“ٿائيپوسام ۽ پونگال”
آفيس جو ڪم ختم ٿيڻ بعد ٻاهر روڊ تي نڪري جائزو وٺڻ لڳس. سامهون کان ايندڙ هڪ تامل مدراسي جوڙي کي بيهاري رستي جي پڪ ڪيم:
“معاف ڪجانءِ يار! هي ٽئنهلن روڊ اڳيان وڃي، ڪٿان ٿو نڪري؟”
“ساري! آئون هتي جو نه آهيان. آئون سريلنڪا جو رهاڪو آهيان هيءَ منهنجي زال جيتوڻيڪ هتي جي سنگاپوري آهي پر رستن کان اڻڄاڻ آهي.”
جيئن ڪراچيءَ جي مڪرانين کي گهڻو تڻو فقط پنهنجو علائقو: چاڪيواڙو، بغدادي، لي مارڪيٽ، موسيٰ لين ۽ ان جا رستا ياد هوندا آهن اهڙي طرح سنگاپور جي مدراسين (ڏکڻ هندوستانين) کي به سنگاپور ۾ فقط پنهنجا ئي علائقا ياد آهن: سرنگون روڊ، ٽئنڪ روڊ، ڪربائو روڊ، بفئلو روڊ وغيره_جتي جو جهڳٽن ۾ رهن ٿا، يا سندن مندر آهن. انهن کان علاوه ٻئي شهر جي رستن جي خبر ڪنهن ورلي کي هوندي آهي_جيتوڻيڪ هو پيڙهين کان شهر ۾ رهيا پيا آهن.
ٿوري دير ڪار جي ڀر ۾ بيهي ٻئي همراهه جو انتظار ڪيم. جيڪو پڻ پهرين وانگر شڪل شبيهه ۾ ڏکڻ هندستاني هو ۽ اهو به سنگاپور جو ئي رهاڪو ٿي سگهيو ٿي_ڇو ته سنگاپور ۾ جيڪي چار قومون رهن ٿيون انهن ۾ تامل به هڪ آهن. پر هن دفعي پڪ ڪرڻ لاءِ پڇيومانس:
“Are you from Sinapore?”
“ييس! مان توهان جي ڪهڙي مدد ڪري سگهان ٿو؟ پئسا مٽائڻا آهن_؟” هن ڏاڍي نئڙت ۽ تحمل سان پڇيو. سنگاپور جي ماڻهن جي اها نئڙٿ واري ڳالهه مون جهڙي هر ڀليل مسافر/ پرديسيءَ کي متاثر ڪري ٿي.
“اڳتي رستو ڪيڏانهن وڃي ٿو؟”
مون پڇيومانس.
“اڳتي جي ته خبر ناهي ته ڪٿي وڃيو دنگ ڪري پر هن کان پوءِ وارو رستو آرچرڊ روڊ آهي. هونءَ توهان کي ڪيڏانهن وڃڻو آهي؟” هن پڇيو.
،مون کي وڃڻو ته واپس جوهور بارو (ملائيشيا) ڏي آهي، بڪت تيماح روڊ ڏيئي، پر جي آرچرڊ روڊ اتي ويجهو آهي ته پوءِ اهو وٺي ڪجهه اڳتي براس بساح روڊ تان ڪجهه ڪتاب وٺڻ لاءِ وڃڻ ٿو چاهيان.”
هن کلي موڪلايو ۽ دل ئي دل ۾ مون کيس ٿئنڪ يو چيو ۽ سندس چيني پرائيم منسٽر لي ڪئان ييو کي پڻ_جنهن ٻين ماڻهن کي ته ڇا، سنگاپور جي چينين کي به سڌاري ڇڏيو آهي ۽ ڪافي حد تائين نياز ۽ نئڙٿ سيکاري ڇڏي آهي.
