ڪانگ_عاشقن جو فئوريٽ پکي.
گذريل سال هتي ملائيشيا ۾ ڪانگ مارڻ جي مهم هلائي ويئي. جنهن ۾ شهر جي ماڻهن هفتي اندر هزارين ڪانگ ڍيري ڪري ڇڏيا. اڄ کان پندرهن سال کن اڳ پڻ ملائيشيا جي ڪجهه شهرن ۾ ڪانگ ماريا ويا هئا، ۽ نه فقط ڪوالالمپور واري علائقي ۾ ڪوڙڪن، بندوق ۽ گليلن سان ڏهه هزار کن جيئرا توڙي مئل ڪانگ گڏ ڪري هڪ وڏي کڏ ۾ پوريا ويا هئا. ان بعد ڏهاڪو کن سال ڪانگن جو تعداد ان حد تائين نه وڌيو جو ماڻهو دانهون ڪوڪون ڪن. پر هاڻ ويجهڙائيءَ ۾ ڪانگن جو آزار ايترو وڌي ويو جو اخبارن ۾ ماڻهن جو رڙيون خطن ۽ خبرن وارن ڪالمن ۾ اچڻ لڳيون هيون.
ڪانگن ۾ سڀ کان گهڻو شايد پينانگ رياست جي ماڻهن کي تپايو جو اتي جي ماڻهن جون دانهون ڪجهه وڌيڪ ئي ٻڌڻ ۾ آيون ٿي.
“ڪانگ ڀلا توهان کي ڪهڙي تڪليف رسائين ٿا؟” انهن ئي ڏينهن ۾ آئون پينانگ ۾ هوس سو هوٽل جي هڪ بئري کان پڇيم.
“ڪانگ ٽي وي جي انٽينائن تي ويهي، انهن کي نقصان رسائين ٿا،. هن وراڻيو. ۽ دريءَ اڳيان لنگهندڙ هڪ ٿلهي متارو ڪانگ ڏي اشارو ڪندي چيو: “ائنٽينا کي ڪيرائڻ لاءِ ههڙا ٻه ڪانگ ڪافي آهن. اسان جي گهر جي ائنٽينا کي پڻ ڪيترائي ڀيرا چٻو ڪري چڪا آهن.”
ملائيشيا م گهڻي مينهن وسڻ ڪري گهرن جون ڇتيون پاسيريون ٺاهيون وڃن ٿيون جيئن پاني گڏ ٿي ناري مان وهڻ بدران سنئون سڌو هيٺ ترڪندو وڃي. ڳوٺاڻن گهرن جو اهي پاسيريون ڇتيون ڪاٺ ۽ ڪک ڪانن جون ٺاهين ۽ شهري گهرن جي ڇتين مٿان گهڻو ڪري ڳاڙهي رنگ جون سنهيون سرون (کپريل) رکيون وينديون آهن جيڪي هلڪيون ۽ ٽاڪئون ٿين ٿيون. ڪانگن جي وهڻ ڪري اهي سرون پٽ تي ڪري نه فقط ڀڄن ٿيون پر ڪڏهن ڪڏهن ماڻهن ۽ موٽرن جي مٿان ڪري انهن کي پڻ نقصان رسائين ٿيون.
