مهاڳ : سونهن سچ سنسار ۽ پيار
ادب جي ڌرتيءَ تي پهريون فصل شعر جو پوکيو ويو جنهن جي ابتدائي صورت ماءُ جي لولي، ڳيچ سهرا ۽ لاڏا آهن، ڪو ڌاڻا ۽ ڪامن آهن، ڏهر ۽ ڏور آهن، درد جا گيت، خوشيءَ جا گيت ۽ پوءِ جيئن جيئن انساني شعور جو سج نروار ٿي ڌرتي کي روشن ڪرڻ لڳو ته هن شعر و شاعريءَ ۾ ته هزارين تجربا ڪيا پر هن پنهنجي ڏات جا موتي نثر جي ميدان تي به پکيڙڻ شروع ڪيا، لوڪ داستانن، مذهبي آکاڻين، سورمن جي قصن، جنن پرين جي ڪهاڻين ۽ ڪٿائن سان نثر نويسيءَ جي شروعات ڪئي، سنڌو ماٿري جي تهذيب به پنهنجي ارتقائي قدامت جي لحاظ کان ڏهه هزار سال پراڻي تهذيب ليکجي ٿي، هن ماٿري تي سرجندڙ تخليقي ادب به سينه به سينه ڀٽن ڀانن ۽ سگهڙن وٽان منتقلي جي عمل مان گذرندو رهيو ۽ اڳتي هلي باقاعده ادبي صنفون ڌار ڌار صورتون اختيار ڪري اسان آڏو اچي ويون، سنڌي ڪهاڻي جي ابتدائي صورت به عشقه داستانن ديوين ۽ ديوتائن راجا ماه راجا جي دورن، سورمن ۽ سورمين جي ڪٿائن جي صورت ۾ ملي ٿي، هر دؤر جي ڏات ڌڻين پنهنجي ڏات ۽ تخليقي پورهئي سان پنهنجا پنهنجا نوان گهٽ ۽ گس ڳولهي لڌا، هر هڪ تخليقڪار پنهنجي پنهنجي اصلوب سان پنهنجي ڌار سڃاڻپ جوڙيندو رهيو، جيئن ته اها هڪ واضح حقيقت آهي ته ليکڪ سماج جو عڪاس ۽ تاريخدان هوندو آهي ته معلم ۽ مبلغ به هوندو آهي، هو پنهنجي قلم جي اک سان ماضي حال ۽ مستقبل ۾ اُسرندڙ، وسرندڙ ۽ اُڀرندڙ لاڙن کي چٽي ريت ڏسي سگهندو آهي، هن وٽ سگهاري ڏات سان گڏ، ڌرتيءَ جا مڙوئي رنگ محنت ۽ محبت جي چُنيءَ تي چٽيل هوندا آهن، ڏات تي ڏانوَ ڄڻ سون تي سُهاڳو ۽ اُن سان گڏوگڏ حساس دل به رکندڙ هُجي سونهن، سچ ۽ سنڌ سان پيار ڪندڙ هُجي ته سندس ڏات ڏهوڻي ٿيو پوي، حساس دل قلمڪار پنهنجي ذات جي جنگ گهٽ پر سماج جي جنگ وڌيڪ وڙهندو آهي ۽ پوءِ پنهنجن پروان جا گهاءُ سهندو اڳتي وڌندو رهندو آهي، هو رڙهي رڙهي رڙهندو، وڙهي، وڙهي وڙهندو رهندو آهي، درد ۽ پيڙاءُ کي نت نئين ڀٽائي جي هن تخليقن جا ويس اوڍائي عام آڏو آڻيندو آهي، ”وڍيل ٿي وايون ڪري ڪُٺل ڪوڪاري“ ڀٽائي جي هن سٽ ۾ هڪ حساس دل جي پوري ترجماني ٿيل آهي، ماٺ مطالعو ڪندي فڪر ڦرهي هٿ ۾ ڪري سوچ ۽ سمجهه ۾ نت نوان گس ڳولهي لهي ٿو، هو پنهنجي درد کان وڌيڪ ڌرتيءَ جي درد کي محسوس ڪري ٿو، اهو ئي انسان حقيقي معنيٰ ۾ حساس هوندو آهي، پنهنجي وجود ۾ چونڊڙي ته هر ڪنهن کي تڪليف ڏيندي آهي ۽ هو اُن جي موٽ ۾ دانهون ڪوڪون ڪري ٿو، وڍيل جون دانهون ڪٺل جون ڪوڪارون بڻجي پنهنجي دفاع ۾ ويڙهه به ڪندو آهي پر ڌرتيءَ جي سيني تي لڳل گهاءُ اُنهن کي روئاڙيندا آهن جيڪي سچا ۽ حساس دل انسان هوندا آهن. اسان سڀني جي ڌرتي ماءُ سنڌ جنهن جي پيڙاءُ ڀٽائي کان سچل تائين، سچل کان استاد بخاري، تاجل بيوس ۽ شيخ اياز تائين، محمد خان مجيدي کان ابراهيم منشي تائين ۽ ڪهاڻي کيتر ۾ سنڌي ڪهاڻي جي بوجتي ابتدا ڪئي، لطف الله بدوي، شيخ اياز، محمد عثمان ڏيپلائي، شيخ ستار، الطاف حسين قادري، عبدالله عبد، رام پنجواڻي، گوبند مالهي ۽ سوڀو گيانچنداڻي جا نالا سرفهرست آهن، سوڀي گيانچنداڻي هڪ هنڌ تقرير ڪندي چيو هو ته 1940ع تائين اسان وٽ سنڌ اندر طبعذار ڪهاڻيون صرف پنج يا ڇهه کن لکيون ويون باقي سڀ ترجمو ڪيل ڪهاڻيون هيون، جن ۾ پاڻ سوڀي گيانچنداڻي جي ڪهاڻي جيڪا 1939- 1942 جي ڪهاڻي آکيري جو سفر جنهن ۾ ڏهه پنڌرنهن ڪردار آيل آهن هن ڪهاڻي ۾ ڪو به هيرو نه آهي، 1943- 1942 ڌاري نئين دنيا رسالي ۾ شايع ٿي.