براس بساح سنگاپور جو پراڻو ۽ مشهور روڊ آهي جنهن تي هن ٻيٽ کي لڀڻ واري انگريز حاڪم_سر اسٽلمئنفورڊ رائفلس جي نالي واري رئفلس هوٽل پڻ آهي. ان جي ڀر سان ئي براس بساح نالي ڪتابن جي ويهه پنجويهه کن دوڪانن جو ڪامپليڪس آهي. مون ٻيا ڪم پاسيرا ڪري ان تان ڪجهه ڪتاب وٺي جلدي موٽڻ چاهيو ٿي. پنهنجي پراڻي ڪار ۾ ويهي انجڻ کي اسٽارٽ ڪيم. چڱو جو ٻه چار ڏينهن اڳ ملائي ٿيل پويان ٻئي ٽائر مٽائي نوان وجهرايا هئم نه ته سنگاپور جهڙي تيز رفتار شهر مان هلندي خوف رهڻ هڪ عام ڳالهه آهي ته متان ڪو ڦيٿو اوچتو ڦاٽي پوي ته پويان انيدڙ سچي ٽرئفڪ جام ٿي ويندي. پنهنجي پراني ڪار جي انجڻ کان پڻ مطمئن هوس ته دوکو نه ڏيندي. جيتوڻيڪ پلگ ۽ سائلنسر صحيح نه هجڻ ڪري ڪجهه دونهون ۽ آواز ڪري رهي هئي. پر جيسين جپان وانگر سنگاپور وارا دونهاٽيل ۽ گوڙ وارين گاڏين تي بندش نٿا هڻن تيسين منهنجي ڇهه سال پراڻي ماڊل واري ڊاٽسن ڪار بنا ڪنهن ڊپ ڊاءِ جي بارڊر ٽپي ملائيشيا کان سنگاپور اچي وڃي سگهي ٿي. اها ٻي ڳالهه آهي ته هر دفعي سنگاپور جو بارڊر ٽپڻ وقت آرسيءَ ۾ ضرور ڏسندو آهيان ته ڪٿي پوليس وارو سڏ ڪري چئي ته نٿو ته هن ڪار کي پٺيان ملائيشيا ۾ ئي ڇڏي پوءِ بارڊر ٽپ جو سندس سهڻي ملڪ سهڻين گهٽين جو نطارو مون واري پراڻي ڪار خراب ٿي ڪري.
ٽئنگلن روڊ تان سڌو ڊرائيو ڪندي مارڪو پولو هوٽل وٽ هڪ ويڪرو رستو ڪراس ڪري ٿو جنهن جي ساڄي پاسي وارو حصو گرينگ روڊ آهي ته کاٻي پاسي وارو نيپيئر روڊ_انگريزن جو اهو هيرو اسان جي سنڌ تي 1843ع ۾ حملو ڪيو.
ٽئنگلن روڊ ٿورو اڳيان وٺي وڃڻ تي ڪانٽينينٽل ۽ منگ ڪورٽ هوٽل وٽ ٺهيل سگنل کان پوءِ اهو رستو آرچرڊ روڊ سڏجي ٿو_جيڪو سهڻن ۽ وڏن ڊپارٽمينٽل اسٽورن ۽ هوٽلن کان مشهور آهي. سگنل کلڻ تي سنگاپور جي ٽرئفڪ وري درياهه وانگر وهڻ لڳي ٿي_بنا بيهڪ جي، لس ئي لس، هلٽن ۽ ڊانيسٽي هوٽلن، ٽئنگ ۽ لڪي پلازا اسٽورن بعد ان ٽرئفڪ جي وهڪري ۾ اوچتو ئي اوچتو سستي اچي ويئي ۽ گاڏيون ٿورو چري وري بيهي ٿي رهيون ۽ نيٺ فونيڪل هوٽل وٽ سڄي ٽرئفڪ بيهي رهي پوءِ ٿوري ٿوري دير بعد رکي رکي گاڏيون جونءِ وانگر ٿورو رڙهي وري اتي جو اتي بيهي ٿي رهيون. سمجهه ۾ نه پئي آيو ته اڳيان ڇا ٿيو آهي جو گاڏين جو قطارون ٺهي ويون آهن. شايد ٻنپهرن جي مانيءَ جو وقت (Lunch-Hour) آهي، ان ڪري. پر سنگاپور ۾ ته اهڙو بندوبست آهي جو صبح جو آفيس ٽائيم تي به ٽرئفڪ ايتري جئم نٿي ٿئي.
