گهر ۾ ڏار/ڏڦيڙ
ان وقت سڄي قوم هڪڙي عجيب مونجهاري ۾ مبتلا هئي. ڏکڻ وارن علائقن ۾ غلامي جو رواج هيو. اترين علائقن ۾ غلامي ۽ برده فروشي تي پابندي مڙهيل هئي. اهڙي طرح سڄو ملڪ ٻن حصن ۾ ورهائجي ويو هو. آزاد ۽ غلام علائقا. اهي ٻيئي حصا غلامي جي مسئلي تي پنھنجي سوچن ۾ تمام گهڻو انتھا پسند ٿي ويا هيا.
آمريڪي، ”خانا جنگي“ سول وار کان چاليھہ سال اڳ ۾ جي زماني جو عجيب دؤر هيو. ان سڄي دؤر ۾ سموريون قومون مخالف، ان قسم جي مخالفت ۽ رضامندي جي توازن جي ور چڙهي ويون هيون. 1820ع ۾ ان توازن کي برقرار رکڻ جي لاءِ هڪڙو باهمي معاهدو ڪيو ويو. ان حوالي سان رياست ”مين“ آمريڪي وفاق ۾ انسداد غلامي جي حامي ۽ ان جي مخالفت جي حيثيت سان شامل ڪئي ويئي. اهڙي ريت پو بہ اهو ئي توازن برقرار رهيو.
هن معاهدہ جي هڪڙي اهم پيرا عھد مقدس چورائي ٿي. ان حوالي سان ٻنھين پارٽين اهو عھد ڪيو هو تہ لوزيانا جي علائقي ۾ جنھن کي اڃان تائين رياست جي حيثيت حاصل نہ ٿي هئي، اتي غلامي هميشہ هميشہ جي لاءِ ممنون قرار ڏني ويندي. غلامي جي حامي ۽ مخالف ڌرين ٻنھين ان مقدس عھد تي عمل ڪرڻ جو واعدو ڪيو.
آمريڪي اتر ۽ ڏکڻ وارن رياستن ۾ غلامي جي مسئلي تي اختلاف تہ اڳ ۾ شديد ٿي چڪا هيا. جنوري 1854ع ۾ اهي اختلاف اڃان بہ وڌيڪ وڌي ويا. ٿيو ائين جو سنپٽر اسٽيفن اي ڊگلس Stephen A. Douglas سينيٽ ۾ ”ڪينسس نيبر اسڪا ايڪٽ“Kansas-Nebraska Act جي نالي سان هڪڙو بل پيش ڪيو. ان جو مقصد معاهدا مسوري جي تنسيخ هيا. ڊگلس هميشہ کان ئي غلامي جي زبردست حمايتي هو ۽ هن هڪدفعي سينيٽ ۾ وري هڪدفعو ٻيھر اهو مسئلو پيش ڪيو تہ غلامي تي ڪنھن حد تائين پابندي لاڳو ڪري سگهجي ٿي. ان بل جي پيش ٿيڻ سان ئي سڄي ملڪ ۾ واويلا مچي ويو.
ڊگلز جي ان تجويز تي ڪانگريس جي ٻنھي ايوانن ۾ مھينن تائين وڏو گرما گرم بحث ٿيندو رهيو. پر آخرڪار اها تجويز منظور ڪئي ويئي، ان ۾ اهو چيو ويو تہ ڪينسس ۽ نيبراسڪا Kansas-Nebraska Act جي علائقن ۾ جيڪي اترئين حصي ۾ واقع آهن. انھن کي اهو اختيار ڏنو وڃي تہ آمريڪي وفاق ۾ کڻي غلامي جي حامي رياست جي حيثيت سان يا وري مخالف جي ئي حيثيت سان شامل ٿين، اها انھن جي مرضي آ.
لنڪن ۽ هن جي ٻين ساٿين جو خيال هو تہ معاهدي مسوري Missouri Compromise. جي حوالي سان هڪدفعي اهو طئي ٿي ويو هو اترئين حصي وارن علائقن ۾ آزاد ۽ غلامي جا مخالف سمجهيا ويندا. ان ڪري هڪ دفعو وري ٻيھر”عھد مقدس“ کي غور سان پڙهي انھن علائقن کي اهو اختيار ڏيڻ تہ اهي پاڻ آزادي يا غلامي جو فيصلو ڪن، اهو اصولن غلط آهي.
ڪينسس Kansas جي علائقي ۾ غلامي جي حمايتين ۽ مخالفن ۾ زبردست ڏند چڪ پيدا ٿي. ٻيئي ڌريون بند گاڏين ۽ گهوڙن تي سوار ٿي چاقن ۽ بندوقن سان هٿتيار بند ٿي، اندروني علائقن ۾ ڦهلجي ويا ۽ غلامي جي مسئلي تي مارڻ ۽ مرڻ لاءِ تيار ٿي ويا.
