ويـــران حـويـلي
خير محمد منهنجو ننڊپڻ جو دوست آهي. جڏهن هن ٻارهين ڪلاس پاس ڪئي هئي ته سندس پيءُ گذاري ويو هو . آءُ هنجو اهو واحد دوست هوس جو هن جي پي جي وفات بعد ، ٽيجهي جي رسمن تائين ، هن سان گڏ ئي ويٺو هوس. تڏي تي هنجا ٻيا ننڊا ڀائر ۽ مٽ مائٽ ته موجود هئا، پر مون هنکي ڪڏهن به اڪيلو نه ڇڏيو هو. هر ڏک ۽ سک وارين ڳالهين ۾ مون هنجو ساٿ نه ڇڏيو هو . انهن ڏينهن کان وٺي اڄ ڏينهن تائين هن جو هڪ ڀاءِ جيان ساٿ ڏيندو پيو اچان. اسان جي دوستي، ان گهاٽي وڻ جيان آهي، جنهن ۾ ٿڌي ڇانو به هوندي آهي ته ميوو به حاصل ٿيندو آهي.
خير محمد جو پيءُ گذاري ويو ته گهر جو سڄو بار وڏي پٽ هئڻ جي حيثيت ۾ هن جي ننڊڙن ڪلهن تي اچي پيو، توڙي جو هو عمر جو ننڊو هو . پر هن جي ماءِ پنهنجي پٽ کي پڙهائڻ ۽ اڳتي وڌائڻ خاطر اهو بار پنهنجن ڪلهن تي کڻي وروتو هو جو هن گهر ۾ هڪ ننڊڙو دڪان کولي ورتو هو . پاڙي جون سڀ عورتون هن کان شيون ۽ سيڌو سامان خريد ڪري وٺنديون هيون. خير محمد جي گهر ۾ هنجا چار ڀائر ٻه ڀيڻون ۽ هڪ ماءِ هيس. پيءُ جي وفات بعد هميشه اهو محسوس پيو ڪندو هو ته هو ئي هاڻ گهر جو وڏو آهي. هنکي ئي سڀ ڪجهه سنڀالڻو آهي. هنکي ئي گهر هلائڻو آهي. دل جي هر ڳالهه مون سان ڪندو هو .. آءُ به هنکي همت ڏياريندو رهندو هوس ته ٿورو اڳتي پڙهي پئو ته ڪا سٺي نوڪري ملي پئي. ڪلرڪ يا ماستري مان ڪجهه ڪونه ٿيندو. مونکي خبر هئي هنکي چار ڀائرن، ٻن ڀيڻن ڱي پالڻو آهي. پڙهائڻو آهي، شاديون ڪرڻيون آهن، ماءِ هنکي پڙهايو ته هن B.A پاس ڪري ورتي ته هنکي بينڪ جي نوڪري ملي وئي. نوڪري دوران M.A به ڪري ورتائين. هن جي ماءِ جا سڀ ڏک ختم ٿي رهيا هئا. آهستي آهستي خير محمد گهر جو وڏو ثابت ٿي ويو هو ۽ گهر کي سنڀالي ورتائين. جيئن ته بينڪ جي نوڪري سٺي هئي ۽ پگهار به سٺو ملندو هوس. هن پنهنجي پاڻ کان ننڊن ڀائرن ۽ ڀيڻن کي سنڀالي ورتو هو . سڀني کي تعليم جي زيور سان سينگارڻ لڳو. آهستي آهستي سڀ ڀائر ۽ ڀيڻون اڳتي پڙهي قدم قدم وڌائي رهيا هئا. هاڻ ته هن به شادي ڪري ورتي هئي. ماءِ جي ساٿ ۽ دعائن سان، خير محمد جو گهر هڪ خوشحال ۽ خوشين وارو گهر ٿي پيو هو. نهايت ئي آسودا ٿي پيا هئا. هن جي ماءِ گذاري وئي پر پنهنجي پُٽ کي دعائن سان اُڏي ويئي. هميشه مونکي چوندو هو ته الله جو شڪر آهي مونکي ماءِ جون دعائون آهن. مون هن جي ٻچن کي پاليو، ۽ هن مونکي دعائن جا ڊڳ ڏيئي ڇڏيا ۽ منهنجي دنيا آباد ڪري ويئي.
آهستي آهستي زماني جو گاڏو هلندو رهيو. هنجا ڀائر ۽ ڀيڻون پڙهي رهيون هيون ۽ هنکي پنهنجا ٻار به ٿيڻ لڳا هئا.