نيٺ جڏهن ڏهه پندرهن منٽ ٿي ويا پر اسان جو معمولي چرڻ به نه ٿيو ته پڪ ڄاتم ته اڳيان ڪو حادثو ٿيو آهي. پر سنگاپور ۾ ان ڳالهه لاءِ به اهڙا بندوبست ٿيل آهن جو هڪدم ڪرين يا ٽرڪ حادثي ٿيل گاڏيءَ کي رستي تان ڇڪيو وڃي جيئن ٻين لاءِ رستو هڪدم صاف ٿي وڃي. آرچرڊ روڊ ختم ڪري ڪار براس بساح روڊ مس مس پهتي ته خبر پيئي ته پري کان جلوس اچي رهيو آهي. جنهن ڪارڻ ٽرئفڪ جئم ٿي ويئي آهي.
ڪارا تامل (ڏکڻ هندوستاني) انگوڇا ٻڌي مٿي تي ڪجهه تابوت نما شيءِ کڻي اسان ڏي وڌي رهيا هئا. تابوتن مٿان سوين مور کنڀ لڏي رهيا هئا. يڪدم سمجهه ۾ اچي ويو ته هي هندن جو ڏينهن ٿائيپوسام آهي_جيڪو گناهه بخشائڻ ۽ سکائون پوريون ڪرڻ کان مشهور آهي. مرد مختلف بتن (ديوتائن) جون مورتيون يا ٻيو سامان ننڍڙين ڏولين ۾ مٿي تي رکي هلندا آهن جن کي ڪا واٽي (Kavadi) سڏجي ٿو. ان ڪاواٽيءَ کي تارن سان ٻڌي انهن جا پوڇڙ سنوان سڌا، يا وري ڪنڍن يا سوئن ذريعي ڪاواٽي کڻندڙ جي جسم ۾ ٽنبيا ويندا آهن. اهي سوئا ۽ ڪنڍا جسم ۾ ڪيترن ئي هنڌن تي ٽنبيل هوندا آهن_خاص ڪري ڇاتي ۽ پٺ ۾. ڪي ڪي ڪاواٽي کڻندڙ ماڻهو ته اهي سوئا ڳلن، چپن ۽ ويندي ڄڀ مان به آرپار لنگهائي هلندا آهن.
هن کان اڳ مون به رڳو پڙهيو هو ته هن پاسي ڏکڻ هندستان جا هندو (Thaipusam) وڏي زور شور سان ملهائين ٿا ۽ سنگاپور ۾ ان ڏينهن تي ڪاواٽيون کڻندڙن جو جلوس سرنگون روڊ تي ٺهيل پيرونمل مندر کان نڪرندو آهي ۽ ٽئنڪ روڊ تي ٺهيل هڪ ٻئي مندر تي وڃي ختم ٿيندو آهي. پر ڏٺو ڪڏهن به نه هوم. هن دفعي اتفاق اهڙو ٿيو جو هڪ ڏينهن اڳ سرنگون روڊ تان هڪ مدراسيءَ جي دڪان تان مٺائي (لڏون، کير پڙا، ميسو پاڪ ۽ جليبيون) وٺندي انڊين دڪاندار کان سامهون آچار واري دڪان جي بند هجڻ جو پڇيو هوم ته هن ٻڌايو هو: ”آچر جي ڏينهن جي موڪل ڪري اسين به دڪان بند رکندا آهيون. پر اڄ رڳو ان ڪري کوليو اٿم جو سڀان وري اسان جو مذهبي ڏينهن آهي جنهن ڪري سڀان به بند رکڻو پوندو.”