پينانگ ٻيٽ جي ٻئي پاسي بٽر ورٿ شهر ۾ هڪ پراڻي ملئي واقفڪار هاشم الدين جي گهر ويس. سندس پوڙهي ماءُ ڪانگن کي پٽون پاراتا ڏيندي مون کان پڇيو: “ابا توهان جي ملڪ ۾ به ڪانگ آهن يا اها باهه رڳو هتي ملائيشيا ۾ پيئي ٻريئ”
کلي چيومانس:“ماچي! (ملئي زبان ۾ ماسيءَ کي ماچي چون) ڪانگ اسان جي ملڪ به ڏنگايون ڪن ٿا پر اسان سنڌين اڳيان ڪانگ جي گلا سوچي سمجهي ڪجانءِ. هو ڪارو آهي، ڪوجهو آهي پر اسان لاءِ بيحد پيارو آهي. هو سڪ جو سنديشو کڻي اچي ٿو. اسان جي پاسي هو عاشقن جو فئوريٽ پکي آهي. اسان جي ملڪ ۾ ڪانگ کيانتو ڏيئي انهن مهمانن جي آمد جو پڻ اطلاع ڪندو آهي جن آئي من سرهو ٿئي. اسان جي ملڪ ۾ ڪانگ پيار جو قاصد سمجهيو ويندو آهي جنهن قرب ڀري ڪانگل کي اڏائڻ بدران اسان وٽ آڌر ڀاءُ ڪيو ويندو آهي. آءُ ڪانگا ڪر ڳالهه مون سان مون پرين جي. جيسين انگريزن ٽپال ۽ تار کاتو شروع نه ڪيو هو تيسين موملون_خاص ڪري ڪڇ ڀوڄ، جوڌ مڪران جون، نياپا موڪلڻ لاءِ ڪاڪ جا ڪانگ اڏائينديون هيون ۽ سدا سهڻا راڻا پنهنجي دل، جگر جا ٽڪرا ۽ آخري نشانيون موڪلڻ لاءِ ڪانگ Hire ڪندا هئا. جن کي توهان هينئر Fire ڪرڻ جي موڊ ۾ آهيو.
آءُ ڪانگا تو ڏيان ڪڍي جان جگر جيرو،
ته وڃي کاءُ ولايت ۾ جتي محبوبن جو ديرو،
ته من پڇن هڪ ڀيرو، ته هيءَ قرباني ڪنهن ڏني.
هاشم جي پوڙهي ماءُ کي منهنجيون ڳالهيون بنهه نه وڻيون. پوڙهي ماڻهوءَ جي ڳالهه کي هونءَ به رد ڪڍ ڏي ته هڪدم چڙي پوندو آهي. سو ڪانگ جي ايڏي تعريف ٻڌڻ ته نياپا کڻي ايندو آهي، کائنس بنهه سٺو نه ٿيو. چڙ مان مٿي تي هٿ هڻي چيائين:
“اهو توهان وٽ عشق جا نياپا کڻي ايندو هوندو. هتي ملائيشيا ۾ ته ڪانگ سڄي پاڙي جو ٻهر ۽ مئل ڪوئن ڪڪڙن جا هڏائان پڃرا کڻيو ٿو اچي پوءِ يا گهر گونهه ڪندو آهي يا ڇت تي ڦٽا ڪري ويندو آهي جن جي ڌپ هفتو هفتو پيئي هلندي آهي.. سندس اهو موڊ ڏسي ماٺ ٿي ويس نه ته اڃان ٻڌائڻ وارو هوس ته ڪانگ نه فقط سنڌ پر سڄي هند ۾ پڻ ڳايو وڃي ٿو:
“ڪاگا سڀ تن کائيو،
چُچُن کائيو ماس،
دو نينا مت کائيو،
انهين پيا ملن ڪي آس.
ملائيشيا جي يونيورسٽي آف سائنس جو پروفيسر جي_ڪي_چارلس ڪانگن تي مڃيل اٿارٽي آهي. هن سڄي ڄمار ڪانگن تي کوجنا ڪئي آهي. تنهن ٻڌايو ته ڪانگن جي وڌندڙ ڏنگاين لاءِ ماڻهن کي ئي ڏوهه ڏيڻ کپي جيڪي گهر جو ٻهر ۽ بچيل سچيل کاڌو پلاسٽڪ جي ٿيلهيءَ ۾ بند ڪرڻ بدران ائين اڇليو ڇڏين. جن کي پوءِ ڪانگ ۽ ڪوئا هڪ طرف لوئي جيڏانهن ڪيڏانهن پکيڙين ٿا ته ٻئي طرف ان کي کائي ٿلها متارا ٿين ٿا.