ڏهن سالن کان پوءِ سوڀي گيانچنداڻي سنڌي ادبي سنگت جي گڏجاڻي ۾ پنهنجي لکيل ڪهاڻي ڪڏهن بهار ايندو پيش ڪئي، هن ڪهاڻيءَ ۾ وچولي طبقي جا مسئلا بيان ڪيل هُئا، سنڌي ڪهاڻيءَ جي اوسر جي ڏس ۾ ڏسجي ته موضوع جي لحاظ کان اڄ به ڪهاڻي اُتي ئي بيٺي آهي، يعني سماجي وچولي طبقي جي مسئلن جي ارد گرد ڪهاڻي گهمي رهي آهي، وري اسان تاريخ جي دريءَ مان جهاتي پائي ڏسنداسين ته 1943ع ڊي جي سنڌ ڪاليج ۾ سنڌ سرڪل جو بنياد پئجي رهيو آهي، جنهن جوصدر ڊاڪٽر هوتچند مولچند گُر بخشاڻي آهي، پروفيسر رام پنجواڻي اُن جو چيئرمين مقرر ٿئي ٿو، اهي ٻئي سچا هڏ ڏوکي سنڌي ٻولي جا خادم پنهنجي تخليقي صلاحيتن سان سنڌي ٻوليءَ کي انيڪ تخليقون ۽ تحقيق جي صورت ۾ بي بها خزانو ڏين ٿا، 1947ع ۾ ورهاڱي جتي ڌرتيءَ کي ڳڀا ڳڀا ڪيو اُتي ڌرتي واسي به هڪ ٻي کي جُدائي جو سور ٿا ڏين هڪ وطن کان ٻي وطن روانا ٿيڻ لڳا، سنڌي ڪهاڻي جا سرموڙ ڪهاڻيڪار سنڌ کي خيرآباد چئي هند روانا ٿين ٿا تاريخ جي دريءَ جو هڪ تاڪ ٻيڪڙجي وڃي ٿو، جُدائي جا سور ناسور بڻجي پون ٿا، نئو خيز قلم تحرڪ ۾ اچن ٿا 1952ع ۾ سنڌي ادبي سنگت جو باقاعده بنياد پوي ٿو، لفاظي کي ڇڏي مقصديت جي سفر تي سنڌي ڪهاڻي جو نئون سفر شروع ٿئي ٿو، 1950ع کان 1960ع واري ڏهاڪي ۾ جيڪي ڪهاڻيڪار نکري نروار ٿين ٿا، تن ۾ جمال ابڙو، ڊاڪٽر اياز حسين قادري، شيخ حفيظ، ڊاڪٽر محمد ابراهيم خليل، ڊاڪٽر غلام علي الانا، سراج الحق ميمڻ، نجم عباسي، الطاف قادري، علي احمد بروهي، رشيد ڀٽي، محمد حسين ڪروڙ پتي، عبدالرزاق راز، ابن حيات پنهور، بشير مورياڻي، ڊاڪٽر عبدالجبار شام (جوڻيجو) عبدالحئي قريشي، حميد سنڌي، جمال رند، شمشير الحيدري، زيب ڀٽي، عثمان علي انصاري، غلام علي کوکر، علي محمد، ياسين قريشي، ذوالفقار راشدي، ع ق شيخ اڳين صف ۾ بيٺل نظر اچن ٿا، تاريخ جي دريءَ مان 1960ع ۽ 1970ع وارو ڏهاڪو لئاڪا پائي ٿو ته ڪيترن ئي ڪهاڻيڪارن جا نالا يادن جي اسڪرين تي نروار ٿي وڃن ٿا جن ۾ ڪهاڻي جي جرڪندڙ ستارن ۾ آغا سليم، نسيم کرل، امر جليل پنهنجي ڏات جي جهرمر جوتيءَ سان نه رڳو سنڌ پر هند ۽ ٻين ملڪن ۾ به سندن نالو جرڪڻ لڳو، سندن ڪهاڻين جا ٻين ٻولين ۾ ترجما ٿيڻ لڳا، سندن ئي دور ۾ بامقصد اخلاقي ڪهاڻي لکندڙ ڪهاڻيڪارن ۾ طارق اشرف، خواجه سليم، غلام رباني اگرو، فضل بچاڻي، غلام نبي مغل، نثار حُسيني، فدا حسين بلوچ، محمد بخش مجنون، فتح محمد قريشي، ظهور انصاري، شوڪت شورو، قمر الدين، مجذوب، داد سنڌي، غلام حسين شاد، عبدالقيوم صائب، عمر الدين بيدار، محسن ڪڪڙائي، سرور علي سرور، فتاح عابد، قاضي خادم، اسماعيل بن واصف، ناصر مورائي، بيدل ناز، گُلزار خواجه، قمر شهباز، نعيم دريشاڻي، محمد يوسف شاڪر، مُنير گوزائي، محمد دائود بلوچ، نظير انصاري، ماهتاب