پر ان وقت به مون کي ياد نه رهيو ته ٻئي ڏينهن ٿائيپوسام آهي جيڪو سنگاپور ۽ ملائيشيا ۾ ڏياري ۽ هوليءَ وانگر وڏي پيماني تي هندو ملهائين ٿا_خاص ڪري ٿائيپوسام جو جلوس ٿيڻ ڪري سڀ ڏسن ٿا. اهي ماڻهو مٿي تي ڪاواٽيون رکي هلندا آهن جن ۾ چڱو بار هوندو آهي ۽ انهن جون رسيون لوهي سوئن سان جسم ۾ گهيڙي تتل رستن يا مينهوڳيءَ جي صورت ۾ گپ واران رست تان سڄو سڄو ڏينهن پيرين اگهاڙا هلندا آهن. وري ٻي سال ٿايپوسام لاءِ ساڳيا يا نوان ماڻهو ڪاواٽي کڻڻ جي سُکا ڪندا آهن. نه فقط هندو پر ڪڏهن ڪڏهن هتي جا ڪي چيني يا ڌاريا پڻ. جيئن واپس ملائيشيا ۾ اچي خبر پيئي ته ڪوالالمپور ۾ هڪ آسٽريلين همراهه ڪارل بيلي، ان موقعي تي ماڻهن جي نظر جو مرڪز رهيو. هي همراهه 1976ع کان 1979ع تائين ڪوالالمپور ۾ آسٽريليا جي هاءِ ڪميشن ۾ هو. اُتي هڪ دفعي ماڻهن کي باتو_چُرن (Batu-Caves) ڏي همت ۽ صبر سان اهي ڪاواٽيون کڻي ويندو ڏسي پاڻ به ڪا سُکا ڪيائين ته اها پوري ٿئي ته پنجن سالن لاءِ، هر ٿائيپوسام واري ڏينهن اچي ڪاواٽي کڻندو. سو اڄ ڪلهه آسٽريليا کان خاص هلي ملي ملائيشيا ۾ اچڻ جو سندس اهو ئي سبب هو. هتي جا غريب ڏکڻ هندستاني هندو_جسم ۾ سڪل ۽ رنگ ۾ ڪارا، پنهنجي وچ ۾ هڪ ٿلهي متاري قداور ۽ ڳاڙهي اڇي رنگ جي ولائتي ماڻهوءَ کي ڏسي خوشيءَ مان ڪپڙن ۾ نه پئي ماپيا. ڪنهن چرچي ۾ چيو: “ڏاڍو سٺو ٿيو. لارڊ موروگا يا ديوتا سبرانيم_جنهن کي ريجهائڻ لاءِ هي ڪشٽ ڪشالا سَٺا وڃن ٿا، اهو ريجهي يا نه پر هي آسٽريلين راڻو ته سرچي، ڳاڙهو تلڪ هڻي انگوڇو پائي، پير اگهاڙا ڪري، منجهائن هڪ ٿيو پيو هلي.”
مٿي تي ڪاواٽي رکي هلڻ کان علاوه ننڍڙا_منجيءَ جيڏا گاڏا (Chariot) پڻ ڇڪيا ويندا آهن. سنگاپور ۾ ان وقت براس بساح روڊ تي هڪ همراهه هڪ اهڙو گاڏو ڇڪيو پئي ويو جنهن تي سندن گنيش ديوتا ويٺل هو. اهو گاڏو هٿن سان نه پر ڪاواٽيءَ وانگر سنهين لوهي تارن سان ڇڪبو آهي جن تارن جو هڪڙو پاسو ته ان گاڏي ۾ ٻڌل هوندو آهي ۽ ٻيو ڇڪيندڙ جي پٺيءَ جي کل ۽ گوشت ۾ ڪنڍين ذريعي ڦاٿل هوندو آهي. اهڙا گهٽ ۾ گهٽ پنجاهه کن مڙيل ڪنڍا ان ڇڪيندڙ همراهه جي پٺيءَ ۾ ٽنبيل هئا ۽ منهن مٿو سڄو ڀڀوت ٿيل_چن، ميٽ يا ڪنهن ٻئي ٻوري مان. سندس اڳيان پويان ويهه پنجويهه پيرين اگهاڙا ڪفنين ۾ مرد ۽ تکن رنگن جي ڪاٽن جي ساڙهين ۾ عورتون هيون. سخت گرميءَ کان پگهر سندن جسم تان ٽمي رهيو هو_۽ پان جي پڪ چپن جي پاسن کان. پر “ويل” “ويل”_مرحبا، مرحبا جا نعرا هڻندا ڪاواٽي کڻندڙن کي همٿائي ايڏانهن ساڄي پاسي_آرمينين اسٽريٽ يا پينانگ روڊ ڏي مڙيا پئي. هڪ ميڙ جي پويان ٻيو، ۽ ٻئي پويان ٽيون ميڙ هو.