پروفيسر صاحب ٻڌايو: “ڪانگن کي بندوق سان مارڻ مان ڪو خاص فائدو ناهي. سٺو طريقو اهو آهي ته ماڻهو صفائيءَ تي زور ڏين. ڇاڪاڻ جو گندگيءَ ڪري ڪوئن ۽ ڪانگن جي ويجهه ۾ واڌارو اچي ٿو. خاص ڪري کاڌي جي اوبر سوبر کي ٿانئيڪي هنڌ تي اڇلائڻ کپي جتان ميونسپالٽيءَ جي گاڏي هڪدم ميڙي وڃي.
“ڪانگن جي خاتمي جو هن ٻيو طريقو اهو ٻڌايو ته ته سندن آکيرا ڊاهي آنن يا ٻچن کي ناس ڪرڻ کپي. 1973ع ۾ پينانگ ٻيٽ تي ڪانگن جي آدمشماري ٻه هزار کن مس هئي ۽ هاڻ ٻارهن سالن اندر چئوڻي پنجوڻي ٿي ويئي آهي. ملائيشيا ۾ ڪانگ جهڙو ڪنو پکي اصل بنهه نه هو. هن صديءَ جي شروع ۾ ڪجهه جهازي سريلنڪا کان ڪجهه ڪانگ ڦاسائي هيڏانهن ڪئري ٻيٽ تي کڻي آيا. (جيڪو ڪولالمپور جي ويجهو آهي) ۽ پوءِ ڏسندي ڏسندي سڄي ڪولالمپور ۽ اوسي پاسي جي شهرن ۾ ٽڙي پکڙي ويا. هاڻ ملائيشيا ۾ جتي ڪٿي ڪانگ نظر اچن ٿا.”
هتي جو ڪانگ سنڌي ڪانگ کان ٿلهو ۽ ڳچيءَ جي کنڀن سوڌو ڪارو ٿئي ٿو. اهڙا ڪانگ ڪوئيٽا ۽ ايران ۾ نظر اچن ٿا.
ڪانگن کان بيزاريءَ جو ذڪر ڪجهه عرصو اخبارن ۾ ماڻهن جي وات تي جڏهن هليو ته سرڪار نيٺ سخت قدم کڻڻ جو فيصلو ڪيو. مختلف ميونسپالٽين طرفان هن پکيءَ کي مارڻ لاءِ ڏينهن ۽ انعام مقرر ڪيو ويو ته ان ڏينهن تي صبح کان وٺي ڪانگن تي ٺا ٺا ٿي وڃي. ڪٿي به وهڻ نه ڏجين. في پڇ جيئري يا مئل ڪانگ لاءِ ڏيڍ ڊالر (ڏهه رپي کن) انعام. جيئن پاڻ وت ڍور ڍڳي ٻڪري رڍ جي ڳڻپ لاءِ “ڪن” لفظ استعمال ٿيندو آهي تيئن ملئي زبان ۾ جانور توڙي پکيءَ لاءِ “EKOR” يعني “پڇ. ڳڻبو آهي.