محبوب، ڪهاڻيڪار جي حيثيت ۾ سرگرم رهيا، جميلا نرگس ڪهاڻيءَ جو سفر جاري رهيو ڪهاڻي پنهنجي اوج تي پهچڻ لڳي، انهيءَ اوج ۾ اڀرندڙ ستارن جي جوت ۾ جرڪندڙ ڪهاڻيڪارن جا نالا چٽا نظر اچي رهيا آهن، جن مان ڪيترائي اڄ تائين به ڪهاڻي جي لکڻ جي سفر کي جاري رکيو اچن پر ڪن کي ابدي سفر ڏانهن روانو به ٿيڻو پيو، پر اڪثريت حال حيات سلامت آهن، ڊاڪٽر غلام علي الانا محمد ابراهيم جويو، ماهتاب محبوب، حميد سنڌي جي نيڻن جي جوت پنهنجي دؤر جي اڀرندڙ ڪهاڻيڪارن کي وڌندي ويجهندي ٽمي ٿي، روح رهاڻ، سهڻي، نئون نياپو، نئين زندگي، مهراڻ سوجهرو، ڪينجهر، برسات، عبرت مئگزين ۽ بختاور جهڙن بهترين رسالن ۾ ڇپجندڙ ڪهاڻين ڪيترن نون ڪهاڻيڪارن جي نالن جا ڏيئا ٻاري ماضي ۽ حال جي آڳُر تي رکيا جن ۾ شاهڪار ڪهاڻين لکڻ ڪري شاندار ڪهاڻيڪارن جا نالن جو پرتئو ڪهاڻي جي چوئنري کي جرڪائڻ لڳو، خير النساءِ جعفري، بيدل مسرور، عبدالغفور عابد، نديم قاضي، يوسف جمالي، طارق صديقي، علي گل عباسي، بلاول پرديسي، نياز جلباڻي، الطاف شيخ، غالب لطيف، محمود يوسفاڻي، گل هالاڻي، امان الله ٻگهيو، شيخ عزيز ۽ سندس ڀيڻ زيڊ اي شيخ، ڪيهر شوڪت، رفيق سومرو، رزاق مهر، منير چانڊيو، حفيظ ڪنڀر، مُشتاق باگاڻي، سليم چنه، نذير شيخ، نظير ناز، زرينه بلوچ، فيروز احمد، نور گهلو، ممتاز عباسي، اسحاق انصاري، شبنم گُل، اشتياق آذر، سليم ڪورائي، مقبول ابڙو، فيض ٻگهيو، ماڪن شاهه رضوي، عابد لغاري، رشيد آخوند، مدد علي سنڌي، ابراهيم خشڪ، زيب سنڌي، نذير شورو، غلام حيدر، شاهه نواز ڀٽي، محمود مُغل، طارق عالم ابڙو، اياز عالم ابڙو، غلام حيدر حيدري، ڊاڪٽر بشير احمد شاد، امان راهي، غلام نبي سڌايو، ثميره زرين، نورلاهديٰ شاهه، حفيظ ڪنڀر، اڪبر اديب، ارشد هالاڻي، پير مجيد راشدي، طارق قريشي، پٿر سنڌي، شوڪت راهي، راهي چنو، هدايت پريم، رهبر ڀٽي، محمد صالح شيخ، محمد يوسف شيخ، بادل جماڻي، شعبان وسطڙو، فاروق سولنگي، محبوب علي جوکيو، اياز کتري، سليم احمد کرل، غلام حسين رنگريز، شرجيل، ظفر عباسي، عبدالحق عالماڻي، رسول ميمڻ، نبي بخش کوسو، احسان سحر، ڪرم الاهي چنا، محمد يعقوب آريسر، غلام نبي آريسر، ارباب عبدالمالڪ، انيس، مجنون سنڌي، بدر ابڙو، اشفاق انصاري، ابراهيم سمون، مشتاق پٺاڻ، روش علي تنيو، فيصل ارسلان، عبدالقادر جوڻيجو، نورالهديٰ شاهه، تنوير جوڻيجو، خير النساءَ جعفري، سڪندر چانڊيو، غلام قادر جتوئي، زبيده ميتلو، تبسم عروج قاضي، نسرين جوڻيجو، عبدالواحد هاليپوٽو، مختيار جانوري، اختر جانوري، محمد موسيٰ، نجم ڦل، رشيده حجاب، جميله نرگس، ثريا ياسمين، گل ڪوندر، اخلاق انصاري، فقير محمد ڍول، موهن موهوڻو، يوسف سنڌي، اظهار سومرو، اقبال شيخ، اقبال بلوچ، ثريا ڀٽي، فريده آفتاب، نصير