خير محمد جيئن آسودگي واري زندگي گذارڻ لڳو. تيئن پنهنجن مائٽن جي غريب ٻارڙن تي به هٿ رکڻ لڳو هو . جيڪي ٻار پڙهي نه سگهندا هئا . يا تعليم جو خرچ نه ڀري سگهندا هئا. انهنکي هو پڙهائڻ لڳو. اسڪول جو خرچ . فيون. يونيفارم ، ٽيوشن ۽ سيڌو سامان بيواهن ۽ غريبن کي ڏيڻ لڳو. اڄ به ڪيترائي نوجوان، اعلي نوڪري ٿي پهتل آهن، انهن مان گهڻا، خير محمد جي ڏنل مدد جي ڪري پهتا آهن. کيس کوڙ سارين بيواهن ۽ يتيمن جون دعائون به رسيل اٿس. هن اڳتي هلي ڪجهه ساٿين ۽ دوستن جي ساٿ ۽ سهڪار سان ٽرسٽ به قائم ڪيو. جنهن ۾ بيواهن جي سار سنڀال لهڻ يتيم ٻارڙن کي پڙهائڻ ، سلائي مشينون وٺي ڏيڻ. تعليم ۽ شادين جي خرچ پڙهائي کان وٺي نوڪري وٺي ڏيڻ، هن ڪار خير جا ڪيترا ئي ڪم شروع ڪيا. هنجا ٻه ڀائر به پڙهي نوڪرين وارا ٿي پيا هئا. اهي به هن سان گڏ هئا. ٻن ڀيڻن جي شادي ڪرائي ڇڏي هئي. هو به پنهنجن پنهنجن گهرن ۾ خوشحال زندگي گذاري رهيو هيون. ائين حياتي جا ڪيترا ئي ڏهاڪا گذري چڪا هئا. هو سٺ سالن جو ٿي بينڪ مان رٽائرڊ ٿي چڪو هو . هن بينڪ مان ملندڙ پئسن مان ٽرسٽ کي وڏايو هو ۽ باقائده ميموريل سوسائٽي جو قيام عمل ۾ اچي چڪو هو.
هنجا پنهجا ٻار به نوجوان ٿي چڪا هئا. ٻه وڏا پٽ شادي به ڪري چڪا هئا. ٻن ڌيئرن کي پرڻائي به چڪو هو. هن پنهنجن سڀني ڀائرن ۽ پٽن کي هڪ ويڙهي ۾ ويهاريو هو. سڀ هڪ هنڌ هئا. هڪ ويڙهي ۾ هڪ وڏي حويلي ۾ ... هنجو گهر حويلي جي نالي سان مشهور هو، اها حويلي سدا مهڪندڙ ۽ سدا آباد هئي. آهستي آهستي وقت ڦري رهيو هو . هنجا ڀائر نوڪرين وارا ٿي پيا هئا. شاديون ڪري الڳ الڳ ٿي رهيا هئا. نوڪرين ۽ شادين جي بهاني ڪو ڪراچي ته ڪو حيدرآباد لڏي ويو هو . هنکي ڀائرن جي جدائي جو به وڏو صدمو هو . پر عورتن جي جهڳڙن سبب هو صرف ماٺ ٿي ويندو هو . ائين هن جي شاداب ۽ ڀريل ڀريل حويلي آهستي آهستي خالي ٿي رهي هئي. هنجو اولاد به هاڻ هن سان وڙهڻ لڳو هو ته سڀ ملڪيت ٽرسٽ جي حوالي ڪري چڪو آهي. پنهنجن ڀائرن ۽ ڀيڻين تي لٽائي چڪو آهي. هاڻ جيڪو بچيو آهي، اها يتيم ٻارڙن ۽ بيواهن تي لٽائي رهيو آهي. هن جي زال پنهنجن پٽن سان گڏ هئي. هن پنهنجي اولاد کي لکايو پڙهايو... هڪ پٽ ڊاڪٽر ته هڪ پٽ انجينئر ٿي چڪا هئا . اهي به اعلى مقام تي پهتل هئا.... پئسي لٽي ۾ اهي به خوشحال هئا... پر تڏهن به انهن جي نظرن ۾ اهو ته هن پنهنجي فرض نڀايو آهي، سڄي ملڪيت ڀائرن، ڀيڻن ۽ ٽرست تي لٽائي ڇڏي آهي. هن هڪ دفعو پنهنجي خوشحال ۽ شاهوڪار ڊاڪٽر پٽ کان ڪجهه پئسا گهريا هئا... هن ڏيڻ کان انڪار ڪندر چيو ته پنهنجا پئسا ميموريل سوسائٽي ۾ لٽائي چڪو آهين. هاڻ اسان کا ٿو گهرين.. اها ڳالهه ياد ڪندي، هو هميشه غمگين ٿي ويندو هو. شايد پنهنجي پٽ جو اهو غم هن ڪڏهن نه وساريو نه آهي. هن پنهنجي اولاد ۽ زال جو ڏنل اهو طعنو به نه وساري سگهيو آهي، جنهن ۾ هنن چيو ته اهو هن سڀ ڪجهه فرض طور ڪيو آهي.... هن پنهنجي پٽن جو اهو جهڳڙو به ڪڏهن نه وساريو آهي، جنهن ۾ هنن ملڪيت ورهائڻ جي ڳالهه ڪئي هئي.
