منهنجو فوٽو نه ڪڍيندين ڇا؟
“بابا اها ٽي وي ته آن ڪر. هفتيوار ڊرامي “منگواني” جي پنجين قسط شروع ٿيڻ واري هوندي.”
اهو ٻڌي آصف ۽ آئون ٿورو کلياسين ۽ تعجب به کاڌوسين پر ڏٺوسين ته ٻئي ڪنهن ان ڳالهه جو ذرو به نوٽس نه ورتو. آصف آهستي چيو: “ملئي ماڻهو ان خيال کان بردبار لڳن ٿا. پاڻ وٽ ڪيترا همراهه اهڙا ملندا جيڪي خود هڪ وقت به نماز نه پڙهندا پر ريڊيو ٽي وي ڏسڻ وارن تي ڪفر جو فتوائون ڏيندا وتندا. هي همراهه جيترو وقت پڙهي رهيا هئا اهو وقت ادب ساب عبادتن ۾ ئي رڌل هئا. ان بعد دنياداريءَ جي ڳالهين ۾ به ايتري ئي شوق سان لڳي ويا.
*____________*______________*
هڪ دفعي ملايا يونيورسٽيءَ جو هڪ نوجوان پروفيسر محمد عنيفي نالي، پنهنجي ڪار ۾ اسان کي ڪوالالمپور شهر جو چڪر ڏيارڻ لاءِ وٺي هليو. پاڻ آسٽريليا مان يا شايد انگلنڊ مان انجنيئرنگ جي ڊگري وٺي ويجهڙائي ۾ هتي آيو آهي. ڪپڙن ۽ ميوزڪ جو شوقين لڳو جو جيترو وقت سندس گاڏيءَ جا فيٿا ڪوالالمپور جي رستن تي ڊوڙيا ٿي گاڏيءَ اندر لڳل ٽيپ رڪارڊ جو ڪئسٽ پڻ هليو ٿي. انگريزي ميوزڪ جو هڪ ڪئسٽ ختم ٿيو ٿي ته ٻيو وڌائين ٿي. ميوزڪ سان گڏ سمورو وقت پاڻ به لڏندو رهيو ٿي. صبح ساڻ نيرن ڪري گهمڻ لاءِ نڪتا هئاسين. ڪڏنهن هيڏانهن ته ڪڏنهن هوڏانهن. ٻي بجي گهر ڏي موٽڻ وقت رستي تي هڪ گهٽيءَ مان مسجد وٽان لنگهندي هن گاڏيءَ کي يڪدم بريڪ هڻي بيهاريو.
“ظهر نماز جو وقت ٿو وڃي. ترسو ته پنجن منٽن ۾ پڙهي وٺان.”
ڏاڍي آرام سان هن اسان کي چيو ۽ اڳيان رکيل ٻن ڪتابن ۽ فائيلن جي وچ ۾ ويڙهيل گوڏ کڻي، اتي ئي ڪار وٽ لٿل پتلون کي ڪار جي ڍڪيءَ ۾ اڇلي، مسجد اندر گهڙي ويو.
اهو ڏسي اسان کي به شرم ٿيو ته سڃو وقت جنهن کي ماڊرن، هپي، انگريز، ويسٽرنائيزڊ_۽ الائي ڇا ڇا پئي سمجهيوسين اهو ته عابد نڪتو ۽ اسان پنهنجي پر ۾ مولوي ٿيو ويٺا هئاسين تن کي نماز جهڙو فرص به ياد ناهي. اهو سوچي اسان به ڪار مان لهي سندس پٺيان پٺيان مسجد ۾ گهڙياسين. جيسين بوٽن جا ڪشا لاهي وضو ڪيوسين ۽ پتلون ۾ روايتي نموني ڪجهندي ڪرڪندي نماز پڙهيسين تيسين هي همراهه نماز پوري ڪري، دعا به گهري، ساڳي مرڪندڙ چهري سان اهو پيو واپس وڃي. پوءِ جڏنهن اسين ڪار وٽ پهتاسين ته ڏسون ته وري ساڳي مزي سان ڪنڌ ڌوڻيو گانا ويٺو ٻڌي. اسان جي وهڻ تي گاڏي اسٽارٽ ڪري اسان سان ساڳي کل مشڪري شروع ڪري ڏنائين.