ائين جسم ۾ تارون ٽنبي ڪاواٽيون يا گاڏا کڻڻ وارا هڪ نه ٻه نه پر ڪيترائي هوندا آهن. سڀ کان گهڻا (ٻئي ڏينهن اخبار ۾ آيو ته) ڪوالالمپور ۾ هئا. اتي اٽڪل ٻه هزار کن ماڻهن بدن ۾ اهڙيون تارون ٽنبي باتو چرن ۾ ٺهيل شري موروگا مندر ۾ آيا هئا. هر هڪ ڪاواٽي کڻندڙ سان گڏ سندس مائٽ، دوست هوندا آهن. انهن ۾ ڇوڪريون ديوتا سندرامنيم کي آڇڻ لاءِ کير يا ماکي، کنڊ، ڳني جي رس، ۽ ڏونگهين سان ڀريل لوٽا ۽ ٿالهه کڻي هلنديون آهن. آسٽريلين همراهه ڪارل بيليءَ سان گڏ سندس ڌيءَ ۽ زال کير جو لوٽو کڻي هلي رهيون هيون_جنهن کي پڻ ڪاواٽي سڏين.
ملائيشيا جي هڪ ٻئي وڏي شهر اپوح (Ipoh) ۾ اٺ سئو کن ماڻهن، پنهنجيون سکائون پوريون ڪرڻ لاءِ اهي ڪاواٽيون کنيون. ان شهر ۾ اهو جلوس جالان (شاهراهه) سنگائي پاري تي ٺهيل مندر ماريامان تان شروع ٿيو ۽ پنجن ڪلوميٽرن جو مفاصلو طئي ڪري جالان راجا تان شروع ٿيو ۽ پنجن ڪلوميٽرن جو مفاصلو طئي ڪري جالان راجا موسيٰ عزيز (پراڻو ائنڊرسن روڊ) تي سبرانيم مندر تي ڇوڙ ڪيو.
انهن جلوسن ۾ نه فقط عام ماڻهو پر وڏا وڏا ماڻهو پڻ_مذهب يا مشهوري کان اچيو نڪرن. ڪوالالمپور واري جلوس ۾ ملائيشيا جو ورڪس منسٽر_مسٽر سئمي ويلو پڻ هو جيڪو اصل ته ڏکڻ هندستاني جو تامل هندو آهي پر سندس ابا ڏاڏا سالن کان ملائيشيا ۾ اچي رهيا ان ڪري هاڻ هو ملائيشيا جي قوميت رکي ٿو ۽ ملائيشيا جو انڊين سڏجي ٿو. ان کان علاوه هائوسنگ ۽ لوڪل گورنمينٽ جو ڊپٽي وزير ايس. سبرانيم، صحت جو ڊپٽي وزير داتڪ.ڪي پائمانابان ۽ ٻيا ڪيترائي ڏسڻ وارا ۽ فوٽو گرافر هئا_خاص ڪري يورپ، آمريڪا پاسي کان آيل همراهه تماشو ڏسڻ لاءِ قطارن ۾ بيٺل هئا. آءُ به جڏهن هڪ ٻن اهڙن ڪاواٽي (Kavadi) کڻڻ وارن جي ويجهو لنگهيس ته ڪار کي بيهاري کين چتائي ڏسڻ لڳس. سوئا ۽ تارون سندن ڇاتي ۽ پٺيءَ جي کل ۽ گوشت مان ائين ٿي لنگهيا جيئن مڇيءَ جي وات مان ڪنڍو آر پار لنگهي. پر اهو واقعي صحيح آهي ته انهن هنڌن تان رت بنهه نٿو نڪري_يا اڳهين ان کي سڪايو وڃي ٿو. يا ڪي اهڙيون دوائون ۽ ديسي نسخا استعمال ڪيا وڃن ٿا. ملاڪا جي ملٽري اسپتال جي ڊينٽل سرجن_ميجر داس سان ان بابت ڳالهه ٿي ته هن ٻڌايو:“سمجهه ۾ نٿو اچي. ميڊيڪل سائنس ۾ ته اهڙي ڳالهه نا ممڪن آهي ته ڪنهن جي جسم ۾ ڪپ، ڪانٽو يا ڪنڍو چڀجي پر رت نه نڪري. پر اها ڳالهه آهي جو جيڪي ماڻهو ٿائيپوسام واري ڏينهن تي ڪاواٽي کڻن ٿا، اهي ان ڏينهن جي تياري مهينو کن اڳ کان ڪن ٿا. پوءِ انهن کي Diet _ بک تي رکيو وڃي ٿو، يا فقط ڀاڄيون کارايون وڃن ٿيون ۽ ڪجهه جڙيون ٻوٽيون ۽ گلن ٻوٽن جو تت پڻ. آئون ته ڪرسچن آهيان پر منهنجي ماءُ هندو آهي ۽ هن پڻ ڪا سُکا پوري ٿين تي چار سال اڳ ڪاواٽي کنئي هئي، پر بدن مان رت ڦڙو به نه نڪتو هوس.”