هن جي گهر ۾ هاڻ هر روز ٻڙدڪ متل هوندو هو ... انهي جهڳڙي سبب هنجا سڀ ڀائر الڳ ٿي ويا هئا.....
پر هنجا پٽ به هاڻ هن سان گڏ رهندي به هنکي اڪيلو ڪري چڪا هئا.... هن جو سوشل بائيڪاٽ ٿيل هو .. هر ڪو پنهنجي پنهنجي زال سان پنهنجي ڪمرن ۾ بند هوندا هئا.... هو محسوس ڪندو هو ته آءُ اڪيلو ٿي ويو آهيان... ڪو به پٽ مون سان ڪچهري نه ٿو ڪري ... سڀني جو اهو ئي خيال هو ته هن پنهنجي ملڪيت اسان کي ڏيڻ بجاءِ لٽائي آهي... ڀائرن کي ڏني آهي.
خوش خير محمد پنهنجي اولاد جي روش سبب اڪيلو ٿي پيو هو. بيمار رهڻ لڳو هو.
خوش خير محمد هاڻ صرف خير محمد وڃي رهيو هو ... هڪ بزرگ ٻيو اولاد جو روش جو غم کيس جهوري رهيو هو. هاڻ جو هنجو گهڻو وقت ٽرست جي آفيس ۾ مون سان گڏ گذرندو هو.
هڪ ڏينهن حسب دستور مون سان حال اوريندي غمگين نظر آيو. هونئن ته هر حال جي هر ڳالهه جي مونکي خبر هئي... جو گهر جو ۽ دل جو سڄو حال مون سان ئي اوريندو هو .. اڄ مون هن جي اکين ۾ ڳوڙها پهريون دفعو ڏٺا هئا. آهستي آهستي هنجا پٽ حويلي ڇڏي . شهرن ۾ وڃي آباد ٿيا هئا. هو منهنجي اڳيان روئي پيو هو ته مون کيس ڀاڪر ۾ کڻي ڀريو هو . هنکي هن جي بهادري سان گزاريل قدم قدم ياد پئي ڏياريو. هنکي ياد ڏياريم ته تون ڪيترو نه بهادر آهين، تنهنجي زندگي ڪيڏي نه جرئتن سان ۽ بهادري سان گذاري آهي... ته هن اکين جا ڳوڙها اکين ۾ ئي روڪيندي چيو.. ها ادا اولاد جي رويي مون کي رئاڙي ڇڏيو آهي.. هنن جي تبديل ٿيل روش مونکي جهوري ڇڏيو آهي. منهنجي چوڻ تي هن وعدو ڪيو ته آئنده خود ڪشي جو لفظ زبان تي نه آئيندس.
مون هنجا ڳوڙها پنهنجن هٿن سان اگهي ورتا هئا.. اکين مان نڪرڻ ڪو نه ڏٺا هيم. پر مون به سوچيو ته هن جي پنهنجي اولاد هن جي بهادري کي جهوري رهي هئي، هن جي اولاد هنکي اڪيلو ڪري ڇڏيو هو . هو سڀ ڪجهه هوندي اڪيلو ٿي پيو هو.
پاڻ کي ويڳاڻو ويڳاڻو محسوس ڪرڻ لڳو هو . هن جي سدا مهڪندڙ ۽ وسندڙ حويلي ، ويران حويلي جو روپ ڏيئي رهي هئي...
منهنجي ساٿ ۽ ٽرسٽ جي ڪمن سبب هو همت وارو ته ٿي پوندو هو. پر هو هاڻ بيمار رهڻ لڳو هو. اڪيلو ٿي پيو هو . دل چويم ٿي ته هن جي پٽن کي وڃي سمجهايان ته توهانجو بابا، توهان کان سواءِ پاڻ کي اڪيلو اڪيلو محسوس ٿو ڪري توهانکي ساري ٿو پر آءُ اهو سڀ ڪجهه نه ڪري سگهيس . ويران حويلي ۾ آءُ هن سان گڏ آهيان، هڪ روشن ستاري جيان، هڪ جرڪندڙ زندگي جيان... اسان ويران حويلي کي آباد ڪريو ويٺا آهيون. هنکي سڀ ڇڏي ويا آهن ، پر آءُ هن سان گڏ آهيان، هڪ آسري جيان، هڪ اميد جيان ۽ هڪ اعتبار جيان.