مرزا، شبنم گُل کوکر، ثريا ڀٽي، فريده، نذير ملڪاڻي، آفتاب جانو، ارشاد بيگم، مهر النساءَ، نيلم، نسيم ناز، رضيه سلطانه، اختر پروين، نذير سلطانه، ثمرين، نسرين سحر، شهرين، رضيه طارق، زاهده ناريجو، جميله پروين، ياسمين خواجه، عابده الطاف قادري، رضيه صديقي، ممتاز کوکر، سلطانه منور، شمشاد لاڙڪ، ممتاز زرين، نسيم ٿيٻو، بلقيس سيو، غزالا شاهين، زرين شورو، انيس ميمڻ، نور شاهين، خورشيد ميمڻ، نيلوفر جويو، پروين جبين، فرحانه زرين، عندليپ، روبينه جبين، ثريا سوز، سلمه صديق قاضي، رضيه کوکر، زاهده شيخ، سحر امداد، ليلا بانا، سيما، شهباز ڪوثر ميمڻ، فردوس سحر، مهر زرين بلوچ، جهان آرا سومرو، سيما عباسي، ثريا سنڌي، نسرين جوڻيجو، فهميده ميمڻ، حميده ميتلو، 1940 کان هلندڙ سنڌي ڪهاڻي جو سفر اڃان جاري آهي، موجوده دور جا سرموڙ ليکڪ جن ۾ ڪي ماضيءَ جا به ڪهاڻيڪار آهن جيڪي اڄ به ڪهاڻي تخليق ڪري رهيا آهن، ڪن وري شعرو ادب تنقيد ۽ تحقيق جو دڳ ورتو آهي ته ڪي وري ڊرامه نويسي ڏانهن ڪُڏي ڪاهي پيا آهن ته ڪن کي اڃان به ڪهاڻي جو اُلڪو آهي، اسان جي سنڌي ڪهاڻي ۾ حميد ابڙو ۽ ٻيا انيڪ نالا آهن جيڪي هاڻي جي دور ۾ باقاعده طرح آزمائي ڪري رهيا آهن، نون لکندڙن ۾ انيڪ نالا آهن جن جو تفصيل وري ڪنهن ٻي مضمون ۾ ڏبو هتي چند تون ڪهاڻيڪارن جو ذڪر ڪرڻ ضروري ٿي سمجهيان جن ۾ غلام محمد ڪنڀر، عنايت لغاري، صديق منگيون، رسول ميمڻ، منظور ڪوهيار، طارق خاصخيلي، مظهر ابڙو، امر لغاري، اختر حفيظ، ساجده چنا، حسين ڪانهيو، عزيز ڪنگراڻي، ايوب عمرائي، محمد حنيف نهڙيو، يار محمد چانڊيو، پرويز، ٻيا انيڪ ندا ڪهاڻيڪار سگهاري ڪهاڻي تخليق ڪنوا هجڻ ۽ پوءِ به اهي ڪهاڻي کيتر ۾ چئوٻول گونجن ته سنڌي ڪهاڻي مري چڪي آهي ته پوءِ مان سمجهان ٿي اِهو انهن سچن ڪهاڻيڪارن سان وير رکندڙ ٽولي جو شوشو آهي جنهن ۾ ڪا به حقيقت ناهي نوجوانن لاءِ انيس انصاري اڪيڊمي ڪهاڻي مقابلو ڪوٺائيندي آهي جتي سچائي سان سٺن ڪهاڻيڪارن جو قدر ٿئي، جتي جبران زيب شيخ جهڙا نوجوان سنڌي ڪهاڻين جو ترجمو ڪري سنڌي ڪهاڻي کي ٻين ٻولين جي اديبن جي پڙهڻ لاءِ راهون هموار ڪندا هجن، يوسف سنڌي ۽ نواز زئنور ترجمي ۽ تخليق ذريعي ڪهاڻي جي خدمت ڪن. اُتي ڪهاڻي مري نٿي سگهي، ڪهاڻي جي ساهه کڻندڙ دور جتي اسحاق سميجو سارنگا جهڙو جامع رسالو ڪڍي ڪهاڻي کي هٿي ڏي، جتي گل ڪونڌر جيڪو پاڻ سٺو ڪهاڻيڪار آهي، هن ادب رسالي جون سوين ڪڙيون ڪڍي ڪهاڻي کي هتي ڏئي جتي ناز سنائي جهڙا سُٺا پبلشر ڪهاڻين جا ڪتاب ڇپرائي مارڪيٽ ۾ آڻين، جتي موهن مدهوش جهڙا حساس دل سچا انسان ڪهاڻي جي مجموعي کي دل سان ڇاپين، جتي روشني جهڙا روشن ادارا هجن اُتي ڪهاڻي ڪيئنءَ مرندي!!؟ هاڻ اچو ته اوهان کي هن ڪهاڻي جي مجموعي جي ليکڪ اقبال بلوچ سان ملرايان.