اسان کي هن جي اها آئيڊيا ڏاڍي وڻي ته هن نماز کي ڪا مصيبت ٺاهي نه رکيو آهي. هڪ گوڏ ڪتابن سان گڏ کنيو هلي جتي به نماز جو وقت اچي ٿو ته ٻن منٽن اندر بنا ڪشن وارو بوٽ (سليپر) لاهي گوڏ ٻڌي، پنهنجي پالڻهار کي سجدا ڪريو وٺي. هڪ اسان وٽ، ڪو صاحب نماز تي ويندو آهي ته ڄڻ ڪو جڳ تي ٿورو پيو ڪري. نماز بهاني آفيس کان غائب. ڪلارڪ پٽيوالي کان سندس کڻي پڇ ته ته ڇڙٻ ڏيئي اهڙي رخ سان ٻڌائيندا ته صاحب نماز تي ويو آهي ڄڻ ٻئي جي گهر جي ڪريل ڇت کي ٽيڪ ڏيڻ ويو هجي.
هتي پنهنجن ملئي شاگردن کي به ڏسندو آهيان ته ڪلاس روم ۾ پاڻ سان گڏ گوڏيون کڻي ايندا آهن. ظهر جي نماز لنچ ٽائيم ۾ پڙهندا يا ٻن پيرڊن جي وچ وارن ڏهن منٽن ۾. اڄ ڏينهن تائين ڪنهن شاگرد دير سان اچڻ جو اهو بهانو نه ڏنو هوندو ته هن نماز پئي پڙهي ان ڪري هن ڪلاس ۾ دير ٿي ويئي.
پنهنجي ڪليگ چيف انجنيئر آصف غيور کي چيم ته يار ملئي ماڻهن جي مون کي اها ڳالهه ڏاڍي وڻي ٿي ته مذهب کي دنيا جي ڪمن، پنهنجين ڪوتاهين ۾، ڊيوٽيءَ کان ڀڄڻ يا گسائڻ ۾ ڪم نٿا آڻين.
آصف غيور جيڪو ڪويت، ابوڌابي، مصر ۽ ٻين عرب ۽ آفريڪا جي مسلمان ملڪن ۾ پڻ ڪافي رهيو آهي تنهن ٻڌايو ته هن کي اها ڳالهه مصرين ۽ ٻين عربن ۾ به نظر آئي. هو مذهب کي پنهنجي ذاتي زندگيءَ جو حصو ڪري سمجهن ٿا. نماز جي وقت آفيسر توڙي دڪاندار اتي جو اتي يا ڊوڙ پائي مسجد ۾ پڙهي وري هڪدم پنهنجي ڪم ۾ جنبي وڃي ٿو. اسان وٽ ڪي ڪي ماڻهو نماز لاءِ ايڏيون تياريون ڪندا ۽ ان جي نالي ۾ ايڏو وقت وڃائيندا جو ڄڻ وڏو ڪو معرڪو پيا سر انجام ڏين ۽ ڄڻ پنهنجو فرض پورو نه پيا ڪن پر ٻين تي احسان پيا ڪن. جي ڪو ڊاڪٽر، سرڪاري اسپتال ۾ آهي، پوسٽ آفيس يا ريلوي اسٽيشن جو آفيسر آهي يا ڪنهن بي اهڙي عوامي اداري جو ڪامورو آهي ته ويتر هن کي عوام جو احساس نه ٿيندو. ڀلي آيل مريض، ڪم ڪار وارا ۽ ضرورتمند پيا سڪن. جيڪڏهن ڪنهن کڻي ٻڙڪ ڪڍي ته “ڊاڪٽر صاحب اڃان ڪونه ٿو اچي ڪلاڪ ٿي ويو آهي” ته سندس چمچو ڪمپائونڊر مريضن کي ڇڙٻ ڏيئي چوندو: “ميان خدا خدا ڪر. تون ته نماز نٿو پڙهين پر هڪ مسلمان کي به پڙهڻ نٿو ڏين.”
هاڻ ويچارو غريب ڪهڙو ويهي بحث ڪري ته نماز جي نالي ۾ ائين وقت برباد ڪرڻ ۽ ڊيوٽيءَ کان گسائڻ به ته ڪو نيڪ ڪم ناهي.