هن وقت منهنجي ٽيبل تي اهو دلچسپ پوسٽر پڻ رکيو آهي جيڪو ميونسپالٽيءَ وارن ڪانگن کي مارڻ لاءِ شهر جي ڀتين تي هنيو هو. پوسٽر تي هڪ ڪانگ صاحب جو رنگين ڪارٽون آهي. (يعني پاڻ ته ٿيو بلئڪ ائنڊ وائيٽ باقي ڪپڙا ۽ بئڪ گرائونڊ جو ٻيون شيون رنگين ڏيکاريل اهن. همراهه جيل جي لوهي تارن پويان پنهنجا کنڀ کولي بالم ٿيو بيٺو آهي. پٺيان ڦاهيءَ جي سرڪڻ ڦاهيءَ جي سرڪڻ لڏي رهي آهي. سندس ڳچيءَ ۾ هار وانگر پيل تختي تي سندس مرڻ جي تاريخ لکيل آهي. ڳاڙهي رنگ جو ڪوٽ ۽ مٿي تي ڪاسٽرو ٽائيپ ٽوپي رکيل آهي. آخري وقت تي کيس گارين سان گڏ گلدستو پيش ڪرڻ واري اها عزت افزائي خبر ناهي ميونسپالٽي وارن ڏني آهي يا آرٽسٽ پنهنجي طرفان. ڪانگ بهادر جو وات_يعني چهنب سڄي کليل آهي. عوام اڳيان شايد آخري تقرير رهيو هو. سندس ان تصوير مٿان وڏن اکرن ۾ لکيل آهي: HAPUSKAN GAGAK _ يعني ڪانگ کي ناس ڪريو. ملئي زبان ۾ ڪانگ کي گاگاق چئجي ٿو. ان اطلاع هيٺيان سندس سر جي قيمت لکيل آهيل
BAYARAN 1.50 DOLLARS SE EKOR
في پڇ ڪانگ جي قيمت ڏيڍ ڊالر. هتي جو ننڌڻڪو ڪانگ راءِ ڏياچ ته آهي ڪونه جنهن جي سر جي قيمت سونين گنين جو ٿالهه رکيو وڃي. هر وقت ٿڪ بجو کائيندڙ هن پکيءَ لاءِ هتي ڏيڍ ڊالر به گهڻو ٿيو.
پينانگ شهر جي ميونسپالٽيءَ جو سيڪريٽري سردار تعبير سنگهه نالي هڪ سک آهي جنهن جا ڏاڏا پڙڏاڏا امرتسر پنجاب کان لڏي هتي آيا هئا تنهن پنجابيءَ گاڏڙ اڙدوءَ ۾ ٻڌايو:
،سرڪار هي پکي ڪهڙو چڱو مڙس آهي. سندس بڻ بڻياد ته اسان به صفا چٽ ڪرڻ نٿا چاهيون. ڇو جو هن پکيءَ مان ڪجهه فائدا پڻ اهن. جهڙوڪ: ڪوئن کي کائي ناس ڪري ٿو. روزانو رستن تي مئل نانگ، سانڊن، ڳوهن ۽ ڪڪڙين جي صفائي ڪري ٿو_جيئن هندستان پاڪستان ۾ اهو ڪم ڳجهون يا ڀنگياڻيون ڪن ٿيون. اسان ڪانگ جي فقط گهڻائي ختم ڪرڻ چاهيون ٿا. ڇو جو هاڻ هو ايترو وڌي ويا آهن جو راڄ ۾ رڙ پئجي ويئي آهي. وٺين جي ڊپ کان ماڻهن وڻن هيٺان ويهڻ ڇڏي ڏنو آهي. رسيس ۾ اسڪولي ٻار ڪا شئيءِ نٿا کائيو سگهن. ۽ ساڳي وقت هيليڪاپٽرن ۽ هوائي جهازن جي اڏام لاءِ پڻ مسئلو پئدا ڪيو اٿن....”
بهرحال مقرر تاريخ کان ملائيشيا ۾ ڪانگ جي خلاف مهم شروع ٿي ۽ ان ۾ ڪو شڪ ناهي ته سرڪار توڙي عوام پوري زور شور سان حصو ورتو ۽ ڪوالالمپور جهڙن شهرن ۾ ته پهرين ٻن ڏينهن ۾ ئي ٿي، اخباري اطلاع موجب، چوڏهن هزار ڪانگ ماريا ويا ۽ اهڙي طرح هفتي اندر ڪانگ جو تعداد ايترو گهٽ ڪيو ويو جو هاڻ آسمان تي ورلي ڪو ڪانگ نظر اچي ٿو.