شهر جي هڪ ڇوڪري
هڪ حقيقت هڪ فسانو
”شهر جي هڪ ڇوڪري“
هي انهي زماني جي ڳالهه آهي، جڏهن تلهار ڀرسان سعيدپور ڪاليج ۾ سائين محمد هاشم چنه پرنسپال ٿي آيو هو ۽ آءُ بدين جي ٽريزري آفيس ۾ ڪم ڪندو هوس. (Gazitted Audit)جي ٽيبل مليل هئي، يعني بدين ضلع جا جيڪي گزيٽيڊ 17 گريڊ ۽ هن کان مٿي) آفيسرن جي پگهارن جا بل آءُ پاس ڪندو هوس، اهڙي طرح منهنجو واسطو ڊائريڪٽ آفيسرن سان هو، سائين محمد هاشم چنه نئون نئون پرنسپال ٿي آيو هو، هُو انتهائي قابل ۽ بهترين علمي ادبي شخصيت جو مالڪ هو، انهي زماني ۾ منهنجو لکڻ پڙهڻ به عروج تي هو، هر نڪرندڙ سنڌ جي رسالي يا اخبار ۾ منهنجو ڪو نه ڪو مواد شايع ٿيندو رهندو هو، ڪنهن ۾ ڪا ڪهاڻي ته ڪنهن ۾ ڪا شاعري يا ڪنهن ۾ ڪو مضمون به شايع ٿيندو رهندو هو، هلال پاڪستان اخبار جي ايڊيٽوريل صفحي ۾ منهنجو هڪ مضمون نمايان حيثيت سان شايع ٿيو هو. جنهن جو عنوان هو ”شاهه لطيف جي انسانيت سان محبت“ انهن ڏينهن ۾ شاهه ڀٽائي جو عرس مبارڪ ملهائجي رهيو هو، انهي مناسبت سان منهنجو هي مضمون شايع ٿيو هو، جيئن ته سائين محمد هاشم چنه ادب شناس ماڻهو هو ۽ پاڻ ٽريزري آفيس جي حساب سان منهنجو سٺن دوستن ۾ هڪ هو، جيتوڻيڪ پاڻ پرنسپال ۽ گزيٽيڊ آفيسر هو، جو آءُ انهن ادب دوستن ماڻهن ۽ آفيسرن جو گهڻو خيال رکندو هوس. سائين قابل استاد، بهترين منتظم سان گڏ هڪ Active استاد به هو، هو ڪوشش ڪندو رهندو هو ته ڪاليج ۾ غير نصابي سرگرميون به هجن ۽ هر مهيني ٻي مهيني هن ڪاليج ۾ ڪو نه ڪو Function ٿيندو رهندو هو، آفيس جي ڪم جي حساب سان هو سائين منهنجي ويجهو ته هو پر ويتر جو منهنجو مضمون هلال پاڪستان جهڙي مشهور اخبار ۾ پڙهيائين ته مون کي شاباس ڏنائين، سائين مون کان عمر ۾ وڏو هو ۽ حيثيت ۾ به تمام گهڻو مٿي هو، آءُ ته ٽريزري آفيس ۾ 8 گريڊ جو اڪائونٽس ڪلرڪ هوس، پر هن اديب هئڻ تي مون کي هميشه شاباسون ڏيئي همتون وڌائيندو هو ۽ چوندو هو، پٽ اڳتي وڌندو رهجان..... ۽ مون کي چيائين ته آئنده مهيني اسان ڪاليج ۾ ”لطيف ڊي“ پيا ملهايون، منهنجي خواهش آهي ته اهو مضمون تون انهي فنڪشن ۾ پڙهجان .... ته مون چيو مانس ته سائين آءُ اديب ۽ لکندڙ ضرور آهيان پر اسٽيج تي اچي پڙهڻ سان منهنجون ٽنگون ڏڪنديون آهن ۽ مون کي Tacking power نه آهي، اسٽيج تي نه پڙهي سگهندو آهيان، پر هن منهنجي تمام گهڻي حوصله افزائي ڪئي ۽ منهنجو حوصلو وڌايائين ۽ مون کي هرحال ۾ دل ٻڌي مقالو پڙهڻ جو زور ڀريائين، پوءِ هن جي چوڻ تي دل ٻڌم ۽ تياري ڪيم.