*________________*______________________*
هڪ دفعي اسان جي مئري ٽائيم اڪيڊمي ملائيشيا جي پرنسپال_ڪئپٽن حمزي جي گهر ۾ مٿي بيان ڪيل ساڳي ڪندوري (دعوت) ٿي. هن پنهنجي ماءُ جي چاليهي تي دعا لاءِ سڀني کي گهرايو هو. ان دفعي ڳوٺ جي مسجد جي مولويءَ بدران ڪوالالمپور کان هڪ وڏو مفتي آيو هو ۽ مهمانن ۾ ڪجهه ڌاريان آفيسر ۽ سياسي ماڻهو پڻ شامل هئا.
دعا درود بعد جڏهن مانيءَ تي سڀ ويٺا ته آيل فوٽوگرافر فوٽو ڪڍڻ شروع ڪيا. هو اسان جو سڃاڻو هو سو سان رکي رکي کيس فوٽن لاءِ پئي سڏيو. انهي دوران مون ڏٺو ته مولوي صاحب ماني پئي کاڌي ته لڳاتار فوٽوگرافر کي به چتائي ڏٺو. چهري مان ڪجهه خوش نه ٿي لڳو. مون آصف کي چيو ته فوٽو گرافر جو اڄ خير ناهي جو هي مولوي فوٽوءَ جي خلاف ٿو لڳي. پاڻ واري فوٽوگرافر هاڻ جي گهڻي ٽرڙپائي ڪئي ته سڏي دڙڪا ڏيندس.
ٿوري دير بعد فوٽوگرافر ورانڊي کان وري ڪمري ڏي آيو ته مون اشاري سان سڏي کيس چيو ته هاڻ آخري فوٽو اسان جو ڪڍي هليو وڃ_ ۽ هي همراهه ڪئميرا بند ڪري وڃڻ وارو هو ته مولويءَ رڙ ڪري پاڻ ڏي سڏيس.
آصف چيو هاڻ ٿو ست سريون ٻڌائيس ۽ ڪفر جون فتوائون ڏئيس. يڪدم ماٺ ٿي ۽ تجسس مان سڀ مولوي ڏي ڏسڻ لڳا ته ڇا ٿو چويس. فوٽوگرافر جڏهن مولويءَ جي ويجهو پهتو ته مولوي چيس:
“منهنجو فوٽو نه ڪڍندي ڇا_؟ رڳو ٻين جا فوٽو ڪڍيا اٿئي.”
اهو ٻڌي اسان حيرت ۾ پئجي وياسين جو اهڙا جملا ته مولوين طرفان نه ٻڌاهئاسين. نه وري ڪنهن وڏي آفيسر ولايت پار کان آيل ميزڪ جي شوقين، هڪ ماڊرن نوجوان کي نماز جي وقت تي بنا ڪنهن هل هنگامي يا وقت ضايع ڪرڻ جي ماٺ مٺوڙي ۾ گوڏ ٻڌي نماز جهڙي فرض جو اڪلاءُ ڪندي ڏٺوهئوسين.
*___________________*______________________*
ملئي ماڻهو شافعي فرقي سان تعلق رکن ٿا. انهن جي هڪ ڳالهه اها به قابل بيان آهي ته هو عربستان جي وهابين وانگر جنازي کي جهٽ قبر حوالي ڪن ٿا ۽ قبر کي پڪو ڪرڻ يا ان مٿا قبا اڏڻ يا پڙ چاڙهڻ جي نٿا ڪن.
هڪ ائگريڪلچر جي گرائجوئيٽ ان بابت چيو: “ڇا ضرورت آهي ان ڏيک جي جڏهن مري ويل کي فقط سندس اعمال ئي ڪم اچن ٿا. قبر کي پڪو ڪرڻ يا وڏا قبا اڏائڻ تي خرچ ڪرڻ بدران ته اهو پئسو مري ويل جي نالي غريبن ۽ ضرورتمند ۾ خيرات ڪجي ۽ ان جي حق ۾ دعائون گهرجن ته اهو سٺو. قبرن مٿان قبا اڏي، درگاهون ٺاهي ان کي هندن وانگر ديوتا ٺاهي پوڄڻ ۽ پنهنجي من جون مرادون ان کان گهرڻ هڪ خراب قسم جو شرڪ آهي جيڪو توهان جي ننڍي کنڊ ۾ ڪيترن هنڌن تي عام آهي پر اسان وٽ ملائيشيا ۾ نه آهي. جاهل ماڻهو اسان وٽ به آهن. هندو ڪلچر جو اسان جي ريجن تي به اثر آهي پر اسان وٽ ايتري سمجهه آهي ته اهي غير اسلامي ڳالهيون آهن ۽ شرڪ سڀ ۾ خراب شيءِ آهي.”