جنم-ڊسمبر جي تڌڙين مٺين شامَن ۽ شبنمي صبوحن جي نرم گُذار گورک جي هوائن ڀريل رُدَ ۾ پهرين تاريخ اڻويهه سو ڇاونجاهه ۾ جنم وٺي ٿو، (1956/12/01ع) جڏهن مون هُن کان پڇيو ته سڪون ڇا ۾ آهي ته مرڪي چيائين پيار ۾ پيار به ڪنهن سان ڏکويل انسانن سان جنهن کي سياست منافقت لڳندي آهي، سياسي ليڊر ڦُريندڙ ۽ لٽيندڙ لڳندا هجن جن جي مانگر مڇ ڳوڙهن کي هن جون تيز نگاهون چڱي طرح ڏسي سگهن ٿيون، اقبال بلوچ هن موجوده دور جي ادب مان مايوس ناهي، هو چوي ٿو ته ادب جي هر هڪ کيتر ۾ نوان لکندڙ تمام سٺو لکي رهيا آهن، اقبال پنهنجي دل جي باءِ پاس واري آپريشن کي زندگيءَ جو سڀ کان وڏو واقعو سمجهي ٿو، يونين ڪائونسل ۾ سيڪريٽري، شگر ۾ ڪلارڪي کانپوءِ جيون جا 40 سال خزاني آفيس حيدرآباد کي ارپيندڙ اقبال بلوچ کي فڪر جي ڦرجي هٿ ۾ ڏئي ڏات ڪجهه لکڻ لاءِ چوي ٿي پر وري به منهنجي سوال جو جواب ڏيندي اقبال چوي ٿو: مون کي اتساهه ڏيندڙ پهريون ۽ مسلسل ساٿي منهنجو پنهنجو وڏو ڀاءُ ناصر بلوچ آهي، اقبال بلوچ جي پهرين ڪهاڻي لڙڪ ۽ سڏڪا مارچ 1976ع ۾ ڇپي، نثر نويسن ۾ امر جليل ۽ خليل جبران ۽ نور الهديٰ شاهه کان متاثر ٿيندڙ هي ڪهاڻيڪار پنهنجي ڪهاڻين ۾ معاشري جا سچا پچا نج نبار ڪردار کڻي ٿو ۽ جيئن جو تيئن لکي ٿو، نشي آور هر لعنت کان نفرت ڪندڙ اقبال بلوچ ميون ۾ انگور پسند ڪري ٿو پر انگور جو پڪل رس پسند نٿو ڪري، سڄي دنيا گهمڻ جي خواهش رکندڙ پوري سنڌ به گهُمي نه سگهيو آهي، هن ليکڪ کي مڇي ۽ پلو بي حد پسند آهي، هن جي ويجهو انسانيت سڀ کان اعليٰ جذبو آهي، ان ڪري هو عبدالستار ايڌي جي شخصيت ۽ سندس انسانيت جي خدمت واري جذبي تحت کيس بي انتها پسند ڪري ٿو کيس سرمد سنڌي، امجد صابري ۽ ڪهاڻي کيتر جي وڏي نالي علي بابا جي مرتئي تي بي انتها ڏک آهي ۽ وري سندس ئي ننڍي ڀاءُ اسلم بلوچ جي اوچتي لاڏاڻي هن کي جهوري وڌو آهي، هڪ ڀاءُ ڊاڪٽر ظفر حسن جي وڇوڙي جا ڦٽ به اڃان چڪيل آهن، ته هي ٻيو ڌڪ، لڙڪ آهن جو هن جي وشال غزالي اکين ۾ اٽڪي پيا آهن سڏڪا خاموشيءَ ۾ نوحا خوان آهن، اُهون مرثيه پڙهي رهيون آهن، اقبال بلوچ خوش لباس خوشگوار، خوش اخلاق دوستن جو دوست آهي، هو پنهنجي لکڻين ۾ به پنهنجي شخصيت جيان ئي لڳي ٿو هو چوي ٿو جيئن هو ڏسي ٿو محسوس ڪري ٿو تيئن جو تيئن هو انهي واقعي کي ڪهاڻي جو روپ ڏي ٿو، اُن ڪري مون کي سندس کوڙ ڪهاڻيون سچيون ڪهاڻيون لڳنديون آهن، سندس ابا ڏاڏا تلهار جا ئي آهن، پنهنجي شهر تلهار سان پيار ڪندڙ اقبال کي اڇو امن جو رنگ بي حد پسند آهي، گُلن ۾ گلابن کي چونڊي ٿو ۽ خوشبوءَ به گُلاب واري لڳائي ٿو، سميع بلوچ جي شاعري ”تنهنجي ياد جي وري آ وير لڳي رهي آ ٿڌڙي هير“ کي بيحد پسند ڪري ٿو، هُن کي هي ڪلام پنهنجي ماضيءَ ۾ پنهنجي سانوري سلوني محبوبه جيڪا هُن جو ٻالڪپڻي جو پيار آهي اُن سان ملائي ٿو، هو پنهنجي محبت کي پنهنجي هر ڪهاڻي، هر شعر ۾ ساري ٿو، ٻالڪپڻ ۾ ٻنجري تي ويهي قرب ڪچهريون ڪرڻ، ڄار مان پيرون پٽي کائڻ، ٻير ڌوئي ٻير کائڻ، هڪ ئي ڪلاس ۾ ويهي الف انب بي بلا جو سبق پڙهي ٿو ۽ جو ٿو ٿڌڙا مينهن وسائي تي جهول جهلي ڪارڙو ڪنڀارڙو ڳائي سانوڻ کي سرچائي اُن سانوريءَ سان گڏ اُنهن انهن ان ڪڻن جا ڪُهر ورهائي ٿو.