پر ڪينسس Kansas جا خوني واقعا ڄڻ جنگ کان اڳ ۾ ئي سڄي ملڪ ۾ بحث مباحثن جي هڪڙي جنگ لڳي ويئي هجي. لنڪن اهڙي نازڪ مسئلي تي خاموش ٿي نہ ويٺو ۽ ان مسئلي تي پنھنجي خيالن جو اظھار شد ۽ مد سان ڪرڻ شروع ڪيو. پر هن جي پنھنجي پارٽي وهگ Whig party” ۾ ئي اختلافي ڏار پئجي ويا ها. ان ڪري اها پارٽي اتي ئي ختم ٿي ويئي ۽ هڪ نئين پارٽي جنم ورتو. هن کي ”ري پبليڪن پارٽي“ چيو ويو جيڪي غلامي جا شديد مخالف هيا. لنڪن تہ شروع شروع ۾ هن جماعت ۾ شامل نہ ٿيو ۽ هن گروھہ کان ئي پري پري رهيو.
1855ع ۾ هو آمريڪي سينيٽ جي اليڪشن ۾ بيٺو. پر الينواءِ جي حلقي جي ڪري هن کي 8 اٺين فيبروري 1855ع ۾ ان اليڪشن ۾ شڪست جو منھن ڏسڻو پيو ۽ هو اها اليڪشن هارائي ويو. هاڻي لنڪن کي ان ڳالھہ جواحساس ٿيڻ لڳو تہ جيڪڏهن هن کي اليڪشن ۾ ڪاميابي حاصل ڪرڻي آهي تہ هن کي ”ري پبليڪن پارٽي“ ۾ شامل ٿيڻ جو اعلان ڪرڻو پوندو. اهڙي ريت ئي هو انھن سخت حالتن جو بہ تدارڪ ڪري سگهجي ٿو. جنھن سموري قوم کي متاثر ڪري وڌو هيو. 29 مئي 1856ع جو ڏينھن آمريڪا جي تاريخ ۾ ھميشہ هڪڙو يادگار ڏينھن طور سمجهيو ويندو. ان ڏينھن بلومنگ ٽن ۾ الينواءِ جي ري پبليڪن پارٽي جو باقائدي افتتاح ڪيو ويو.
ان ڏينھن لنڪن جيڪا تقرير ڪئي اها تقرير جي فن جو شاهڪار نمونو هئي. هن پنھنجي تقرير سان ٻڌندڙن کي موهي وڌو هيو. هر ماڻھو ڄڻ تہ پنڊ پھڻ ٿي ويو هجي. اخبارن جا رپوٽر، تقرير جا نوٽس وٺڻ بہ وساري ويھي رهيا. ڄڻ تہ سڄي ماحول کي لنڪن منڊي ڇڏيو هجي. هو ڳالھائيندو پئي ويو ۽ ماڻھو ٻڌندا پئي ويا. ڇا تہ ڪمال جي جادوگري هئي.
بلي هرن ڊن جيڪو ابراهم جي هر تقرير جو تت تيار ڪري وٺندو هيو، هن ڪجهہ دير لاءِ ڪجهہ لکڻ جي ڪوشش ڪئي. پر پوءِ هو بہ ان تقرير جي نشي جي ور چڙهي ويو ۽ ابراهم جي موهيندڙ انداز ۾ وڃائجي ويو ۽ نتيجي ۾ هو بہ ان تقرير جو ڊرافٽ تيار نہ ڪري سگهيو. بلي هرن اڪثر ڪري چوندو هيو تہ؛
”مون مسٽر لنڪن جون سڀئي تقريرون ٻڌيون آهن ۽ اڪثر تقريرن جا نوٽس ۽ حوالا تيار بہ ڪيا آهن، پر بلو منگٽن جي تقرير هن سڀني تقريرن کي ماري ويئي هئي. هن جا مضبوط دليل ڄڻ تہ باھہ جا شعلا هيا، جنھن هن جي مخالفن کي بہ داد ڏيڻ تي مجبور ڪري وڌو هيو. غلامي جي خلاف هن جا دليل هن مھل تائين سياسي بنيادن تي ٻڌل هيا. پر هاڻي هن اخلاقي ۽ روحاني قدرن سان ان ڳالھہ کي بہ پرکيو هو. هن خلوص ۽ پنھنجي بھترين موقف واري اعتماد، هن ۾ تمام وڏو جوش ۽ جذبو ڀري ڇڏيو هو. هن جو قد تہ ڇھہ ڦٽ چار انچ هيو پر اسٽيج تي هو ستن ڦٽن جو لڳي رهيو هو.
ان تقرير جو ڪو بہ مستند متن موجود نہ آهي. پر اندازو ڪري سگهجي ٿو تہ هن جي ان عظيم خطاب ۽ پراثر داستان، الينواءِ کان نڪري ڪري، سموري اوڀر وارن علائقي ۾ ڦهلجي ويو هو. ٽن هفتن کان پوءِ فيلڊيفيا ۾ آمريڪا جي صدارتي اليڪشن ۾ نامزدگي جي لاءِ ري پبليڪن نيشنل ڪنوينشن منقعد ٿيو ۽ سڀني نمائندن هڪ سو ڏهن ووٽن کان لنڪن کي نائب صدر جي سيٽ لاءِ نامزد ڪرڻ جو فيصلو ڪيو.