آئون سنگاپور جي ان مشغول روڊ تان جلوس کي ڀر سان ڏسڻ لاءِ گهڻي دير ترسي نه سگهيس جو جيئن ئي اڳيان جاءِ خالي ٿي ته رستي تي بيٺل سنگاپور جي چيني، سک، تامل ۽ ملئي ٽرئفڪ پوليس وارن سيٽي وڄائي ڪارن، لارين کي اڳيان رڙهڻ لاءِ اشارو ڪيو ٿي. ۽ هونءَ به آئون براس بساح روڊ جي منهن وٽ ته پهچي چڪو هوس جتان بيڪولين اسٽريٽ شروع ٿئي ٿي. ٿوروئي اڳيان واٽرلو اسٽريٽ ۽ Queen اسٽريٽ اچڻ بعد چوٿون نمبر گهٽي وڪٽوريا اسٽريٽ آئي جنهن ۾ کاٻي پاسي مڙي تائي_پان هوٽل جي هيٺيان پهري ۾ ٺهيل ڪنگس پارڪنگ ۾ ڪلاڪ کن لاءِ گاڏي پارڪ ڪري شاپنگ وڃي ڪيم. پارڪنگ جي گهڙڻ واري لنگهه وٽ انچارج ملئي ڇوڪري ڪنن تي واڪ مين ٽيپ رڪارڊ لڳائي چيغم به کائي رهي هئي ته گاني جي ڌن تي لڏي به رهي هئي.
“بوليح سايا ليتاڪ ڪيريٽا سايا ڊي سيني_” (ڪار ڀلي هتي پارڪ ڪريان؟) مون ملئي زبان ۾ پڇيومانس.
“بوليح” (ڀلي) هن مرڪي جهيل مان وراڻيو ۽ ڪار کي اندر ڪرڻ جو وقت لکي ڏنو جيئن ٻاهر نڪرڻ وقت ٽائيم ڀيٽي پئسن جو حساب ڪري سگهي.
سنگاپور ۾، اسان جي ملڪ وانگر ڪٿي به رستي يا دڪان هوٽل اڳيان ڪار بيهاري نٿي سگهجي. پارڪنگ لاءِ وڏين هوٽلن يا ڊپارٽمينٽ اسٽورن ۾ هيٺ (انڊر گرائونڊ) تي يا مٿين ماڙين تي خاص جايون ٺهيل ٿين جتي ڪارون بيهي سگهن ٿيون. هر هڪ هنڌ جي جدا جدا پارڪنگ في آهي. مثال طور تائي_پان هوٽل جي هيٺيان واري ڪنگس پارڪنگ جي في ٻه ڊالر (پندرهن رپيا کن) ڪلاڪ جا آهن جو هيءَ شهر جي وچ واري جڳهه ايئن آهي جيئن ڪراچيءَ جي مشغول هنڌن: بوهري بازار، طارق روڊ يا وڪٽوريا روڊ واري. شهر کان ٻاهرڀرو هنڌن تي مسواڙ ڪجهه گهٽ آهي ۽ شام جو پنجين کان وٺي صبح تائين انهن سڀني هنڌن تي في فقط هڪ ڊالر آهي. انهن پرائيويٽ پارڪنگ وارين جڳهن کان علاوه جتي جتي به خالي پٽ آهي اتي بيهارڻ تي سرڪار پئسا وٺي ٿي جنهن لاءِ پارڪنگ جون سرڪاري ٽڪيٽون استعمال ڪبيون آهن جيڪي ڇهن ڊالرن ۾ ڏهه ملن ٿيون ۽ ڪلاڪ کن بيهارڻ لاءِ هڪ ٽڪيٽ رکي آهي.