انهي زماني ۾ منهنجي پاڙي ۾ هڪ ڇوڪري رهندي هئي ”امينه بلوچ“ منهنجي عمر هن وقت 22، 23 سال هئي ۽ امينه بلوچ مون کان ٽي چار سال ننڍي هئي، هونئن ته هو بلوچ هئا، پر اسان جا مائٽ نه هئا، پر مائٽن جهڙا لڳ لاڳاپا ضرور هئا، اسان هڪٻئي جي گهر بنا حجاب ايندا ويندا هئاسين، جيئن ته امينه اسان جي گهر ايندي هئي ۽ منهنجي ماءُ هن کي قرآن شريف پڙهائيندي هئي ۽ مون سان هو ڇوڪري مڙئي گهڻو ٺهندي هئي، مون سان ڪچهريون ڪندي هئي، اڃا وڌيڪ ويجهو ٿيڻ لاءِ مون کي چيائين ته مون کي ٽيوشن پڙهايو. مون هڪدم ها ڪئي، اسان اڃا به ويجها ٿي ويا هئاسين، هو انهي ڳالهين کان هٽي ڪري انهي ڳالهه تي وڌيڪ خوش ٿيندي هئي ته آءُ اديب ۽ لکندڙ آهيان هڪ ڏينهن چيائين جنهن به رسالي يا اخبار ۾ تنهنجو ڪو به مواد شايع ٿئي، اهو مون کي ضرور ڏيندو ڪر ..... ۽ پوءِ چيائين آءُ ڪجهه لکان ته منهنجي رهنمائي ڪندين .... مون خوشي سان ها ڪئي ۽ پوءِ هن ننڍڙا ننڍڙا آزاد نظم لکڻ شروع ڪيا ۽ آءُ هن کي غلطيون ڪڍي درست ڪري ڏيندو هوس ۽ پوءِ هن جا نظم به ڇپجڻ لڳا، هو منهنجي تمام گهڻن خيالن ۾ به ويجهو ٿي چڪي هئي، اسان هڪٻئي جا سهانا سپنا ڏسڻ لڳا هئاسين، جيئن ته انهي زماني ۾ ڪنهن به برائي جو ڪو تصور به نه هو، ۽ نه ئي فون ۽ موبائل جو ڪو رواج هو، بس اسان هڪٻئي سان ادبي ڪچهريون ۽ ٽيوشن ۽ امان وٽ قرآن شريف پڙهڻ جي بهاني سان اسان هڪٻئي جي قريب تر ٿي ويا هئاسين. جيئن ته انهي وقت ”امينه بلوچ“ سعيدپور ڪاليج ۾ پڙهندي هئي، شايد فرسٽ ايئر پاس ڪري انٽر ۾ آئي هئي.
مون هن سان اها ڳالهه ڪئي ته سائين محمد هاشم چنه مون کي ”لطيف ڊي“ جي دعوت به ڏني آهي ۽ چيو اٿائين .... ته مقالو به پڙهان ته هو تمام گهڻو خوش ٿي ۽ مون کي چيائين ته تون ضرور اچجان ۽ منهنجي سامهون ٿي ويهجان ۽ آءُ توکي اسٽيج تي ڏسڻ چاهيان ٿي ۽ تنهنجي شهرت ڏسڻ چاهيان ٿي.
بس پوءِ مون به تياري ڪئي ته اسٽيج تي مقالو ڪئين پڙهبو آهي ۽ پنهنجي دل جهلڻ ۽ ٽنگون نه ڏڪڻ جي (Practice) گهر ۾ ڪرڻ لڳس. ڪڏهن ڪڏهن امينه کي سامهون ويهاري به Practice ڪندو هوس. جيئن ته امينه مون تي گهڻو زور ڀريو ته پوءِ چيومانس.... ها تنهنجي چوڻ تي ضرور پڙهندس. اهو ڏينهن اچي ويو. فنڪشن کان ڪجهه ڏينهن اڳ سائين محمد هاشم چنه مون کي ڪارڊ ڏنو ۽ ايندڙ آچر تي فنڪشن ۾ اچڻ ۽ مقالي پڙهڻ جو چيائين.