هاڻي ڄڻ تہ لنڪن جي لاءِ موقعو هيو ۽ صدارتي اميدوار جان سي فرمونٽ John C.Frémont سان گڏ نائب صدر چونڊجي وڃي. جيتوڻيڪ بعد ۾ لنڪن جي جاءِ تي نيوجرسي جي وليم ايل ڊيٽنWilliam L. Dayton کي نامزد ڪيو ويو هيو. پر لنڪن جي لاءِ پھرئين نامزدگي جي بہ توقع گهٽ هئي. جڏهن هن کي خبر پئي تہ هن کي هڪ سو ڏھہ ووٽ مليا آهن تہ هو ڏاڍو حيران ٿي ويو. هن کي يقين نہ پيو اچي. هو چوڻ لڳو؛
”جنھن مھل مون کي نامزد ڪيو ويو آهي، مون سمجهيو تہ اهو مان نہ آهيان، مون کي ياد ٿو اچي تہ ميساچوسٽ ۾ هڪڙو ٻيو شخص لنڪن جي نالي سان هيو، مون کي لڳو تہ ڪٿي ان کي نہ نامزد ڪيو ويو هجي“.
آمريڪي تاريخ جي ٻين واقعن کان ان ڳالھہ جي تصديق ٿي وڃي ٿي تہ ان وقت نائب صدارت جي سيٽ جي لاءِ لنڪن جي نامزدگي خود لنڪن جي حق ۾ بھتر ئي ثابت ٿي.
مطلب تہ ري پبليڪن پارٽي ان ڏينھن ۾ گهڻي قومي نہ هئي ۽ هن جي ٽڪيٽ تي اليڪشن وڙهڻ ڪنھن بہ رسڪ کان گهٽ نہ هيو. ان ڪري ٿيو بہ ائين تہ صدارت جي نامزد اميدوار فرمونٽ Frémont کي هن جي ڊيموڪريٽ حريف جيمس بوشائن James Buchanan هن کي شڪست ڏيئي ڇڏي. ٻي ڳالھہ اها تہ اهو دؤر آمريڪي تاريخ جو نازڪ دؤر هيو.
آمريڪا جون ڏاکڻيون رياستون غلامي جي گهڻائي جي حمايت ۾ هيون ۽ ان سبب جي ڪري ئي اهي سڀ رياستون فرمونٽ Frémont جون تمام گهڻيون سخت مخالفت ڪنديون هيون ۽ انھن چيلينج ڏيئي ڇڏيو هو جيڪڏهن فرمونٽ Frémont آمريڪا جو صدر ٿي ويو تہ ڏاکڻي طرف جون سڀئي رياستون آمريڪي وفاق کان الڳ ٿي وينديون. آمريڪي قوم جي لاءِ اهو هڪڙو تمام وڏو سانحو ٿيندو. اتر جون رياستون جيڪي غلامي جون مخالف هيون، اڃان تائين ايتريون پاڻ ۾ متحد نہ ٿيون هيون، جو اهي ڏاکڻين رياستن کي انھن ڌمڪين جا جواب ڏيئي سگهن. اهو تہ حسن اخلاق سان فرمونٽ Frémont کي اليڪشن ۾ هار ملي ۽ ڳالھہ گهڻي خراب نہ ٿي.
بوشانن James Buchanan کي اڃان آمريڪي صدر جي عھدي تي ايندي ٻہ ڏينھن مس ٿيا هيا، جو آمريڪا جي سپريم ڪورٽ چيف جسٽس راجر بي ٽيني Roger Brooke Taney جي صدارت ۾ پنھنجو مشھور فيصلو ”ڊريڊ اسڪاٽ“Dred Scott v. Sandford decision (1857) نالي صادر ڪري ڇڏيو.
ان فيصلي جي اهم پوائنٽ اها هئي تہ هڪ حبشي کي سفيد نسل جي باشندي جي مقابلي ۾ ايترو حقير قرار ڏنو ويو هو، ان ڪري ان کي ڪنھن عدالت جي نظر ۾ ڪو بہ شھري تسليم نہ ٿو ڪري سگهجي. ان فيصلي تہ باھہ تي پيٽرول جو ڪم ڪيو ۽ اترئين رياستن ۾ غلامي جي خلاف ماڻھن جي جذبن ۾ انتھائي شدت وڌي ويئي هئي.
1858ع ۾ اسٽيٽن ڊگلز جي ميمبرشپ جي ٻيو مدو بہ پورو ٿي رهيو هو. لنڪن هن دفعي اڳين ڀيري کان بہ وڌيڪ گرمي جوشي سان اليڪشن ۾ حصو وٺڻ جو فيصلو ڪيو. هن جو هن ڀيري بہ مقابلو ڊگلز سان هيو. جيڪو سياست جي ورن وڪڙن ۽ داءُ پيچن ۾ هن کان وڌيڪ ماهر هيو.