ڪار پارڪ ڪري ٻاهر نڪتس ته وري ساڳي ملئي ڇوڪريءَ مرڪيو ۽ ائين تڪلف طور پڇيو: “ڊي مانا اوگڪ داتنغ_” ڪٿان توهان اچو پيا.
(Dari Mana Awak Datang?)
“دريپادا نگارا اواڪ”. (تنهنجي ئي ملڪ مان).
“آئون ملائيشيا جي نه آهيان. ملئي ضرور آهيان پر منهنجي قوميت (Nationality) سنگاپوري آهي.” هن درستگي ڪئي. ۽ مون به کلندي پڇيومانس:
“سنگاپور جو ماڻهو ٿي رهڻ سٺو يا ملائيشيا جو_؟”
“سنگاپور جو.” هن وڏي ڀروسي سان وراڻيو.
“ڇو ڀلا_؟” مون پڇيومانس.
“بس ائين ئي. هتي مزو آهي. سنگاپور ملائيشيا کان وڌيڪ ماڊرن آهي. آئون گهڻو پڙهيل نه آهيان ته به ههڙيون نوڪريون ڪري هن عمر ۾ به ڪمائي سگهان ٿي. هتي گهمڻ ڦرڻ جا به گهڻا مزا آهن.”
“اهو ته آهي پر سڄي عمر هن نوڪريءَ تي ته ڀاڙي نٿو سگهجي.”
وڌيڪ به پڙهڻ کپي يا ته ڪو هنر سکڻ کپي. هن قسم جي چوڪيداري/ رکوالي ٽائيپ نوڪري ته سست بڻايو ڇڏي.” مون شايد هن ملڪ ۾ رهندڙ سندن ٻي قوم_چينين کان متاثر ٿي کيس نصيحت ڪئي. جيڪي ماڻهو پڙهائيءَ توڙي هنر ۽ پورهئي ۾ اهڙا مڙس ماڻهو آهن جو سڄي ملڪ جي ايڪانامي سندن هٿن ۾ اچي ويئي آهي. ۽ ملئي ماڻهو کڻي چئجي ته وڌيڪ توڪلي هجڻ ڪري_يا ڪن جي چواڻي، ٿوري ۾ ئي شڪر ڪري، خوش رهڻ ڪري_يا سستيءَ سبب يا وڌيڪ محنت کان لنوائڻ ڪري ان قسم جو هيٺائيون نوڪريون ئي ڪن ٿا ۽ جيڪي ڪجهه ڪمائين به ٿا ته اهو چينين وٽ ئي اچيو خرچ ڪن ٿا. نتيجي ۾ ڏٺو وڃي ته چيني خوشحال ٿيندا وڃن_محنت، جفاڪشي، پورهئي ۽ خيال سان خرچ هلائن ڪري ۽ هي ملئي جيڪي هن ڌرتيءَ جا اصل باشندا آهن، اهي، سست، هٿ ڦاڙ هجڻ ڪري، رسم رواجن جي خرچن کي هروڀرو پورو ڪرڻ، منهن مٿي رکڻ جي چڪر ۽ ٻاهريون ڏيک برقرار رکڻ ڪري معاشي توڙي علمي ۽ هنري طرح ههڙي دور ۾ به پٺتي پوندا وڃن. کين ائين پٺتي رکڻ ۾ ٿي سگهي ٿو چينين جو به هٿ هجي.