آئون پنهنجي بدين ٽريزري جي ٻن دوستن اميد علي لاشاري ۽ محمد بخش ڀرڳڙي سان گڏ سعيدپور ڪاليج پهتاسين، فنڪشن شروع ٿي چڪو هو، اسٽيج جي ڀرسان شاگردياڻيون ويٺل هيون، تمام گهڻيوڻ ڇوڪريون ويٺل هيون، اسٽيج جي سامهون گهڻا ڇوڪرا ويٺل هئا ۽ پهرين صف ۾ بدين ضلع جا خاص چند مهمان ۽ ڪاليج جا استاد ويٺل هئا.
فنڪشن جون ٻه نشستون رکيل هيون، پهرين نشست ۾ ”شاهه لطيف ڀٽائي“ تي مقاله پڙهڻ ۽ ٻي نشست محفل موسيقي جي هئي، انهي فنڪشن جي صدارت سنڌ جو عظيم شاعر استاد بخاري ڪري رهيو هو ۽ صدارت تاجل بيوس ڪري رهيو هو ۽ خاص مهمانن ۾ سنڌ جا ٻه چار نالي وارا اديب به هيا.
پهرين نشست شروع ٿي ”امينه بلوچ“ بلڪل منهنجي سامهون سامهون ۽ ويجهو ويٺي هئي جو مون کي چڱي طرح ڏسي پئي سگهي، ٻن ٽن شاگردن جي مقالي پڙهڻ بعد، مون کي سڏ ڪيو ويو، اسٽيج سيڪريٽري منهنجو تعارف تمام سٺي نموني ڪرايو، مقالو شروع ڪيم، اهو ساڳيو مقالو جيڪو هلال پاڪستان اخبار ۾ ڇپيو هو..... ”شاهه لطيف جي انسانيت سان محبت ”ايڏي وڏي اسٽيج ۽ سون جي تعداد ۾ ويٺل سامعين جي اڳيان پڙهڻ جو هي منهنجو پهريون موقعو هو، اسٽيج تي ڊائس اڳيان بيٺم ته ٽنگون ڏڪڻ لڳيون، پر ڪجهه منٽن ۾ سنڀالي ورتم، ڊائس اڳيان رکيل هو، پت رهجي آئي، مقالو تمام وڏو لکيل هو، جيئن پڙهندو ويس، داد ملندو رهيو تمام گهڻو داد مليو، شايد سڀني کان وڌيڪ تاڙيون به وڄنديون رهيون، جيئن هيٺ لٿس مون کي سڀني ڀاڪر پائي مبارڪون ڏنيون ۽ سائين محمد هاشم چنه مون کي اچي ڀاڪر پاتو ۽ داد ڏنو ۽ مبارڪ به ڏني، تمام گهڻي همت افزائي محسوس ڪيم ۽ امينه جون شاباسون ۽ خوشيون مون کي اکين ئي اکين ۾ ملي رهيون هيون، مون کي سعيد پور ڪاليج جو اهو مليل مان ۽ شان اڄ به ياد آهي.
هاڻ محفل موسيقي جي نشست شروع ٿي چڪي هئي، صدارت استاد بخاري ۽ خاص مهمان احمد خان مدهوش هئا، ٻين مڪامي فنڪارن سان گڏ سنڌ جا ٻه عظيم فنڪار، استاد منظور علي سخيراڻي ۽ استاد قمر سومرو خاص فنڪار هئا، انهي محفل جا ...... اسٽيج تي اعلان ڪيو ويو ته ڪير به هن محفل ۾ شريڪ ٿيڻ چاهي ته پنهنجو نالو لکرائي سگهي ٿو، جيئن ته امينه بلوچ منهنجو سٺي مقالي پڙهڻ تي خوش هئي ۽ اسان گڏجي Refreshment به ڪئي هئي، هن پنهنجن سهيلين سان منهنجو تعارف به ڪرايو هو.