ننڍپڻ ۾ پڙهائي جو خرچ نه هجڻ جي صورت ۾ چڻن جو ٿالهه مٿي تي رکي تلهار شهر جي مختلف پاڙن ۾ وڃي چڻا کپائي ٿو، پنهنجي وَني ۽ پنهنجي پُٽ سرواڻ سان بي انتها پيار ڪري ٿو، آفيس جا ڪيترائي ساٿي، سندس ويجهن دوستن جيان آهن، وڏن توڙي ننڍن سان مُرڪي ملندڙ اقبال بلوچ سان منهنجو ۽ سائين نثار جو سڪ ۽ سڳنڌ پيار جو اهڙو انيڪ رشتو جُڙيل آهي جو ساهن جي ڏور ٽٽڻ ۽ ان کان پوءِ به ڏينهن قيامت تائين جُڙيل رهندو، سچل جون ڪافيون، ڀٽائي جا بيت هو پنهنجي پياري دوست آغا ثناالله کان ڏاڍي چاهه سان ٻڌندو آهي، اقبال بلوچ جي هن ڪهاڻين جي مجموعي 206 ڪهاڻيون شامل آهن، هِن جديد دور جي گهرجن پٽاندڙ اقبال به ڪهاڻين کي مختصر ڪري اجائي پٽاڙ کان پري رکندي مقصديت واري محور ۾ رهيو آهي، ڪهاڻي جي ڏانوَ لاءِ موضوع، منظر نگاري بياني اندازي، ڪردار نگاري ۽ سڀ کان اهم جُز تجُسس جو هجڻ تمام ضروري آهي، ٻوليءَ جون حُسناڪيون به ڪهاڻي کي حسين ۽ منفرد بڻائين ٿيون، ڪهاڻي پڙهندڙ کي پاڻ سان گڏ کڻي هلي ۽ آخري لفظ تائين ڪهاڻيءَ سان سلهاڙيل رهي، اِهو ڳڻ اعليٰ پاءِ جي ڪهاڻي کي جنم ڏي ٿو، اقبال بلوچ جي ڪهاڻين ۾ هڪ ڪامياب ڪهاڻيءَ جا مڙوئي ڳڻ موجود آهن، ٺيڪ آهي هو اجائي منظر نگاري ۽ ٻوليءَ جي اجائي پٽاڙ کان پنهنجي ڪهاڻي کي بچائي رکيو آهي، سندس ڪهاڻين ۾ تجسس وارو جز ايترو ته سگهارو آهي جو پڙهندڙ ڪهاڻي جي پهرين سٽ کان آخري لفظ تائين ڪهاڻيءَ سان سلهاڙيل رهي ٿو، اقبال جي سڀني ڪهاڻين جو ڪلاسيڪل هجڻ جو وڏو ثبوت انهن ڪهاڻين ۾ سماجي مسئلن تي بحس ٿيل آهي ۽ انهن ۾ ليکڪ جي راءِ ۽ ڪردارن سان پيش ايندڙ واقعا چٽاپسي سگهجن ٿا، ائين ٿو لڳي ڄڻ اقبال جي قلم ۾ ڪا پين ڪيمرا لڳل آهي ۽ هو سماج جي اولڙن ۽ عڪس کي قلم بند ڪندو ٿو وڃي، انداز سادو، سچو ۽ ڪهاڻين ۾ سچائي جي خوشبو اچڻ به ليکڪ کي ماڻهن جي دلين جي ويجهو ڪري ٿي. جيئن هِن ڪهاڻي ”ادَڙوٽ دوست“ ۾ هڪ اهڙو احساس چٽيو آهي جيڪو سماج جي هر ماڻهو جي اندر واسو ڪي رهي ٿو، اڪيلائي جي احساس کي هو ڪيئنءَ ٿو ونڊي ۽ ڪيئنءَ ٿو هڪ بي وقتي عمل کي وقتائتو هجڻ جي مهر لڳائي ٿو، سندس هِن ڪهاڻي جي هڪ سٽ ايڏي لاجواب آهي جيڪا کيس هڪ ڪامياب ڪهاڻيڪار هجڻ جو سرٽيفڪيٽ ڏئي رهي آهي.