هڪ دفعي ملاڪا جو ڪڪڙيون وڪڻندڙ هڪ همراهه ٻڌائي رهيو هو ته هو سنگاپور مان ڇو لڏي ملائيشيا آيو. “جيتوڻيڪ مون سنگاپور مان مڪينيڪل انجنيئرنگ ۾ ڊپلوما ڪئي،” هن ٻڌايو، “پر سنگاپور جي حڪومت جيڪا چينين جي هٿ ۾ آهي، اهي نٿا چاهين ته اسين سنگاپور وارا ملئي ماڻهو به مٿڀرا ٿيون. ان ڪري سنگاپور ۾ اسان گھڻا تڻا ملئي هيٺاهان ڌنڌا ڪن ٿا، جهڙوڪ: ڪلارڪ، نوڪر، چوڪيدار، چانهه وغيره وغيره. ان ڪري ٻين جي نظر ۾ هر ملئي ماڻهو_چاهي وڏي نوڪريءَ ۾ هجي_نيچ لڳي ٿو. ان ڪري پڙهيل ڳڙهيل ملئي کي ته اهو گهٽتائيءَ وارا احساس هيڪاندو تڙپائي ٿو. ان ڪري مون سوچيو ته سنگاپور جي اهڙي آفيسريءَ کان ملائيشيا ۾ عزت جو ڌنڌو سٺو آهي_جتي ٻيا به منهنجا ڀائر گهڻا آهن.”
بهرحال اهي ڳالهيون تازيون ٻڌل هيون ان ڪري هن پارڪنگ واري جاءِ جو انچارج پڻو_يا چوڪيداري، هڪ ملئيءَ کي ڪندو ڏسي ڌيان ۾ اچي ويون.
مٿي ڏنل پيرومل مندر جو ذڪر ڪيو اٿم. اهو سرنگون روڊ تي اڳيان وڃڻ تي ڪجهه سنهين گهٽين: بفئلو روڊ، ڪربائو روڊ، هندو روڊ، ويرسوامي روڊ، برما رود بعد هڪ پڪو رستو: ڪچنر روڊ اچي ٿو. ان بعد پيرومل روڊ آهي. جنهن جي ڪنڊ تي اهو مندر آهي. هن مندر جي اصل بلڊنگ ته 1855ع ۾ ٺهي هئي پر پوءِ وقت جي طوفانن ۾ اها ڊهندي ڊهندي پٽ ٿي ويئي. ان بعد ساڳي نموني جي نئين عمارت هن پاسي جي مشهور ۽ امير انڊين واپاريءَل مسٽر گووندا سواميءَ ٺهرائي. ان مندر جو فقط اڳيون دروازو جنهن تي ڪئين هندو ديوتا ۽ ديويون ٺهيل آهن_جنهن کي راجا گوپو رام ٿو سڏجي، ان تي پنج لک ڊالر خرچ آيو هو. گووندا سوامي پلائيءَ جي اولاد جو اڃان تائين واپار سنگاپور ۽ ملائيشيا جي شهرن ۾ پکڙيل آهي جيڪو سندس پوٽا پڙپوٽا هلائين پيا_خاص ڪري گووندا سواميءَ جا سيڌي ۽ پسارڪي شين جا هٽ.
ٿائيپوسام کان علاوه هتي هڪ ٻيو به هنن جو تهوار پونگال نالي ملهايو وڃي ٿو جيڪو هولي، ڏياري يا ٿائيپوسام کان ننڍي پئماني تي ٿئي ٿو. خاص ڪري سائوٿ آفريڪا، ٽرنيڊا، ممباسا، انگلنڊ يا ٻين اهڙن هنڌن تي جتي انڊيا جا هندو رهن ٿا. ٿي سگهي ٿوهي تهوار به ٿائيپوسام وانگر سڄي هندستان:تامل ناڊو ۽ ملائيشيا ۾ جيڪي هندو رهن ٿا انهن ۾ نوي سيڪڙو ڏکڻ هندستان جي هنڌن جي هندن جو آهي سو پونگال هتي پڻ ملائيشيا جي ڪن شهرن_خاص ڪري پينانگ ۽ اپوح ۾ ملهايو وڃي ٿو. هي جشن سٺي فصل لهڻ جي خوشيءَ ۾ هوندو آهي. هن جشن ۾ هڪ متاري ڍڳي کي هار ڪنٺيون پائي، گلن سان سينگاري، پاڙي جا پريا مڙس رنگين رسين سان وٺي شهر جو گشت ڪندا آهن. پٺيان پٺيان ڪنوارين توڙي پرڻيل زالون مٺائي ۽ گلن جا ٿالهه کڻي هلنديون آهن. هي راڳ روپ ۽ کاڌا پيتا سانده ٽي ڏينهن پيا هلندا آهن.