهه کاڌائين به نه. اٿڻ مهل آئس ڪريم به جيئن جو تيئن ڇڏي اٿي ۽ آرينج جوس جي گلاس مان به ڪو ڍڪ ٻه مس ڀريائين.
مون ڪوپ ۾ هتي جي لوڪل چانهه Boh جون ٻه ٿيلهيون وجهي ڪڙڪ چانهه ٺاهي پيئڻ شروع ڪئي. ۽ هال جو چوڌاري جائزو ورتو. جنهن جي ڪمانن وارن دروازن جي ڀر ۾ ننڍا جارا پڻ ٺهيل هئا_لڳو ٿي ته ڪنهن زماني ۾ اليڪٽرسٽي نه هجڻ ڪري انهن تي شمعون يا ڏيئا رکيا ويندا هئا. ڪوالالمپور جي هن ستر سال پراڻي هوٽل جي رهائش جي مسواڙ کڻي ڇو نه گهٽ هجي پر پنهنجي خرچ تي ٻين مهنگين هوٽلن ۾ رهڻ کان ته هيءَ بهتر آهي. خاص ڪري جي ڪوالالمپور کان ريل رستي اتر طرف اپوح، پينانگ، بئنڪاڪ ۽ ڏکڻ طرف سريمبان، تمپين، جوهور بارو ۽ سنگاپور وڃڻو هجي ته پوءِ هڪ ڌارئين مسافر لاءِ ڪوالالمپور ريلوي اسٽيشن جي هيءَ هوٽل اهڙي خراب ناهي جنهن جي ايئر ڪنڊيشنڊ ڪمري جي اڄڪلهه مسواڙ فقط پنجاهه ڊالر_يعني ٽي سئو رپيا آهي.
ڪوالالمپور ۾ ريلوي اسٽيشن ٺهڻ بعد سگهو ئي ريڊيو اسٽيشن به ٺهي ۽ 1929ع کان ريڊيو ڪم شروع ڪيو. ٻي وڏي لڙائيءَ جو اثر هن شهر تي، 1941ع ۾، ڪرسمس وارن ڏينهن ۾ ٿيو. بمباري بعد جنوري 1942ع ڌاري جپانين سڄي شهر تي قبضو ڪري ورتو. جپانين جي ملائيشيا تي چار سال کن حڪومت رهي. ان بعد تيرهين سيپٽمبر 1945ع تي جپانين انگريزن اڳيان آڻ مڃي.
جنگ ختم ٿيڻ بعد ڪيترائي ڳوٺاڻا ۽ پري جا، نوڪرين ۽ روزگار ڪارڻ ڪوالالمپور لڏي آيا. 1952ع ڌاري ماڻهن جي وڌندڙ آدمشماري کي منهن ڏيڻ لاءِ ڪوالالمپور جي ڀر ۾ هڪ ٻيو شهر_ پتلانگ جيا نالي، اڏڻ جو پروگرام ٿيو_جيئن حيدرآباد جو لطيف آباد، راولپنڊي جو سيٽلائيٽ ٽائون يا ڪراچيءَ جو نارٿ ناظم آباد ۽ فيڊرل بي ٽائون وغيره آهي. اڄ پتلانگ جايا هڪ مثالي شهر سمجهيو وڃي ٿو جو اهو شهر پلاننگ، سونهن ۽ صفائيءَ کان آرامده آهي. قطارن ۾ گهر، وڏا، ويڪرا ۽ سڌا رستا. گندي پاڻيءَ جي نيڪاليءَ جو سٺو سسٽم، پاڻي ۽ بجلي جام. ٻارن جي کيڏڻ لاءِ جتي ڪٿي پارڪ، ميدان ۽ اسڪول اسپتالون، بس اسٽاپ، بسون ۽ ٽئڪسيون.
ڪوالالمپور ۾ هڪ وڏي باهه 1956ع ۾ گومباڪ ندي ۽ باتو روڊ (هاڻوڪو جالان تنڪو عبدرالرحمان) جي وچ ۾ لڳي هئي جنهن ۾ هزارين بي گهر ٿي ويا هئا. هڪ ٻه ٻيون پڻ چڱيون وڏيون باهيون ڪوالامپور ۾ لڳيون جن ۾ بان_لي رٻڙ فئڪٽري ۽ اوڊين سئنيما جهڙيون اهم عمارتون سڙي ڦلهير ٿي ويون هيون.
1956ع ۾ ڊيوڪ آف ايڊنبرو مليا (ملائيشيا) گهمڻ دوران ٻه ڏينهن ڪوالالمپور ۾ پڻ رهيو. 31_آگسٽ 1957ع تي ملايا کي انگريزن طرفان آزادي ڏني ويئي ۽ ان جو جشن پڻ ڪوالالمپور جي مرديڪا اسٽيڊيم ۾ چاليهه ملڪن جي نمائندگي اڳيان ٿيو. تنڪو عبدرالحمان پهريون پرائيم منسٽر مقرر ڪيو ويو. ساڳي سال کان ڪوالالمپور ۾ “ملايا يونيورسٽي” پڻ ڪم ڪرڻ شروع ڪيو ۽ اهڙي طرح سئو سال کن اڳ جو ننڍڙو ڪچو ڳوٺ اڄ دنيا جي ماڊرن ۽ سهڻين شهرن ۾ شمار ٿئي ٿو. منجهس ڪيترن ذاتين، قومن، مذهبن، زبانن۽ رنگن جا ماڻهو پاڻ ۾ کير کنڊ ٿي رهن ٿا.