”هُن ٻي شادي ڪئي ته ٻار ننڍا هئا.
۽ هُن ٽين شادي ڪئي ته ٻار وڏا ٿي ويا هئا.
مون کي ڄڻ هُن لاجواب ڪري ڇڏيو.
اقبال جي هِن انداز سان سماج جو ايڏو وڏو مسئلو نبري ويو جيڪو هر ڪنهن کي مجبور جيون گهارڻ تي مجبور ڪيو بيٺو هو ۽ ڪو به بغاوت ڪري پنهنجي جيون لاءِ ڪا وٿي ڳولي لهڻ جي جرئت نه پي ڪري سگهيو، پر اقبال جي هن ڪهاڻي ۾ هن پنهنجي دوست ڪردار کان اِها جرئت ڪرائي هڪ سماجي مسئلو حل ڪري ورتو، اِهو ئي سماجي مسئلو ماڻهن لاءِ رياضيءَ جو اهڙو ته نه سُلجهندڙ ٿيندڙ سوال آهي جنهن کي ڪو به آسانيءَ سان نٿو سُلجهائي سگهي.
”جهرمِر جهرمِر ڪهڪشان“ اهڙي پس منظر جو عڪس چٽيندڙ ڪهاڻي آهي جنهن ۾ هِن ماڻهن جي چهرن تي چڙهيل منافقت جا ماسڪ لاهي ڦٽا ڪيا آهن، ڪوڙ ۽ ڌوڪي جي تسلسل کي ٽوڙي ڇڏيو ۽ هن سماج ۾ ٿيندڙ اهڙن نمائن جي پت وائکي ڪري ڇڏي آهي، جنهن ۾ درد ۽ پيڙاءُ کي ماگر مڇ ڳوڙهن جي ڄار ۾ ڦاسائي ڪيش ڪرايو ويندو آهي، شهرت ۽ دولت ڪمائي ويندي آهي، اقبال نهايت شائسته انداز ۾ بيان ڪري سماج کي ڌوڪو ڏيندڙ ناٽڪي ڪردارن کي عام آڏو آندو آهي، اقبال هت ڀٽائي واري هن فلسفي کي چٽو ڪيو آهي ته:
پٽڻ واريون پڌريون
ٻيون هون ئي هٿ هڻن.
جيجل ماءُ اسپتال سامهون جهڳين ۾ ويٺل پنندڙ ۽ خيرات گهرندڙ عورتن ۽ انهن جي معصوم ٻارڙن تي نظر ئي پيم معصوم ٻارڙن جي کير لاءِ مائرن جي ٿڃ سُڪل آهن انهن جا ٻار ڪچرن ۽ ڪن جي ڍير مان برگرن جا بچل اُڇلايل ٽُڪر ۽ مانيون ڳولي ڳولي کائي رهيا هئا، اڄ به ڪيتريون ئي ناريون ڪاريون ڪري ماريون ويون پر اهي ناٽڪي ڌنڌوڙي بيگمات فيشني نمائشي دانشوري جي دز کان به پري ميڪ اپ جا لپوڙا لڳائي وڏيون وڏيون تقريرون ڪري ٺڳيءَ جا شعر پڙهي واه واه ڪرائي غريبن سان ڀوڳ ڪندي وڃي ايئرڪنڊيشن ڪمرن ۾ آرامي ٿيون آهن، سچ ته اقبال جي هِن ڪهاڻي تي جيترو لکجي گهٽ آهي ڇاڪاڻ ته اسان جي سماج سان جيڪو تماشو ٿي رهيو آهي ليکڪ هِن ڪهاڻيءَ ۾ اڻ کي چٽي ريت چٽڻ ۾ ڪامياب ويو آهي.
ڪهاڻي اڌورا خواب ليکڪ جي اندر جا اولڙا پسائي ٿي.
وري ”نماڻيءَ جا نيڻ“ هڪ شفيق پيءُ جي جزبن رشتن جي پاڪائي ۽ سچائيءَ سان ڄڻ ته هر گهر جي نياڻي جي سچي ڪهاڻي هن ڪهاڻي ۾ بيان ڪئي آهي.
پيار جي ورهاست به سماج جو هڪ اهڙو مسئلو آهي، جنهن جي نفاست ۽ نزاڪت کي سمجهڻ احساسن ۽ جذبن جي ڪٿ ڪرڻ کانپوءِ ڪردارن کان فيصلو ڪرائڻ جو ڏانوَ ڪو اقبال کان سکي.