مون وڌيڪ هن کي Impress ڪرڻ لاءِ ۽ خاص هن جي لاءِ هڪ ڪلام هن کي ٻڌائڻ پئي چاهيم ته اسٽيج تي وڃي ڪلام ذريعي پنهنجي دل جو حال ٻڌايانس، حالانڪه ضرورت نه هيم، اسان ٻنهي کي هڪ ٻئي جي دل جي جذبن جي چڱي طرح پروڙ هئي، سو اسٽيج سيڪريٽري وٽ وڃي هڪ ڪلام ڳائڻ لاءِ پنهنجو نالو لکرايم، ڪجهه دير بعد مون کي به سڏ ڪيو ويو، اسٽيج سيڪريٽري مون کي سڏ ڪندي ڪجهه هن طرح چيو ته ”اقبال بلوچ“ اسان جي تر جو هڪ نالي وارو ادبي نالو آهي، جنهن شاهه لطيف تي اڄ جي محفل ۾ مقالو پڙهي تمام گهڻو داد حاصل ڪيو، اسان جي خوش قسمتي آهي جو هن ڪلام ڳائڻ لاءِ پنهنجو نالو لکرايو آهي، اهڙي طرح هن مون کي سڏ ڪيو، امينه بلوچ ۽ هن جون ساهيڙيون تاڙيون وڄائي رهيون هيون، جيئن ته آءُ ڪو به فنڪار نه هيس ۽ نه ئي موسيقي بابت ڪا ڄاڻ هئي..... هي به منهنجو پهريون تجربو هو، مون ته صرف امينه کي ٻڌائڻ پئي چاهيو ... حالانڪه فرمائش به ڪري پئي سگهيس.
مون استاد بخاري جو ڪلام جيڪو قمر سومري ڳايو هو ۽ سنڌ ۾ لازوال حيثيت سان مشهور ٿيو هو.
چڱو دل لڳي جو تو بدلو ڏنو آ
جيڪي پڇڻ آيا، تن به رنو آ
وفادار آهيان وفا ڪم آ منهنجو
ڀلي ڪر جفا سائين، جفا ڪم آ تنهنجو
ساري رات روئندي روئندي بستر بنو آ
جيڪي پڇڻ آيا تن به رنو آ......
جيئن مون ڪلام شروع ڪيو، منهنجو سُر ..... بي سرو ٿي ويو، منهنجو آواز هڪ پاسي، موسيقي ٻي پاسي..... آواز ويهڻ لڳو..... دل جي ڌڪ ڌڪ تيز ٿيڻ لڳي..... منهنجو سُر ۽ آواز موسيقار ۽ سازندن سان ملي نه رهيو هو ۽ منهنجي ڳايل ڪلام تي زبردست قسم جي هوٽنگ شروع ٿي وئي، هڪ مصرع مس ڳائي سگهيس، هوٽنگ ۽ سيٽين جي آوازن مون کي ڪنفيوز ڪري ڇڏيو ۽ آءُ روئڻ هارڪو ٿي ويس ۽ اسٽيج تان لهي آيس.
مون کي هر ڪنهن اهو پئي چيو ته تو اهو ڇا ڪيو ۽ ڇو ڪيو ..... مون کي ڪا به ڳالهه سمجهه ۾ نه اچي رهي هئي، دل ۾ پريشان ۽ پشيمان ٿي رهيو هوس. جيئن منهنجو ڪلام ختم ٿيو ته استاد بخاري مون تي سخت تنقيد ڪندي چيو ته اسان جي سهڻي ۽ سٺي اديب اقبال بلوچ کي آخر ڪهڙي ضرورت هئي جو منهنجي شاعري جي ٻيڙي ٻوڙڻ جي ڳائڻ نه اچي ته خواري نه ڪرائجي مٿان قمر سومري کي سڏ ڪيو ويو، هن اچڻ شرط اهو چيو ته آءُ اهو ئي پهرين ڪلام ٻڌايان ٿو جنهن جي اقبال بلوچ ٻيڙي ٻوڙي ڇڏي هئي، استاد قمر سومري اهو ئي ڪلام ٻڌايو ته پنڊال ۾ واه واه ٿي وئي هئي.
آءُ پنهنجي شرم ۾ ڪنڌ هيٺ ڪري ويٺو هوس جيئن ڪنڌ مٿي ڪيم ته امينه ۽ هن جي سهيلن جو گروپ غائب هو ..... آءُ به پنڊال مان نڪري دوستن سان گڏ تلهار اچي ويس. مون کي مقالي پڙهڻ ۾ جيڪا شهرت ۽ عزت نصيب ٿي .... اها عزت مون ڪلام ڳائڻ تي وڃائي ڇڏي.
مون کي مليل اها عزت ۽ مليل اها خواري اڄ به ياد آهن ۽ سدائين ياد رهندا.