”جيئڻ جنين ڪاڻ“ هڪ شاهڪار رومانس تي مبني ڪهاڻي آهي، جنهن جا ڪردار اڪبر ۽ پرڀات هڪٻئي سان بي انتها پيار ڪن ٿا ۽ روايتي رشتن جي ٻنڌڻن ۾ ٻڌجي هڪٻئي کان جدا ٿيندڙ محبتون حساس دلين جي ترجماني ڪندڙ هن ڪهاڻي جو انداز ۽ بيان نهايت سگهارو تشبيهن ۽ استعارن، پهاڪن ۽ چوڻين کي ورجائي ٻولي جي حسن کي نکاريو ويو آهي.
”ڪُلها ننڍا بار وڏا“ به هڪ سماجي ٻرندڙ مسئلي جيڪو معاشي حصول تي مبني آهي، هڪ وچولي طبقي جو ماڻهو ڪيئن ٿو محنت ڪري ۽ محنت سان پنهنجو جائز سماجي مقام حاصل ڪري.
”سُهڻي ۽ پارس“ به هڪ شاهڪار ڪهاڻي آهي، جنهن ۾ هن وقت جي وڏي سماجي بي راه روي تان پڙدو کڻي اُن جو حل به ڏسيو ويو آهي ۽ هي هر گهر جي ڪهاڻي جو عڪس چٽيندڙ ڪامياب ڪهاڻي آهي.
”باجي“، سچ ته هِن ڪهاڻي کي پڙهندي منهنجي نيڻن مان ڳوڙها بوندون ڪري وهڻ لڳا، هِن ڪهاڻي ۾ ماءُ جي درد ڪٿا ۽ رشتن جي بي حسي ۽ سماجي رسمن ۽ کي چٽيو ويو آهي.”تسبيهه مڻيادار“ به سماج ۾ رشوت جي ناسور کي ته وائکو ڪري ٿي پر هِن ڪهاڻي جو اصل مقصد انسان جي اندر منافقي وائکي ٿيل آهي، جنهن جي انتها اِها جو هُن انساننن کي لٽي الله کي راضي ڪرڻ ڪاڻ پئسا گڏ ڪري عمري لاءِ تياري ڪندڙ راشي منافقن کي وائکو ڪيو آهي.
پهريون پيار نالي ۾ ته رومانس جا پاڇا پسائي ٿي پر حقيقت ۾ سماج جي هڪ ٻي ناسور کي وائکو ڪري ٿي جيڪو قبضه مافيا سان تعلق رکي ٿو، پر اُن جو پورو محور ۽ مرڪز عورت مرد جي ويجهڙائپ سان پيدا ٿيندڙ جذبن جي ارد گرد گهمي ٿو ليکڪ سچائي سان اُهو سڀ ڪجهه قبول ڪيو ۽ پنهنجي اصلاح پاڻ به ڪندي نظر اچي ٿو.
”سون سستو ماني مهانگي“، ”دفن ٿيل راز“، ”ان باڪس ڪچهري“، ”مري جيئاري ويو“، ”پياري تنهنجي پريت“، ”جهوري جنهن جندڙي“، ”جي ترسي پوين ها“.
”ماڻهو جو ٻچو“، ”آئون بيوه آئون غريب“ ”Death case“، ”ٽريفڪ چالان“، هڪ حقيقت، هڪ افسانو، منهنجي جي هڪ ڇوڪري انهن مڙني، ڪهاڻين ۾ اقبال جو پنهنجو ڏانوَ آهي اُن ڏانوَ ۾ سادگي ضرور آهي پر سچائي عروج تي آهي، هُن جي سرائيڪي ڪهاڻي ”نيهن نڀايا جيوين تون“ به ڪمال ڪهاڻي آهي.
منهنجي نظر ۾ هي هڪ ڪامياب ڪهاڻين جو مجموعو آهي جنهن ۾ پنهنجي دور جي تاريخ به لکيل آهي ته معاشري جي حقيقي ڪردارن جي عملي چرپر به ليکڪ جي قلم جي اک سان چٽي ريت پسي سگهجي ٿو، وڌيڪ اوهان پڙهندڙن تي ڇڏيون ٿا ۽ اقبال بلوچ لاءِ اِها دعا ته شال سندس ڏات ڏهوڻي ٿي ۽ هو ائين شعر ۽ ڪهاڻي لکندو رهي، اقبال جنهن کي اسان سدائين لا بقا سڏيندا ۽ لکندا آهيون ۽ پوءِ اقبال به پاڻ کي ائين ئي لکندو آهي ته دوست ڇرڪي پڇندا آهن ته لابقا ڪير آهي، ها لابقا سڏائيندڙ ئي بقا ماڻيندا آهن، شال سرواڻ اقبال جي خاندان کي وڌائي ۽ ڏات جي تسلسل کي به جاري رکي، اقبال پنهنجي سرواڻ جا ٻار ڏسي سڀني دردن کي وساري ڇڏي، ها اقبال منهنجي سنڌ جي مارن جيان توکي به پنهنجي وڃايل مُرڪ خوشي پيار ۽ سنسار موٽي ملڻو آهي، سرواڻ، سرواڻ جي ماءُ سرواڻ جي اولاد جي روپ ۾ جُڙيو هجين سدا وسين.
[b]زيب نظاماڻي/ حيدرآباد
[/b] 2016/08/08